Zamanın ruhu: Beyaz Türk Hızlan’dan Pakdil övgüsü
Türk edebiyatının önde gelen isimlerinden Nuri Pakdil’e, 120 kültür insanı, şair ve muharrir tarafından yazılan mektuplar “Koca Adam Merhaba” isimli kitapta bir ortaya getirildi.
Şubat ayında piyasaya çıkan kitap, 15 Aralık 1954’te Nurullah Ataç’ın Nuri Pakdil’e yazdığı mektupla başlıyor ve tam 50 yıl sonra 28 Kasım 2004’te Ahmet Edip Başaran’ın mektubuyla son buluyor.
50 yılın sığdırıldığı kitapta; Nurullah Ataç’tan Mehmet Şevket Eygi’ye, Necati Cumalı’dan Selim İleri’ye, Rasim Özdenören’den Enis Batur’a, Cahit Zarifoğlu’dan Behçet Necatigil’e, Sezai Karakoç’tan Aziz Nesin’e uzanan, edebiyat ve kültür hayatının dönüm noktasını teşkil eden isimlerin mektupları yer alıyor.
Hürriyet gazetesi müellifi Doğan Hızlan, söz konusu kitabı köşesine taşıdı. “Nuri Pakdil’in mektuplaşmaları” başlıklı yazısında kitap için “seçkin” sözünü kullanan Hızlan’ın yazısının ilgili kısmı şöyle:
“Kitabın içeriği üzerine Necip Evlice’nin Sunusu var: İsmi nereden geliyor: ‘Fethi Gemuhluoğlu, 28 Mart 1961’de İstanbul’dan Maraş’a gönderdiği mektubunda Nuri Pakdil’e “Koca adam, merhaba!’ diye yazmış. Nuri Pakdil: ‘Ben, mektup almayı, mektup yazmayı çok seven bir müellifim. Hepinizden bana mektup yazmanızı bekliyorum. Mektuplarınızı kesinlikle cevaplandırırım’ kederi, yaşadığı sürece yaptığı konuşmalarda. Sıklıkla da mektubun değerinden bahseder.
Mektubu, mektuplaşmayı çok sevdiğindendir ki kütüphanesindeki kitapların kıymetli bir kısmını da kıymetli insanların; yani müelliflerin, şairlerin, sanatkarların, mütefekkirlerin, biliminsanlarının, devrimcilerin, gerillaların, direnişçilerin, önderlerin, siyasetçilerin, devlet adamlarının gerek tek taraflı gerekse karşılıklı mektuplaşmalarının yer aldığı kitaplar oluşturur. Nuri Pakdil, mektupların yanında anı, günlük ve biyografileri okumayı da çok severdi. Mektup, anı, günlük ve biyografiler doküman niteliğindedirler ve gerçek bilgilerden oluşurlar. Kurmaca değildirler ve her biri edebiyat birikimi içinde başlı başına değerli edebi tiplerdir. Nuri Pakdil de mektup, anı, günlük ve biyografi tiplerinde hakikaten önemseyerek eserler vermiştir. Müelliflik hayatının başlangıcından itibaren günlükler yazıp yayımlamaya başlamış ve yabancı müelliflerden günlükler çevirip, onları kitap olarak da yayımlamıştır.
“ELLİ YILIN MEKTUPLARI’ DENSE YERİDİR”
Nuri Pakdil’in yazdığı mektupları topladığımız yıllarda (2004-2014) gerek Hüseyin Su ile gerek başka arkadaşlarla aslında bu mektupların karşılıklı olarak farklı kitaplar halinde yayımlanmaları sağlanabilse diye sık sık konuştuğumuz olmuştur. Nuri Pakdil’den mektup alan çabucak herkes yanıt yazmıştır ve Nuri Pakdil’e mektup yazan herkes de ondan bir yanıt almıştır zira. Buradan hareketle bu mektupların bir ortada okunması, o devri ve ilgilerin boyutlarını görmek bakımından son derece kıymetlidir.
Bu kitaptaki mektupların büyük kısmı o kolilerde koruma edilen, 1954 yılından bu yana büyük bir itinayla saklanan mektuplardan oluşmaktadır. Nuri Pakdil’in bu mektupları saklamasının hedefi bir gün kitap olarak yayımlanmasını düşünmekten öteki bir şey olamazdı.
15 Aralık 1954 yılında Nurullah Ataç’ın yazdığı mektupla başlayan kitabımız, tam 50 yıl sonra Ahmet Edip Başaran’ın 28 Kasım 2004 yılında Bursa’dan yazdığı mektupla bitiyor. Bu istikametiyle bu kitaba ‘elli yılın mektupları’ dense yeridir.
