Yangınlara karşı uzmanından uyarı: Mesafe… O ağaçlar acil kesilmeli

İzmir’de son bir ayda çıkan 300’ün üzerinde yangında yalnızca 26 bin hektarın üzerinde alan değil, ormanı inançlı yuvası sayan sayısız canlı da ziyan gördü. Sayısı, büyüklüğü giderek artan orman yangınlarının nedeni olarak, atılan izmaritler, mangal sefası yapanlar, inatla anız yakmaya devam edenler, çatısını tamir ederken çıkan kıvılcımı önemsemeyenler, gerekli bakımları yapmadığı tez edilen güç dağıtım şirketi gösterildi. Yangın sayısı çok olunca, her birine uyan bir çıkış nedeni denk geldi. Sonuçta Ege’nin, münasebetiyle Türkiye’nin yüreğini sızlatan yangınlara, aslında sıcak hava, düşük nem ile yangın ortamını hazırlayan tabiata insan eli yardım etti.

Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Türkçe ve Toplumsal Bilimler Eğitimi Kısmı Coğrafya Eğitimi Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Adnan Semenderoğlu, yalnızca konutundan yanan bölgelere bakıp gözleri yaşaran bir İzmirli değil, tıpkı vakitte bu işin ilmini yapan birisi olarak, yangınlara insanoğlunun neden olduğunu söylüyor. Prof. Dr. Semenderoğlu, turizm bölgeleri ormanlık alanlara hakikat ilerledikçe, beşerler orman alanlarına yakınlaştıkça artan yangın riskini ortadan kaldırmanın tek yolunun, insan ile orman ortasına tampon bölge oluşturmaktan geçtiğini savunuyor.

Oluşturulan tampon bölgeye, köylüyü ekonomik tarafta destekleyecek eser alacağı ağaçlar dikilmesini öneren Prof. Dr. Adnan Semenderoğlu ile daha da ısınması beklenen ülkedeki yangın riskini, sorumlularını, alınabilecek tedbirleri konuştuk.

-Tüm tedbirleri alarak hiç yangın olmamasını sağlama ihtimali var mı?

Pek mümkün görünmüyor. Çok ütopik bir şey. Yangınların birden fazla insan kaynaklı ancak ortam koşulları da çok kıymetli. Hiç olmama ihtimali çok çok güç. Fakat insanları şuurlu hale getirmek büyük farklar yaratacaktır. Sıcaklık olağanın çok üzerinde seyrediyor. Nem de çok düşüyor. Bugünlerde yüzde 20’nin altına iniyor Ege Bölgesinde. Ortam çok kuruyor. Daha yanıcı hale geliyor. Bundan sonra yangın çıkması için artık ufak tefek dayanak gerekiyor diyebilirim. İnsan kusurları gerekiyor.

Mesela Ege Bölgesinde, İzmir’de yangınların neredeyse üçte biri, kaynak yapılırken ortaya çıkıyor. Kaynak makinesinden sıçrayan kılıcımlar, kupkuru otları tutuşturuyor. Anız yakımları da var maalesef. Mangal, sigara ne diyebilirim ki? Bunlar bir ortaya geldiği vakit yangınlar çoğalıyor. Bir de global ısınma gerçeği var.

-Sıcaklar da çok erken başladı…

Haziran ayında bu kadar yüksek sıcaklığın Ege’de bu kadar uzun sürmesi yeterli değil. Muhtemelen önümüzdeki günlerde daha sıcak vakitler geçireceğiz. Daha dikkatli olmalı. İnsanların uyarılması gerekiyor.

Çok erken şiddetli yangınlar çıkmaya başladı. Tabiata insan eli de yardım ediyor maalesef. Toplumun bilinçsizliğinin yanı sıra çok fazla kentleşme var.

-Orman deyince de neden çabucak kızılçam dikiyoruz?

