Suriye’nin yeni anayasa bildirgesi imzalandı: Şara hangi yetkileri aldı

Suriye Devlet Başkanı Ahmed el-Şara, bugün Anayasa Beyannamesi Taslak Komitesi tarafından hazırlanan yeni Anayasa bildirgesini imzaladı. Başşehir Şam’daki Halk Sarayı’ndaki merasimde süreksiz anayasayı hazırlama komitesi üyeleriyle Ulusal Diyalog Konferansı üyeleri, Suriye Alimler Birliği Lideri Üsame Rıfai ve Suriye Dışişleri Bakanı Esad Hasan Şeybani yer aldı.

Yeni anayasa, Suriye’deki geçiş evresi için yeni bir yasal çerçeve oluşturmayı amaçlıyor.

DEVLET LİDERİNİN DİNİ İSLAMDIR
Komite, bildirgenin meşruiyetini yeni bir Suriye inşa etme dileğinden aldığını belirtti. Bildirgede ülke isminin “Suriye Arap Cumhuriyeti” olarak korunması, devlet liderinin dininin İslam olması ve İslam hukukunun temel yasama kaynağı olarak kalması korundu.

KADINLARI DA TANIDI
Anayasa bildirgesi, fikir, söz, basın, medya ve yayın özgürlüğü de dahil olmak üzere temel özgürlüklerin garantisini vurguladı. Ayrıyeten mülkiyet hakkını ve bayanların işe ve eğitime katılma haklarını da tanıdı.

Siyasi açıdan ise Anayasa bildirgesi, Halk Meclisi’ne bakanları çağırma ve soru sorma yetkisi verdi. Mevcut Anayasa Mahkemesi feshedilirken beş yıllık bir geçiş süreci getirildi.

Olağanüstü hallerle ilgili olarak bildiride, harika hâl ilanının Ulusal Güvenlik Konseyi’nin onayına tabi olması gerektiği, uzatılmasının ise Halk Meclisi’nin onayına tabi olması gerektiği belirtildi.

Bildirge, ülkede yaşanan değişimler ışığında siyasi geçiş için uygun bir ortam sağlanmasına taban hazırlarken Suriye’nin anayasal ve yasal sisteminin tekrar yapılandırılmasını amaçlıyor.

Anayasa bildirgesinde şu sözler yer aldı:
“Anayasa bildirgesinin meşruiyeti,
Mübarek Suriye ihtilali, 8 Aralık 2024’te Suriye’de yeni bir periyodun ve tarihin başlamasına yol açan büyük bir zaferle taçlandı. 29 Ocak 2025’te “Suriye İhtilalinin Zaferini İlan Eden Konferans” düzenlenerek, insan iradesini ve özgürlüğü kısıtlayan tüm sistemleri ve fonksiyonsuz siyasi rejimin sonunun geldiği ilan edildi.
2012 Anayasası’nı ve ondan kaynaklanan yetkileri ve partileri ortadan kaldırarak yeni bir siyasi ve toplumsal gerçeklik kurdu ve ülkenin idaresinin emanet edildiği bir cumhurbaşkanı seçti. Güç şartlara karşın yeni liderliğin birinci telaşı, halk meşruiyetini tesis etmekti.
Suriyeliler ortasında ulusal bir diyalog konferansı daveti yapıldı ve 25 Şubat 2025’te yayınlanan son bildirisinde, değişime ve olması gereken geçişe odaklanıldı. Lakin bunun kuralı şuydu: Bu değişim, yıkım ve inşa olmak üzere iki bütünleşik süreçten oluşmaktadır:
Önceki hukuk sisteminin yıkılması -ki bunun öncülüğü resmi anayasa yapmaktadır- ve kıymetini Suriyelilerin bedellerinden alan yeni bir hukuk sisteminin inşa edilmesi, geçiş kademesini yönetecek anayasal kuralların oluşturulmasıyla temsil edilmektedir.

Cumhurbaşkanı, 2 Mart 2025’te Suriye’de geçiş periyodunu düzenleyen anayasa bildirgesini hazırlamak üzere bir kurul kurulmasına karar verdi.

