Tokat’tan İsviçre’ye: Bitkide büyük dönüşüm
Tokat’ın dağlarında “yabani ot” sanılıp sökülen bitkiler, bugün İsviçre pazarına ilaç ve kozmetik ham hususu olarak giriyor. Tokatlı iş adamı Mustafa Yılmaz, memleketinde Türkiye’nin en büyük CO2 ekstraksiyon ve distilasyon tesisini hayata geçirdi.
Türkiye gazetesinden Yücel Koç, Yılmaz’ın öyküsünü anlattı. Tokat’tan İsviçre’ye uzanan yolda yaptıklarına değinen Koç, şunlar yazdı:
“15 yaşında Tokat’ın Reşadiye ilçesine bağlı Çınarcık köyünden çalışmak için İstanbul’a giden Mustafa Yılmaz, bulaşıkçılık, garsonluk derken, Kapalıçarşı’da bir kuyumcunun yanına işe girdi.
Bu, hayatının dönüm noktası olmuş. Altın dalında çıraklıktan başlayıp, kendi altın imalathanesini kurmaya giden bir muvaffakiyet öyküsüne sahip Mustafa Yılmaz. Hala Kuyumcukent’te altın imalatına devam etmekle birlikte, İstanbul’un farklı semtlerinde perakende altın satışı da yapıyor.
E para kazanmak bir yere kadar… Bizim insanımızın hoş bir hasleti var; memleketine vefası… Mustafa Yılmaz da köyüne beş katlı kültür merkezi, ekmek fırınları, çeşmeler falan yapmış fakat bu kadarı tatmin etmemiş O’nu…”
‘TIBBİ AROMATİK BİTKİ ÜRETİMİ FİKRİ’
“Doğduğu toprakların kalkınmasına takviye olacak ne yapabileceğini düşünürken, tıbbi aromatik bitki üretimi fikri oluşmuş zihninde. 2021’de 600 dekar (dönüm) lavanta bahçesi ile başladığı seyahati, dört yıl üzere kısa bir müddet içerisinde 4 bin dekara çıkarmış.
Bitki üretmekle iş bitmiyor elbet… Kıymetli olan bunu katma kıymeti yüksek üretime dönüştürmek. Bunun için de Tokat Organize Sanayi Bölgesi’nde bir fabrika kurup, Türkiye’nin en büyük harika kritik CO₂ ekstraksiyon ve distilasyon tesisini hayata geçirmiş.
Benim üzere siz de “Bu ne?” diye soracaksınız elbet… Muhteşem kritik CO₂ ekstraksiyon sistemi, bitkilerden ilaç ve kozmetik ham husus üretmek için dünyada yeni yeni kullanılmaya başlayan bir teknolojiymiş. Ne palavra söyleyeyim, birinci kez duydum. Öbür işlerini yakınlarına bırakıp büsbütün buna odaklanan Mustafa Yılmaz, dünyadaki son teknolojiyi Tokat’a taşımakla kalmamış, burada ürettiği tıbbi aromatik eserleri dünyaya pazarlamak için İsviçre’de de şirket kurmuş.
Sağ olsun davet etti, Tokat’ta kurduğu tesisi gezdim.
Bizim çiftçilerimizin yabani ot diye söküp attığı, hatta ilaçlayıp çıkmasını önlediği pek çok bitkinin aslında dünyada nasıl bir bedele sahip olduğunu dinleyince hayretler içerisinde kaldım.
Ve bu röportaj, bunun sonucunda ortaya çıktı. Buyurun, bakalım siz de birebir fikre kapılacak mısınız?”
‘8 ÜNİVERSİTE İLE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR YAPIYORUZ’
“Mesleğiniz tarım değil. Niçin bu türlü bir işe giriştiniz?”