Kızılçam, Akdeniz ikliminin karar sürdüğü yerlerin en süratli büyüyen ağacı. Buraya ekolojik olarak en ahenk sağlamış orman ağacı. Kızılçam o kadar hakim oluyor ki tek başına orman oluşturmak istiyor.

Kerestesi de hayli değerli. O yüzden tercih ediliyor, lakin kızılçamda reçine diye, çıra diye bir olay var. İbreleri, kozalakları yanmak için çok müsait. Aslında bir öteki ismi de yangın ormanı bu kızılçamların. İnsan yerleşiminin, alanlarının kenarlarında bunların olmaması gerekiyor.

‘’KIZILÇAMLAR ACIMADAN KESİLMELİ’’

-Ne yapılmalı?

Mesela ben Buca Eğitim Fakültesi’nden etraf yoluna çıkıyorum, çamlar etraf yolunun kenarına kadar geliyor. Maalesef oradan kamyonlar geçiyor, otomobiller geçiyor, yanan sigara izmaritlerini fırlatıp atıyorlar. Yapacak tek şey, o bölgeyi insanlardan korumak. Tümü yanacağına, gerekirse acımadan yol kıyısındaki kızılçamları temizleyip, bir tampon bölge oluşturmalı. Bir şerit oluşturmak, tampon bölge yaratmak gerekiyor. Kızılçam üzere yanıcı ağaçlar haricinde ne varsa dikilebilir. Yalnızca yol kenarları değil, tarım alanlarıyla, kentlerle orman ortasına, yanmayı zorlaştıran bariyerler oluşturmak gerekiyor.

-Nedir onlar?

Bu akasya olur, keçiboynuzu olur, okaliptüs olur. Kolay kolay yanmayan, yani çam üzere reçine içermeyen ağaçlar olur. Yangına dirençli, geç alev alan, geç tutuşan, daha yavaş yanan, en azından vakit kazandıran birtakım bariyerler oluşturulması gerekiyor. Lakin maalesef kızılçamların yolların kenarına kadar geldiğini görüyoruz biz. Birtakım tedbirler almak gerekiyor artık.

Zakkum bile inanın yararlı. Bunlar kolay yanmıyor. Yanmayan ağaç diye bir şey yok. Bütün ağaçlar yanar, fakat kızılçama nazaran daha yavaş yanıyorlar. Müdahale için vakit çok kıymetli olduğu için önemsiyorum bunları. Öteki yapacak bir şey yok pek fazla.

Aynı anda 5-10 yerde birden yangın çıktığında bununla baş etmek çok güç. Bölünmek zorunda bütün güçler. Hasebiyle gayret eden grupların işi çok sıkıntı. Son yangınlar Ege Bölgesi’nde ağırlaştı. Ya Türkiye’nin her tarafında olsaydı ne olacaktı? Nasıl baş edilecekti? Münasebetiyle ve aslında istatistikler de gösteriyor. Artık yılda 3 binin üzerinde yangın çıkmaya başladı. Bu kadar ağırlaştı. Çıkan yangınlar çok daha tesirli olmaya başladı. Yani bin dekardan daha fazla alanın yandığı büyük yangınlar daha da çoğaldı.

Dolayısıyla giderek daha tehlikeli hale geliyor orman yangınları. Artık herkesin sorumluluk hissetmesi gereken bir şey bu. Beşerler en azından yazlıklarında inşaat, tamirat işlerini kış üzere daha uygun mevsimlerde yapsalar çok âlâ olur. Ya da çiftliklerinde, çiftlik yerlerinde tamirat işleri sırasında kaynak kullanımında çok dikkatli olmalılar.

-Çıkan yangınlar havayı biraz daha kurutup yangın riskini arttırır mı?

