Tarihe geçecek kriz kapıda… Gölge CIA’in yayın organı yazdı: ABD’nin çöküşü

ABD’nin İki önemli dergisi Foreign Affairs ve Foreign Policy’de yer alan iki başka makalede, ABD ekonomisindeki gerilemenin nedenleri, sonuçları ve global iktisada tesirleri tartışılıyor. Gölge CIA’nın yayın organı Foreign Affairs, “ABD’nin yaklaşan çöküşü” başlığını atarken, Foreign Policy “Tüm para krizlerinin anası ufukta” başlığı ile 1990’daki Asya krizinden çok daha büyük ölçekte bir finansal krizin gelmekte olduğunu vurguluyor.

Bahsi gecen iki makaleyi köşesine taşıyan Aydınlık gazetesi muharriri Fikret Akfırat’ın Global ekonomik kriz ve Türkiye’nin rotası başlıklı yazısı şöyle:

Özellikle son 25 yıldır, ABD’nin ekonomik ve siyasal açıdan hızlanan gerileyişi memleketler arası alandaki en çok tartışılan mevzuların başında geliyor. Bu durumun nedenleri, içinden geçtiğimiz periyottaki tesirleri ve ilerideki muhtemel sonuçları, ABD ile müttefiklerince ve Atlantik hegemonyacılığının gayesinde yer alan gelişen dünya devletlerince bedellendiriliyor.

‘ABD’NİN YAKLAŞAN ÇÖKÜŞÜ’

Kuşkusuz en kıymetli husus, bütün öteki gelişmeleri belirleyen iktisattaki durum. Emperyalist hegemonyacılığın gerilemesinde en başa yazılacak etken, ABD ekonomisindeki gerileme. ABD’de yayımlanan iki kıymetli mecmuada yer alan iki farklı makalede ABD ekonomisindeki gerilemenin nedenleri, sonuçları ve global iktisada tesirleri tartışılıyor. Foreign Affairs’te Kenneth S. Rogoff’un makalesine attığı başlık, “ABD’nin yaklaşan çöküşü”. Rogoff, “Washington’un borç bağımlılığı bir sonraki global krizi tetikleyecek mi?” sorusunu kıymetlendiriyor. Rogoff, Harvard Üniversitesi’nde iktisat profesörü ve Dış Münasebetler Konseyi’nin (Council on Foreign Relations:CFR) kıdemli üyelerinden.

37 trilyon dolarlık ölçüyle dünyanın en borçlu iktisadı olan ABD’nin bu borcu çevrime imkanlarının sonuna gelindiğini vurgulayan müellif, şöyle diyor:

“Washington’daki statükocu yaklaşım, uzun müddettir devasa borç problemini görmezden gelip mucizevi büyüme düzeylerine ve düşük faiz oranlarına dönüşün bu sorunu çözeceğini ummaktı.

Ancak ABD, ulusal borcun sadece ülkenin ekonomik istikrarını değil, tıpkı vakitte global gücünü onlarca yıldır ayakta tutan ögeleri da baltalayabileceği bir noktaya yaklaşıyor. Bunlara, 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana doların global finans sistemi üzerindeki güçlü tesirini sürdürmek için birçok halde kullandığı askeri harcamalar da dahil. İster 16. yüzyılda İspanya, ister 17. yüzyılda Hollanda, ister 19. yüzyılda Birleşik Krallık olsun, çağdaş tarihte hiçbir ülke, harika güç olmadan para ünitesini baskın halde tutmayı başaramamıştır” (Foreign Affairs, 19 Ağustos 2025).

BÜTÜN PARA KRİZLERİNİN ANASI

İkinci yazı da, Foreign Policy’de 6 Ağustos’ta Daniel Altman tarafından kaleme alındı. Altman’ın yazısının başlığı, “Tüm para krizlerinin anası ufukta”. Altman, 1990’daki Asya krizinden çok daha büyük ölçekte bir finansal krizin gelmekte olduğunu vurguluyor. Müellif, şöyle yazıyor: “Yedi büyük iktisat, yıllık GSYİH’lerinden daha fazla borç taşıyor ve bu, daha evvel hiç bu kadar yüksek faiz oranlarıyla bir ortaya gelmemişti. Para üniteleri, 1990’ların sonlarındaki Asya ve Rusya mali krizlerini anımsatan, lakin çok daha büyük ölçekte bir dizi devalüasyona hazır”. Altman, IMF’nin iddiasına nazaran Kanada, Fransa, İtalya, Japonya, İspanya, İngiltere ve ABD’nin borcunun, GSYİH’lerinin yüzde 100’ünden fazla olduğunu hatırlatıyor. Altman, “Trilyonlarca dolarlık menkul değer birbirine sıkı sıkıya bağlı ve tek bir domino taşı devrilse hepsi devrilebilir” diye vurguluyor (Foreign Policy, 6 Ağustos, 2025).

TÜRKİYE İÇİN DERSLER

Kuşkusuz, iktisatta global kriz, emperyalist ülkeleri vuracak vurmasına lakin iktisadı global piyasalara bağımlı olan gelişen dünya ülkeleri bu krizi daha ağır yaşayacak. Bu nedenle, gelişen dünya ülkelerinin üstte kelamı edilen ölçekli büyük krizi atlatmak için tahliller bulması mecburî.

Büyük ölçüde, globalleşmeci neoliberal iktisat programlarını uygulayan Türkiye üzere ülkeler, ekonomilerini garanti altına almanın yolunu bulmak zorunda. Bunun için ana sınırlarıyla, dış borca dayalı büyüme modelinin terk edilmesi, devletin mali sistem üzerindeki denetiminin belirleyici hale getirilmesi, güçlü bir iç pazar ve üretime dayalı bir iktisat inşa edilmesi elzem hale geliyor. Toplam olarak değerlendirildiğinde, çok kutuplu dünyada Türkiye ve gelişen dünya için iktisatta halkçı/devletçi bir rotaya girilmesinden öbür bir yol bulunmuyor.