“Memleketime olan borcumu ödeme kanısı ile başlayan süreç, dünya ve Türkiye’nin konvansiyonel yöntemlerle insanlarını doyuramayacağı tespiti, beni tıbbi aromatik bitkilerden ilaç ve kozmetik ham husus, işlevsel besin ve muhteşem besinler konusunda şimdiden konum almaya ve yatırım yapmaya itti. Bu yatırıma başlama gayem öncelikle kârlılık beklentisi değil, Tokat’tan başlayıp dalga dalga yayılacak katma pahası yüksek eser üretme isteği.”
“Böyle bir emel için yalnızca Tokat kâfi olmasa gerek. Tam olarak nerelerde çalışıyorsunuz?”
“Şu an için Tokat ve ilçeleri ile Yozgat, Ankara, Batman ve Muğla vilayetlerinde, 12.000 dekar alanda tıbbi aromatik bitki üretimi gayeli kontratlı üreticilik ile ham unsur üretimi yapıyoruz. İsviçre’de eser tahlil ve standardizasyonu yapan çalışmaları yürütmekle bir arada, Türkiye’de sekiz üniversite ile bilimsel çalışmalar yapıyoruz.”
‘200’E YAKIN MAMUL ÜRETMEKTEYİZ’
“Ne üretiyorsunuz buralarda?”
“Lavanta, çörek otu, keten, melisa, ada çayı, kekik, biberiye üzere tıbbi aromatik eserler başta olmak üzere, 35 çeşit üretimimiz var. Üretimimizin yüzde 60’ı kendi topraklarımızdaki eserlerden. Sarı kantaron, oğul otu üzere yabani bitkileri de eğitim verdiğimiz dağ köylerindeki çiftçiler vasıtasıyla, tabiattan toplatıyoruz. Ayrıyeten vişne, üzüm, kayısı, nar, incir üzere tüm çekirdekli bitkilerin çekirdeklerini toplayıp işleyerek elde ettiğimiz ham hususlardan şu an 200’e yakın mamul üretmekteyiz.”
11 BİN ÇEŞİT BİTKİ
“Ürünleriniz doğal ilaç mı, kozmetik ham unsuru mi?
“Ürünlerimiz dünya genelinde yaygın olarak kullanılan fitoterapi doğal ilaç, kozmetik ve ilaç ham hususu, harika besin ve harika proteinler olarak 8 ana kategoride üretiliyor.”
“Türkiye’de kaç çeşit bitki çeşidi var ve bunların ne kadarı değerlendirilebiliyor? Ziyan olduğunu düşündüğünüz neler var?”
“Türkiye’de tespiti yapılıp literatüre girmiş 11.000 çeşit bitki bulunmakta ve katiyen yeteri kadar değerlendirilmemekte. Dünya defne gereksiniminin yüzde 95’i, kekik muhtaçlığının yüzde 98’i ülkemiz tarafından karşılanmakta olsa da, ülkemiz bu eserleri işlemeden yaprak olarak ihraç edip, yağlar, ekstraktlar ve etken hususlar olarak onlarca kat daha fazla ödeme yaparak geri ithal etmekte. Vişne çekirdeği kozmetik alanında ana ham husus üretiminde kullanılan çok pahalı bir eser ve ana vatanı Türkiye. Fakat biz vişne çekirdeğinin kilogramını 25 TL’ye Fransa’ya ihraç edip, bir tüp el kremini 100 katı daha fazla ödeme yaparak ithal ediyoruz. Son birkaç yıldır Türkiye’den vişne çekirdeği bulmakta zorlanan Fransız firmaları vişne meyvesini almaya başladı. Biz dış ticaret bilgilerimizde 3-5 milyon dolarlık vişne ihracatı ile keyifli olurken, vişne yağı kökenli eserlerin ithalatına onlarca milyon dolar ödeme yapmaktayız. Meğer kiraz, vişne, lavanta, sarı kantaron üzere daha sayamayacağımız cinsler Anadolu’nun öz evladı. Fakat bunları değerlendirememek üzücü.”