“KRONOLOJİK MEKTUP DESTANI ÂDETA”
Kitapta her yaştan, her meslekten, her görüşten, her meşrepten şahısların mektubu bulunuyor. Bu kitabı oluşturan mektuplar, Nurullah Ataç’tan Aziz Nesin’e, Mehmet Şevket Eygi’den Talat Sait Halman’a, Selim İleri’den Rasim Özdenören’e, Cahit Zarifoğlu’ndan Fazilet Beyazıt’a, Enis Batur’dan Samim Kocagöz’e, Nedim Gürsel’den Behçet Necatigil’e, Sezai Karakoç’tan Fethi Gemuhluoğlu’na, Akif İnan’dan Necati Cumalı’ya uzanan geniş bir yelpazede 120 farklı şahıstan, 450 kentten ve diğer öteki ülkelerden gelmiş. Uzun, kısa, güçlü, eğlenceli, manalı, esprili, sıcak, samimi 600 sayfalık bir kronolojik mektup destanı âdeta.
Bu kitap Nuri Pakdil’in müelliflik serüveninin başladığı 1950’li yıllardan başlayıp on üç yıllık suskunluk periyodunun akabinde Şubat 1997’de tekrar kitap yayınına başladığı tarihe kadar bir biçimde Nuri Pakdil’le yolları kesişmiş, onu şahsen ya da gıyaben tanımış, ondan mektup almış insanların mektuplarından oluşuyor bir bakıma.”
KİMDİR EDEBİYATÇI NURİ PAKDİL
Gazeteci Soner Yalçın, 3 Şubat 2017’de Nuri Pakdil’i yazdı. Yalçın’ın, “Hakan Fidan ve Hulusi Akar Nuri Pakdil’in konutuna niçin gittiler anlamadım” başlıklı yazısı şöyle:
Bu hafta “Bizim Mahalle” yine karıştı.
Sebebi… Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar ile MİT Müsteşarı Hakan Fidan’ın, edebiyatçı Nuri Pakdil’i Ankara’daki meskeninde ziyaret etmesiydi.
Neler denmedi ki:
– “Ziyaret müsaadesini Erdoğan verdi!”
– “Erdoğan’ın maksadı, referanduma giderken -her daim yaptığı gibi- bu tıp tartışmalar çıkararak ‘hayırcı’ muhafazakarları yanına çekmek!”
Bunlar hakikat mu? Bilmem…
Ben size bildiğimi yazayım…
Kimdir edebiyatçı Nuri Pakdil?..
Oyun müellifidir. Ancak oyunları âlâ değildir.
Şair’dir. Lakin şairliği berbattır.
Çevirmendir. Ancak Arapça şiirleri Fransız’dan Türkçe’ye çevirmiştir!
Ama. Edebiyata çok emek harcamıştır; 1969-1984 arasında Edebiyat Dergisi çıkarmıştır.
Okumaya tutkundur. Fakat analitik kanıya sahip değildir; bilgiyi tahlil edemez.
İslamcı’dır.
“Muhafazakar” ve “sağcı” denilmesini kabul etmez.
Kendini, “devrimciyim” diye tanımlar.
Kendini, “kurşun yemiş bir gerilla göğsüne” benzeterek “hiç dönmemiş partizanım” diye tanımlar.
Kendini, “anamalcı (kapitalizm), emperyalizm, faşizm” karşıtı “sosyalist çizginin en ileri ucunda” diye tanımlar. (Sosyalistliği “teoriden” değil “duygusallıktan” kaynaklanır. Anti-kapitalist Müslüman gençlerin manevi önderleri -İslam’ı birinci kabul edenlerden- fakirlerin temsilcisi Ebu Zerr’in yoludur bu.)
Eşitlikçidir. Emeğin kutsallığına inanır.
Ona nazaran “mülkiyet, kirli ve kanlı”dır.
Siyaseti kara bulur.
Sıklıkla “yabancılaşma” kavramını kullanır…
LENİN HAYRANI
Yabancılaşma kavramını birinci kere felsefi manada -J.J.Rousseau’dan esinlenerek- Hegel kullandı. Yabancılaşma kavramını ayakları üzerine Marks oturttu.
Marks kavrama ekonomik boyut katarak kapitalist toplumsal sistemin; insanı, ürettiğine- ilişkilerine- dünyaya yabancılaştırdığını belirtti.
Pakdil ise yabancılaşmayı salt kültür/din boyutuyla ele aldı. “Ortak tarih şuurunun tahrip edilmesi” olarak kıymetlendirdi. Örneğin…
Ankara’da yabancılaşma sürecine karşı birinci eylem Kocatepe Cami’nin yapılmasıyla başlamıştı!