Uzun vadede tahminen olabilir ancak sanmıyorum. Bir yangın doğal ki diğer yangınları tetikleyebilir, lakin rüzgârın esişine nazaran. Yanacak husus olduğu sürece gidebildiği kadar masraf. Atmosferi kesinlikle tesirler, lakin daha fazla karbondioksit daha fazla sera tesiri yaratabilir. Esasen global ısınma bu türlü gidiyor ya. Ağaçlar karbon tutuculardı. Birden teğe bu karbonu salıverdiğini düşünün. Yani büyük ölçüde karbondioksit atmosfere salınıyor. Sera tesirini hızlandırıyor.

-Yanan alanları ne vakit tekrar kazanabiliriz? Çabucak dikim olabilir mi?

Bu mevsimler olmaz. Kışı beklemek gerek. Münasebetiyle şu anda yapılacak hiçbir şey yok. Ya da hiçbir şey yapılmadan bırakılacak. Bu halde bilhassa maki dediğimiz kısa uzunluklu ağaçlar var, çalılar var.

Bunlar çam çeşitleri üzere yanınca ölmüyorlar. Kökten yeni sürgünler veriyorlar. Tekrar ortama geri gelebiliyorlar. Kızılçam tohumları da birinci yağmurlar yağmaya başladığı vakit ortama gelmeye çalışıyorlar. Bir usul de olduğu üzere bırakmak.

Ya da küçük teraslar yapıp, fidanlar dikilebilir. Bunun olağan maliyeti biraz yüksek. Bu artık pek fazla yapılmamaya başladı. Doğal halinde bırakma eğilimi daha fazla ortaya çıktı. Evet yavaş yavaş ortam kendini yenileyebilir. Ancak şöyle bir şey var. Bilhassa turistik yerlerin olduğu yerlerde kıyı kısımlarda, yollarda, yazlıkların ağırlaştığı yerlerde daima yangınlar çıkıyor.

Eskiden orman yangını çıkma ihtimali azdı. Bu ağaçlar 50-60 yaşına gelince hasılat gerekiyor. Bunların yerine genç dikilmesi gerekir. Fakat artık çok sık yangın çıkıyor. Dikilen fidanlar 5 yaşını görmeden bir daha yanıyor. O kadar sık. İnsan teması artınca, yangın riski de arttı. Bu teması kesmek lazım. O yüzden bilhassa turistik yerlerde, insan trafiğinin çok fazla olduğu yerlerde kolay yanmayan, yangını geciktirici ağaçlar tercih edilmeli.

-Türkiye’de hiç denendi mi bu?

Çeşme Ildırı tarafında orman makamlarının hoş bir uygulaması var. Yanan yerlere tekrar kızılçam fidanı dikmek yerine, sakız ağaçları dikmeye başladılar. Ya da bu türlü aromalı bitkiler, lavanta, adaçayı üzere şeyler dikilmeye başlandı. Bununla üstteki alanlar için bir tampon oluşuyor birebir vakitte. Hem de insanların ileride tahminen oradan ekonomik olarak faydalanacakları bir alan ortaya çıkıyor. Bu üzere şeyler kıymetli. Akasya, okaliptüs üzere tipler, susuzluğa sağlam cinslerdir. Ya da menengiç üzere keçiboynuzu üzere çeşitler de var.

-Ildırı’daki yangında sakız ağaçları yanmadı mı?

Ben yanmış olanı görmedim. Tekraren kızılçam diktikleri ve daima yandığı için sakız ağaçlarını o bölgede mahallî bir alanda uyguluyorlar. Bu üzere şeylerin yaygınlaştırılması mümkün. Doğal bunların mülkiyeti devlette kalmak kaidesiyle halka tahsis edilebilir. Toprağı olmayanlara üretim yapsınlar diye. Karşıda Sakız Adası’nda beşerler turizm dışında bununla geçiniyor.

-Zeytin dikmek de de bir tahlil olamaz mı?