’20 MİLYAR DOLARLIK İHRACATA 24 AYDA ULAŞILIR’
“Bunların ne kadarını iktisada kazandıracaksınız?”
“Biz ne kadar büyürsek büyüyelim, Tokat coğrafyasının yüzde 1’lik kısmını bile kıymetlendirmiş olamayız. Şayet 490 milyar dolarlık dünya tıbbi aromatik bitki pastasından gereğince hisse almak istiyorsak; Tarım Bakanlığı, üniversiteler, kozmetik firmaları, besin firmaları ve köylüler ile topyekun bir kalkınma atağı başlatılır ise yıllık 20 milyar dolarlık ihracat sayısına çok rahat bir formda 24 ay içinde ulaşılır.”
‘ZİHİNSEL İHTİLAL ZORUNLULUĞU’
“Sizin kurduğunuz tesisin gibisi var mı?”
“Var, lakin her dalda olduğu üzere, bu dalda de ivedilikle zihinsel ihtilal ve denetim mecburiliği bulunmakta. Tarım yalnızca insanların ve hayvanların doymaları için yapılan bir aktivite olmaktan onlarca yıl evvel çıktı. Ülke olarak bizim yaptığımız tesislerin benzerleri çoğalıp, yüksek katma pahalı eserler üretir hâle gelmeliyiz.”
‘İNSAN KAYNAĞIMIZI KENDİMİZ YETİŞTİRMEYE ÇALIŞIYORUZ’
“Peki, insan kaynağı konusunda zorluklar var mı?”
“İnsan kaynağı en büyük sorunlarımızın başında gelmekte. Şu an hiçbir üniversitemizde muhteşem kritik CO₂ eğitimi veren kısım bulunmamakta. İnsan kaynağımızı kendimiz yetiştirmeye çalışıyoruz. Tesislerimizde ve şirketlerimizde şimdilik 45 kişi çalışmakta. Dolaylı yolla yaklaşık 3-4 bin bireye kar imkânı sunmaktayız. Fakat bu, günden güne artıyor ve artacak.”
“Bu eserlerden kentin ve ülkenin iktisadına ne kadarlık katma paha sağlamayı planlıyorsunuz?”
“Ülke genelini ham husus temin alanı olarak kurguladığımız için yaptığımız üretim atağı öncelikle dış ticaret datalarında bizim üretebileceğimiz eserlerin ithalatını ortadan kaldırmak olarak belirledik. Şu an için net bir sayı vermek sıkıntı, ancak çok değerli olacak.”
“Bu yatırımı ne kadar vakitte geri kazanmayı planlıyorsunuz?”
“Özellikle yapmış olduğumuz muhteşem kritik CO₂ ekstraksiyon sistemi yatırımımız yüksek katma bedelli eser elde etmemizi sağladığı için 2 yıl üzere kısa bir müddette geri dönüş sağlayacak nitelikte.”
‘KATMA PAHASI ARTIRMAYA YÖNELMEK ÖNEMLİ’
“Ülkenin tarım siyasetleri başta olmak üzere, nelerin yapılmasını veyahut değiştirilmesini tavsiye edersiniz?”
“Katma bedeli artırmaya yönelmek kıymetli. Örnek verecek olursak; 1 kilogram lavanta ekstraktı üretmek için 200 kilogram lavanta çiçeğine gereksinimimiz var. 200 kilogram lavanta çiçeği üretim maliyeti 1.500 Türk lirası. 1.500 TL’lik bir ziraî maliyet ile litresi 2.850 dolara satacağımız lavanta ekstraktı elde etmiş oluyoruz. Bizim tarım dünyasına kazandırmak istediğimiz olgunun özünü bu örnek bile tek başına anlatmaktadır. Ziraî üretimden elde ettiğimiz eserlerin işlenerek bize geri dönmesini sağlayacak sistemleri acil olarak hayata geçirirsek çok kısa müddette olumlu sonuçlar elde etmiş oluruz. Çörekotu tohumunun, tohum olarak ihracatına pürüz olursak, kolay proseslerle yağ hâline getirip tarımdan çıkar ölçülerini onlarca kat çoğaltmış oluruz. Eser örneklerini ülkemizin sahip olduğu 11.000 çeşit bitki için çoğaltabiliriz.”
