Tekstil krizi en çok o ili vurdu

En değerli dokuma kentlerinden biri olan Denizli, bölümdeki daralma ile ekonomik krizden derinden etkilendi. Tarladaki pamuktan hazırgiyim eserine kadar dokumacılıkta entegre bir kent olma özelliğiyle bilinen Denizli, bu kimliğini kaybetti.

Pamukta üreticiyi güç duruma düşüren ithalat siyasetleri, hammaddenin iplikten kumaşa ve nihayet dokumacılık eserine dönüşümünde tezgahları olumsuz etkiledi. Emek düşmanı siyasetler da kentte iş teminatının ortadan kalkmasına yol açtı.

EN FAZLA KONKORDATO İLAN EDEN SEKİZİNCİ ŞEHİR

Birgün’den Melisa Ay’ın haberine nazaran, kentte yalnızca dokumacılık dalında son iki yılda 20 bin kişinin işsiz kaldığı kestirim ediliyor. Temmuz 2018’den Ağustos 2025’e konkordato ilanlarını inceleyen konkordatotakip’in bilgilerine nazaran Denizli, ülkede en fazla konkordato ilan edilen 8’inci kent oldu. Kentte bu yılın birinci 7 ayında 32 firma mahkemelerden konkordato kararı alırken, bunlardan 10’u dokuma dalında faaliyet gösterenler oldu.

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin datalarına nazaran Denizli’de dokumacılık ve hammaddelerinin ihracatı, yılın birinci 7 ayında bir evvelki yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 2,7 azaldı. Hazırgiyim ve konfeksiyonda tıpkı periyotta azalış yüzde 1,8 olarak hesaplandı. Denizli İhracatçılar Birliği’nin (DENİB) raporlarına nazaran de temmuz ayında konfeksiyon ihracatı yıllık yüzde 3,5 azaldı. DENİB’e nazaran yılın birinci 7 ayında hazırgiyim ihracatında da yüzde 6,93 oranında azalış kaydedildi. Toplam gerileme temmuzda yıllık 5,56 oldu.

SENDİKASIZLIK

Kayıtdışılığın yaygın olduğu dokumada sendikasızlaştırma siyasetleri kentte adeta güvencesizlik yarattı. Nüfusunun kıymetli kısmının dokumacılık ve bağlantılı faaliyetlerle iç içe olduğu kent, daldaki krizden direkt etkilendi. Çalışanlar ve işletmeciler kentteki durumu anlattı.

Bir dokumacılık fabrikasında vardiya sorumlusu olarak çalışan bir personel, kentin en büyük sıkıntısının sendikal faaliyetlerin baskılanması olduğunu vurguladı. Denizli’de 24 yıldır dokuma fabrikalarında çalışan personel, çalışma şartlarının kötüleşmesinde sendikasızlığın başrolü oynadığını söz ederek, “En büyük sıkıntımız örgütsüzlük. Güvencesizlik çok yaygın. Çalışma kaideleri makûs, sendika oranı düşük olduğu için fabrikalarda çok sirkülasyon var. Personelin ardında duran bir sendikal güç yok, işten çıkarmalar da kaideler da düşük fiyatlar de bu formda gelişiyor esasen. Bizim burada hiçbir garantimiz yok” diye konuştu.

‘KENDİ EMEĞİMİZE SAHİP ÇIKMAK ZORUNDAYIZ’

Ekonomik krizin faturasının kendilerine ödetildiğini anlatan personel, “Ekonomik koşullar bölümü etkiledi. En büyük fatura çalışana kesildi. Dokumada boyahanelerde ortalama fiyat nitelikli eleman için 30 bin lira bandında, konfeksiyonda daha da düşüktür. Denizli’de 40 bin lirayı gören enderdir. Yüzde 95’i taban fiyat ile çalıştırılan, yıldan yıla ufak ufak artırım yapılan çalışanlar… Son periyottaki ekonomik dertlerden ötürü da konfeksiyonda ağır işten çıkarmalar görülüyor. Konfeksiyonda deneyimsiz, vasıfsız çalışanlar tezgah başına geçebiliyor. Emekçi bol, işten çıkarma kolay. Fabrika kapanırsa da mağdur olan tekrar işsiz kalan çalışanlar oluyor. Boyahanelerde durum biraz daha farklı. Burada yetişmiş elemana gereksinim oluyor, operatörler işten çok fazla çıkarılmıyor. İşverenler burada da kendi çıkarlarını düşünerek yetişmiş elemanı tutuyor” dedi.