Çok hoş. Devlet zeytin ağacı da dikip köylülere tahsis edebilir mülkiyeti devlette kalmak kaidesiyle. Benim endişem, makûs yol açmak. Bunları şahıslara vermemek gerekiyor. Maalesef insanların başında olan tek şey rant. Oraya yazlıklar yapmak, lüks oteller yapmak için orman olacak yeri satmasınlar. O yüzden mülkiyet kesinlikle devlette kalmalı. Natürel bir de çok âlâ izlenmesi gerekiyor. Bu adamın muhtaçlığı var mı? Buraya takım biçiyor mu? Bakıyor mu? Bakmıyorsa alacaksın, diğerine vereceksin. Benim teklifim asla bu alanların birilerine dağıtılması, tapu verilmesi değil. Devlette kalması, gereksinimli olanlara kurallı olarak verilmesi ve denetim edilmesi. Zeytinlik yanında incir de olabilir. Olağan beşerler oradan gelir elde ederse bakımını da yaparlar. Ülke iktisadına de büyük katkı. Doğal kolay kolay yangın çıkmaz. Zira para kazandığı için sürecek, temizleyecek. Yangın çıkma koşulları ne olacak? Ortadan kalkacak. Bir de o insan yangın çıkmasını ister mi? Bahçesi, yani gelir kapısı yanacak. O yüzden korur. Demek istediğim, 300 metre olur, 500 metre olur, toprak koşullarına, eğime nazaran ormanlarla beşerler ortasında bir tampon bölge oluşturulması. İnsan yerleşmelerine yakın. Yollara yakın, otobanlara yakın, turistik yerleşmelere, tarım alanlarına, orman içi köylere yakın yerlerden bahsediyorum. Buralar riskli, esasen yangın daima buralardan çıkar. Tedbirlerin burada ağırlaştırılmasından bahsediyorum. En azından tampon bölge olarak.

Yapacak tek şey, insanlardan ormanı korumak için bu yolların kenarı, yerleşmelerin kenarı üzere yerlerde bu türlü tamponlar oluşturmak.

Ormanı koruyacak ne kadar çok insan olursa, o kadar yeterli. Zira bu iş sonuçta toplumsal, alttan gelen bir şey. Üstten beklenecek şeyler değil.

-Tabii her bölgeye zeytin, sakız ağacı dikilemez…

Yangını yavaşlatan her ağaç olur. Alışılmış ekonomik yarar sağlayan ve köylüye tahsis edilen ağaçlar bölgeye nazaran değişebilir ve köylü tarafından korunur. Kızılçam alevi aldığı vakit etraftan hava atak ediyor oraya. Oksijen körük tesiri yapıyor. Çok kolay denetimden çıkıyor. Rüzgarla birlikte büyüyor. Servi de bu iş için kullanılabilir. Zati kullanılıyor. Yangın şeritleri vardır. Tahminen görmüşsünüzdür. Dağlarda yol üzere. Onların kenarlarına servi dikilir genelde. Sık olduğu, içeride oksijen az olduğu için yavaş yanıyor.

Kızılçamda ısrar etmek yerine palamut meşesi üzere cinsler, menengiç, keçiboynuzu var. Bunları söylememin bir sebebi de yalnızca yangını önlemek değil, yaban hayatı için bunlar besin kaynağı. Onlar da yok oluyor.

-Beslenemedikleri için de mi ormanlardaki hayvanlar yok oluyor?

Sincaplar, çeşitli kuşlar için kızılçam ormanlarında yiyecek bir şey yok. Kozalak var. Saydığım cinsler, biyoçeşitliliği arttıran şeyler. Biyoçeşitlilik ne kadar fazlaysa o kadar sağlıklı olur ekosistemler. Tıp çeşitliliği kıymetli.

Bu tıp ormanlar olursa, yangının ilerlemesinin yanı sıra biyoçeşitlilik artar, tahminen lokal halkın ekonomik olarak desteklenmesini de sağlar. Biyoçeşitliliği dayanaklar. Lakin bir sürü insanın bunu benimsemesi lazım.

Berrin Tuncel Birer