‘AMARANT’
“Anadolu’da çok yaygın olarak tabiatta bulunan, lakin çiftçilerimiz tarafından bilinmediği için sökülüp atılan yabani bitki amarant. Yaprakları çok varlıklı bir içeriğe sahip, önemli bir protein kaynağı. Ayrıyeten tohumu buğday ununun kullanıldığı her yerde un olarak kullanılabilen, gluten barındırmayan, çok sağlıklı protein ve karbonhidrat kaynağı. Bu yabani bitkinin tohumundan artık Tokat’taki tesiste ekstrakt üretiliyor. Bu ekstrakt doğum sonrası ve kilo verme sonrası ciltte oluşan renk değişiklikleri ve çatlakları gideren çok kıymetli bileşenler içeriyor.”
PANDEMİ SONRASI BİTKİ TİCARETİ 200 MİLYAR DOLAR SEVİYESİNDE
Türkiye, 2023 yılında 132 bin ton tıbbi ve aromatik bitki ihracatından 154,5 milyon dolar gelir sağladı.
Türkiye’de ham ve yarı işlenmiş bitki eserleri ihracatı 1 milyar dolar civarında. Meğer işlenmiş, katma pahalı eserler için potansiyel 5 milyar doların üzerinde.
Pandemi sonrası global tıbbi aromatik bitki ticareti 200 milyar dolar düzeyinde. Türkiye’nin bu pastadan aldığı hisse markalı eser siyasetiyle 25 milyar dolara çıkabilir.
‘SARI KANTARON’
Firmanın CEO’su Cengiz Bülbül, lavantayı son yıllarda tanınan olduğu için herkesin üretmeye çalıştığını belirterek enteresan bilgiler aktardı:
Oysa buna harcanan yatırımın geri dönüşü beş yılı buluyor. Bir vatandaş da lavanta üretmek için bize geldi. “Tamam sana dikimi konusunda yardımcı olalım. Fakat harcadığın para sana 5 yılda döner. Buna imkânın yoksa hiç bunu düşünme, sarı kantaron topla” dedim. Fotoğrafını görünce “Bizim oralarda dağ-taş bundan dolu” dedi. Tam mevsimiydi, bize iki günde 27 bin liralık sarı kantaron sattı. Bir ayda 80 bin liralık bitki getirdi. Bahis bölgede ilgili çekti, artık öğretim üyelerine eğitim verdiriyoruz, artık daha profesyonelce toplama yaptıracağız. Ülkemizde dört mevsim toplanacak eser var. Kışın ardıç kökü var mesela, ağaca ziyan vermeden bunlar toplanabiliyor. Yeniden sandal ağacının kolları 12 ay toplanabiliyor. Bunlardan yağ çıkarıyoruz.
Sarı kantaronun yaş bitkisini 50 liraya, kurutulmuşunun kilogram fiyatını 150 liraya alıyoruz. Yalnızca Tokat’tan değil, Türkiye geneli alım yapıyoruz.
Köylünün yabani ot diye söküp attığı amarantın tohumunu 600 liraya, ısırgan tohumunu 750 liraya alıyoruz.
Sarı kantaronun en fazla ucundan dört parmak istiyoruz. Kökünden söküp getirirse almıyoruz, zira bitkinin orada kalması gerekiyor. Kökten getirirse zati bizim işimize yaramadığı üzere eserimizin kalitesine de ziyan veriyor. Isırganı da birebir biçimde uç kısımlarından toplatıyoruz. Bunun üzere yüzlerce çeşit bitkimiz var.