Kentte şuurlu güdülen sendikasızlaştırma siyasetinin, Denizli Basma’nın (DEBA) iflası ile başlayan direnişin baskılanması deneyimiyle pekiştiğini anlatan personel, “Sendika sıfıra yakın burada. Yıllar evvel buranın en büyük işletmelerinden Denizli Basma Boya ve Konfeksiyon’da çalışan emekçiler tüm engellemelere karşın örgütlenmişti. Fabrikalar iflas etti 2009’da. Neredeyse 1 yıllık maaşı kaldı insanların içeride. O periyotta de emekçi hareketleri kolluk ile bastırılmaya çalışıldı. Bu da bir yılgınlık yarattı emekçiler ortasında. Sendikal faaliyet direkt işten atılma sebebi, emekçi bol, işsizlik yüksek… O günden sonra da tüm teşebbüsler süratli sönümlendi. Bizim bunlardan kurtulup emeğimize sahip çıkmamız, gayretimizi yükseltmemiz gerekiyor” dedi.

KÜÇÜLMELERLE İŞSİZLİK

Özay Karagöz, 25 yıldır kentte dokuma fabrikalarında idari misyonlarda çalışıyor. Bir fabrikada işletme müdürü olan Karagöz, işten çıkarmaların daha da kötüleşeceğini anlatarak “Denizli’de işler yolunda değil, tünelin ucunda ışık görünmüyor. 2024 berbattı, 2025 daha berbat oldu, 2026 daha da berbat geçecek. 25 yıldır patronlardan ‘Her şey çok makûs, iş yok’ lafını duyuyorum. Kazanmadıklarını söyleyip servetlerine servet katarlardı. Lakin son 1 yılda gördüm ki patron de birinci defa timsah gözyaşı dökmüyor. Burası da Mısır’a kayıştan nasibini aldı. Buranın lokomotif firmaları da Mısır’a dokuma üzere kısımlarını taşıdı. Tek fabrikadan 600–800 kişinin işten çıkarıldığı oldu. 500 kişilik fabrikanın 100 bireye düştüğünü biliyoruz. 2000’in üzerinde çalışanı olan entegre fabrikalar küçüldü, işletmeler azaldı” dedi.

ÖNCE PAMUK SONRA TEKSTİL

Tarım siyasetlerinin dalda maliyetlerinde dönüşümünde direkt tesirli olduğunu belirten Karagöz, “Denizli, dokumacılık için kurulmuş bir kent aslında. Dokumacılıkta kriz gümrük vergilerinin sıfırlanması, iplik ile pamuk ithalatının teşviklerle yükselmesi ve ziraî sübvansiyonların kesilmesi ile başladı. Ovada Denizli, Aydın ortasında pamuk üretimi de azaldı. Benim çocukluğumda var olan pamuk tarlaları artık kalmadı. Denizli tarihte de daima dokuma yapılan bir bölgeyken finansal yönlendirmeler tarımı da bitirdi. Hammaddesi pamuk olan dokumacılık dışa bağımlı hale getirildi, girdi maliyeti dövize döndü. Boyahane evresinde de makineler, gereçlerde fiyatlandırmalar avro ile yapılıyor, zira onların da maliyetleri buradan hesaplanıyor. Konfeksiyonda maliyetin yüzde 50–70’i gereçtir lakin yüzde 30’u da ekseriyetle işçiliktir. Minimum fiyat düşük, beşerler geçinemiyor, biz bunu biliyoruz lakin Mısır üzere ülkelerde de işgücü maliyetleri çok ucuzluyor. İş insanları Mısır’a, Fas’a kaçıyor, bu da bölgemizi çok önemli etkiledi. Buranın da tesiriyle civar kentlerde küçük fason atölyeler bir bir kapanıyor. Tedarik zincirlerinde de zati kriz görülüyor. Fabrikalarda tezgahlar tam kapasite çalışmıyor, devamlı tatil halinde… Tüm bu meselelerin kökeninde de dışa bağımlı maliyetler yatıyor. Avro bazında Avrupa ülkesi Portekiz bizden daha ucuza üretiyor” diye konuştu.