Evet Pakdil, yabancılaşma kavramının iktisadi yönüyle hiç ilgilenmedi. Bugün dahi İslamcı çevrelerin bakış açısı birebirdir; Batı aksilikleri yalnızca din eksenindeki kültürel boyutla sonludur. Yabancılaşmanın özünü oluşturan ekonomik bağlar, üretim biçimleri vs. kanısıyla ilgilenmezler. Oysa… Kültürün alt yapısını/temelini oluşturan iktisat değil midir? Bilmezler.
“Hangi dünyaya kulak kesilmişse, öbürüne sağır” kelamını doğrular” Pakdil.
Somutlaştırmak için örnek vereyim:
1960’larda Türkiye’de üç önemli edebiyat dergisi vardı:
– Sezai Karakoç’un çıkardığı “Diriliş”…
– Nuri Pakdil’in çıkardığı “Edebiyat”…
– Cemal Süreya’nın çıkardığı “Papirüs”…
Karakoç ve Pakdil yabancılaşmaya yalnızca kültür boyutuyla baktıkları için, Lenin’in “Emperyalizm” kitabını Cemal Süreya Türkçe’ye çevirir! Oysa…
Sözümona Pakdil Lenin hayranıdır!.. En yakın “talebesi” Hüseyin Su günlüğünde muharrir:
“Yazar, sanatçı ve entelektüel idolü Sartre; siyasal devrimci idolü ise Lenin’di. Okurken de konuşurken de andığı ve örneklediği iki ismi bunlar. Bu iki insanın hayatına ait Türkçede ne varsa kesinlikle okumuştuk.” (Hece, 2004)
Sartre’ı, Cezayir Savaşı’na verdiği dayanak; ve Lenin’i ihtilal yaptığı için beğenir. O kadar. Her ikisinin de ideolojisiyle, kuramıyla, ideoloji boyutuyla hiç ilgili değildir!
Keza. Sosyalist Ahmet bin Bella’ya da politik görüşü nedeniyle değil, Cezayir direnişi nedeniyle hayranlık duyar.
Malesef Pakdil’in hiçbir vakit teorik derinliği olmamıştır.
Okumayı bile “inanç” temelli yapar; Dostoyevski’yi bu sebeple çok sever!
YENİ “İNANÇ DİLİ”
Pakdil’in aradığı daima “yerli düşünce”dir?
Düşünceyi, coğrafik alanla ve İslam ile hudutlar. Ötesini kabul etmez; “yabancılaşma” der geçer.
Oysa kendisi ezbercidir, nakilcidir.
Tüm problemlerin kaynağı olarak inançsızlığı/dinsizliği görür. Türkiye’yi ayakta tutanın “ortdirek” İslam olduğunu ileri sürer.
Atatürk ihtilalleri zıddıdır; ve hesaplaşma içindedir. “1923 ihtilalinden beri, boynumuz ağrıdı Batı’ya bakmaktan. Güya bin yıllık uygarlığımız hiç olmamıştı” diye müellif.
“Bizi biz yapan tüm değerlerin” üzerine kalın perde çekildiğini argüman eder.
Fakat…
İktisatsız tarih okuması yaptığı için emperyalizmin kültürel dayatmasını göz gerisi eder. Bu nedenle…
Batı’nın sömürge periyodunun Tanzimat’ı ile, iktisadi bağımsızlığı savunan Cumhuriyet aydınlanmasını birebir sanır! Batı aykırılığı yüzeyseldir.
Cumhuriyet’in, “bizi biz yapan hangi kıymetlere kalın perde çektiğini” açıklayamaz.
Öte yandan…
“Köylülükten nefret ettiğini” söyleyen Pakdil…
Beethoven ve Joan Baez dinlemeyi çok sever.
Van Gogh ve Chagall fotoğraflarına bayılır. Picasso’nun Guernica tablosunun kopyasını baş köşesinden ayırmaz.
Futbolu sever; Fenerbahçeli olmayana kızar.
Türkan Şoray ve Brigitte Bardot hayranıdır.
Tesbih çekmeye karşı çıkar.
M. Şevket Eygi’yi aşağılar.
Erenköy’deki tarikat hakkında demediğini bırakmaz.
Yetmez: “Allah” yerine “Tanrı”; “Kur’an” yerine “Mutlak Öğreti”; “Peygamber” yerine “Önder”; “Ramazan” yerine ”Oruç Vadisi” diyerek yeni “inanç dili” oluşturmaya çalışır.
Sonra da Türkçe ibadet nedeniyle Cumhuriyet’e kızar!
Evet. Yalnızca kültürel pahalar değil Pakdil’in her daim başı karışıktır.
Entelektüel değildir.
Bunun nedeni; yakın arkadaşı -rahmetli- Erdem Bayazıt’ın söylediği üzere, “biçimi özden de önde tutması”dır.
