Yüksek enflasyon, yüksek işsizlik, ekonomik durgunluk… Ekonomi’de stagflasyon tehlikesi
Faizin düşürülmesi yahut artırılması son yılların en hararetli tartışmaları ortasında yerini aldı. Kelamda faiz lobisine karşı bir uğraş başladı, bu sırada Merkez Bankası liderleri arka arda misyondan alındı.
12 Eylül 2025 itibariyle, siyaset faizi bir sefer daha düşürüldü ve bir haftalık repo faizi 40,50 düzeyine geldi. 2023’te yeni kabine kurulduğundan beri artış eğiliminde olan faiz, 2024’ün mart ayından beri düşüş eğiliminde. İdare faiz düşürürken ne amaçlıyor olabilir; tüketicinin faize karşı nasıl yansılar verdiğini inceleyerek bunu anlayabiliriz.
TÜKETİCİ-FAİZ İLİŞKİSİ
Merkez Bankası siyaset faizi belli düzeneklerle ticari bankaların belirlediği faiz oranlarını tesirler. Yani Merkez Bankası siyaset faizi tüketiciyi, yatırımcıyı direkt ilgilendirir. Tüketici bu oranlara nazaran davranışını ve beklentilerini değiştirir.
Tüketiciler daima karşı oldukları bedelleri inceleyip tartarlar; enflasyon, faiz ve yatırım araçlarının kıymetleri tüketiciyi belirli davranışlar yapmaya itebilir. Düşük faiz ve yüksek enflasyon karşısında tüketici belirli davranışların eğilimindedir.
Tüketicinin geliri ile yapabileceği iki hareket vardır; harca ya da biriktir. Enflasyon ansızın arttığı vakit tüketici harcama eğilimine masraf, zira alacağı eser bekledikçe daha değerli olacaktır. Birçok tüketici harcama eğilimine girince de arz talep istikrarları değişir, fiyatlar daha da artmaya başlar, enflasyon yeniden yükselir.
Bu durum şu formda gelişir: Tüketici, yüksek enflasyon ve düşük faiz oranlarıyla karşılaşınca para biriktirmek değil harcamak daha hesaplı hale gelir. Tüketici harcama eğilimine girdikçe, artan talebi karşılamak için üretim de artar. Bu daha fazla işgücü gerektirir, yeni oluşan işlere girenler de elde ettikleri geliri harcamak için kullanır. Tüketicilerin biriktirmediği, harcadığı bir döngü oluşur, bunun sonucunda fiyatlar da artar.
Bu durum karşısında Merkez Bankası siyaset faizini artırabilir, böylelikle ticari bankalardaki faiz oranları da artacaktır. Para biriktirmek tekrardan cazip hale gelecektir. Tüketici, enflasyon yıllık yüzde otuz ve faiz yıllık yüzde on olduğu vakit bankaya yatırım yapmak istemeyebilir; fakat bankalardaki faiz yüzde otuz iki olursa isteyebilir.
FAİZİ DÜŞÜRMEK TÜKETİCİYİ HARCAMAYA İTMEK İÇİNDİR
Tüketicinin bu eğilimi ışığında, faizi düşürmek açıkça tüketiciyi harcamaya itmek içindir. Artan talebi karşılamak için iş oluşması demek, iktisadın canlanması, ekonomik büyüme ve işsizliğin düşmesi manasına gelebilir. Düşük faizle tüketici kredi de çeker, bol bol harcar. Fakat bu bir noktaya kadar mümkündür.
Tüketici bir noktada harcamaya değil çektiği kredileri ödemeye odaklanmak durumunda kalabilir. Bunun yanında enflasyon fazla yükselirse tüketici harcama kabiliyetini daha da yitirebilir ve harcama durur. İş yerlerinin satışları durur ve iş yerleri de ekonomik badire çekmeye başlar.
TÜRKİYE STAGFLASYONUN EŞİĞİNDE Mİ
Maliyetlerini azaltmak isteyen patronun birinci hareketi işten çıkarmalar olur. Artan talep de artık ortada olmadığı için iktisat sakinliğe girer. Yüksek enflasyon ve yüksek işsizlik, ekonomik sakinlikle bir arada belirir. Bu duruma stagflasyon denir.
Türkiye’de stagflasyon eşiğinde olup olmadığımız yıllardır daima gündeme geliyor. Bu durumun püf noktası, ekonomik sakinliğin ne vakit belireceğinin kesin olmaması ve her an bu türlü bir durumla karşı karşıya kalabileceğimiz gerçeğidir.
Yönetim, bir halde harcamaları etkin tutarsa ve daima artan bir talep garantileyebilirse düşük faiz ve yüksek enflasyon yıllarca devam edebilir. Lakin bu durumun birkaç yıl boyunca devam etmiş olması, sürdürülebilir olduğu ya da daha da uzun yıllar devam edebileceği manasına gelmez. Her şeyin aksi gitmesi için global yahut lokal bir kriz, bir şok kâfi olacaktır.
Düşük faiz ve yüksek enflasyon ikilisinin öteki uzun vadeli tesirleri de vardır. Bunu daha evvelki yazılarımda işlemiştim; enflasyon bir vergi vazifesi görür, halktan şirketlere ve devlete bir para akışı olması manasına gelir. Yüksek enflasyon altında tüketici ezilir, kazandığı gelirin kıymetli bir kısmını enflasyona kaybeder.
GELİR VE SERVET EŞİTSİZLİĞİ
Düşük faizin de farklı tesirleri vardır. Düşük gelirli ve düşük servetli tüketiciler, yalnızca harcamaya imkân bulur; bu sırada yüksek gelir ve servetli tüketiciler daha büyük krediler çekip, işler kurabilir yahut yatırım yapabilirler ve zenginleşirler. Yani düşük faiz tıpkı vakitte gelir ve servet eşitsizliğini derinleştirebilir.
Kısacası, faiz değerli bir siyaset aracıdır. Tüketicinin davranışlarını yönlendirmede son derece tesirlidir. Tüketici üzerindeki tesirleri ve mümkün sonuçları bu kadar açıkken hâlâ düşük faiz ve yüksek enflasyon siyaseti izleniyorsa, emel ortadadır.
Ardıç Üçyıldız