Karagöz de kentte rastgele bir sendikal faaliyet yürütülmemesinin altını çizerek işverenlerin emekçilerden daha örgütlü hareket ettiğini anlattı. “Patronlar çok organize, emekçinin aleyhine birleşmişler” diyen Karagöz şöyle konuştu: “Denizli dokuma kenti olmasına karşın örgütlü bir fabrika bir tane dahi yok. Denizli’de aile şirketleri yoğunlukta, işverenler birbirlerini çok yeterli tanıyor ve derneklerde birleşerek piyasayı ellerinde tutuyorlar. Sendikalı emekçileri gözden çıkarmak çok kolay ve daha sonra bu işverenler ortalarında sendikalı çalışanların iş bulmasını da engelliyor. İşverenler çok organize. Dokumada iş bulamayan boyacı, badanacı oluyor, o kadar çok örnek var ki…”

‘DAHA AZ MAAŞ ALIYORUZ’

2005’ten beri dokuma emekçisi olarak çalışan bir bayan, yaşadıklarını şöyle anlattı:

“20 yıl evvel Denizli’ye geldiğimde sigortasız çalıştım, tacizi, mobbing’i, her şeyi gördüm. Bildiriyle taciz eden müdürler bile vardı. Müdür ve şeflerimiz tarafından devamlı mobbing var. Benim işimin ismi aylıkçı diye geçiyor ve mesai fiyatı de vermiyorlar. Düğünüm için bile bana bir gün kalana kadar müsaade vermediler. İşler düşük olduğu için çalışmadığımız vakitler oluyor. Erkek çalışanlara nazaran çok daha az maaş alıyoruz. Bir müddettir de işler çok berbat, yarı yarıya düşmüş durumda. Yılın başında başladı sallanmaya dokumacılık, martta tüm vilayette işten çıkarmalar başladı. Sendikanın S’si yok bizde. O denli bir şey olsa kovuluruz, kovulmakla kalmayız bir daha hiç iş bulamayız. 20 yıl evvel sendikalı olan arkadaşım istifa etmeden iş bulamadı, sonra da güç bela makûs bir yerde buldu. Sendika olsa ne hoş olurdu aslında. Ben daha evvel sigortasız da çalıştırıldım, sigorta primim de eksik işlendi… Bunu sorunca çıkışımı verdiler hatta. İşten çıkarmalar buralarda devamlı bir tehdit. Benim gazetelere konuştuğumu bilseler bir daha iş bulamam.”

‘İŞSİZLER HİÇ İŞ BULAMIYOR’

12 yıldır dokuma personelliği yapan öbür bir bayan emekçi ismini iş bulamama tasası ile saklamak istedi. Emekçi, Aralık 2023’ten beri iş aradığını ve lakin gelecek hafta işe başlayabileceğini anlattı. Bayan emekçi, “Çok ağır bir çalışma halimiz var, tüm gücümüzü oraya veriyoruz, hiçbir hayatımız kalmıyor. Mesailer daima zarurî tutuluyor, üst üste çalıştırılıyoruz. Burada işten çıkarmalar için mazeret bol, işverenler bize ‘Hırsız bunlar’ diyip işten çıkarabiliyor. Ekonomik durumlar çok makûs, personel çıkarmalar, küçülmeler varken bir de işsizler hiç iş bulamıyor. Ben de daima iş aradım. İstediğim de 30–40 bin liralık maaş, ona bile fazla diyorlar, minimum fiyat teklif ediyorlar. Üstelik ben bir de nitelikli elemandım. İşsizken eşimin maaşı ile geçinmeye çalışıyorduk ancak geçen ay boşandım. Artık güç bela bir iş buldum ki başlamayı bekliyorum. Tek başına geçinmek çok sıkıntı, çok uğraştım iş bulmak için, tam da boşanmışken bu iş karşıma çıktı” sözlerini kullandı.