Anayasa bildirgesi meşruiyetini, devlet otoritelerinin düzgün işleyişini teminat altına alması gereken gerçekçi zorunluluktan ve önümüzdeki günlerde yeni bir Suriye inşasının önünü açacak gerçek bir halk meşruiyetini tesis edecek olan Ulusal Diyalog Konferansı sonuçlarına dayalı olarak Anayasanın birinci unsurlarının temeli olarak kabul edilen Zafer Beyannamesi’nden almaktadır.

Biçim açısından
Komite, kararını açıkladığı birinci andan itibaren, Suriye’ye ve halkına sadakatle yönlendirilen yapan tartışma ve fikir ve tecrübe alışverişi atmosferinde kendisine emanet edilen vazifesi yerine getirmek için çalışmaktadır. Komite, özgürlük alanında ve geniş, sınırsız bir kapsamda faaliyet göstermiştir.

Komite Anayasa bildirgesini bir giriş ve dört kısma ayırdı. Birinci kısım genel kararlarla ilgiliydi ve on bir unsur içeriyor.
İkinci kısım haklar ve özgürlüklerle ilgili ve on iki husus içeriyor.

Üçüncü kısımda, geçiş periyodundaki hükümet sisteminin formu ve yetkileri yirmi dört unsurda ele alınırken, dördüncü kısımda son kararlar altı hususta ele alındı.

Konu bakımından
1- Anayasalar, devletin ismini ve kimliğini genel kararlar içinde belirtmeyi kabul etmiş olup, devletin ismi ve kimliği 1920 Suriye Anayasası’ndan itibaren belirlenmiş olduğundan ve bu husus ismi anayasal bir gelenek haline gelinceye kadar bütün anayasalarda bu formda devam ettiğinden, komite, kendi meşruiyetinin ve ürettiklerinin meşruiyetinin, devletin ismi olan Suriye Arap Cumhuriyeti de dahil olmak üzere genel kararlarda değişikliğe müsaade vermeyeceği kanaatinde olduğundan, Suriyelilerin devletin kuruluşundan beri bildiklerini değiştirmeye çalışmamıştır.

Devlet liderinin dini olan İslam’ı koruduk. Bu makalenin tarihi bize bunun devletin dinini belirlemek isteyenler ile bunu reddedenler ortasında bir uzlaşma olarak ortaya çıktığını söylüyor. Anayasal tahlil, liderin dininin belirtilmesiydi. Atalarımızın anayasal farklılıklarını çözmek için mutabakat formüllerine ulaştıkları üzere, oğullarımızın da bunu kalıcı bir anayasada yapabileceklerinden eminiz. Sonra İslam hukukunu birincil yasama kaynağı olarak koruduk. Bu hukuk, israf edilmemesi gereken gerçek bir hazine olarak kabul edilir.

Tamamen ulusal bir bakış açısıyla, devletin çeşitliliğini yöneterek ve tüm Suriyelilerin kültürel ve lisan haklarını koruyarak toprak ve halk birliğini müdafaa kararlılığı vurgulandı. Vatandaşlık durumuna uygun.

Ordunun ve güvenlik teşkilatının iç ve dış güvenliğin sağlanmasındaki vazifelerine uygun olarak ve insan hak ve özgürlükleriyle uyumlu bir biçimde tekrar yapılandırılması ve yönetilmesine ait kararlar vardı.
2- Hak ve özgürlüklerde
Anayasa hukuku özgürlüğün sanatı ve zanaatıdır. Maksadı özgürlüğü düzenlemek ve insanların haklarını ve özgürlüklerini geri kazanabilecekleri gerçek çerçeveyi oluşturmaktır. Birtakım anayasa hukuku doktrinleri, anayasası halkının özgürlüğünü korumayan bir devletin anayasası olmayan bir devlet olduğuna inanır.
Bu bakış açısından, geçiş evrelerini etkileyen güvenlik ve siyasi istikrarsızlığa karşın, haklar ve özgürlükler üzerine özel bir kısım eklemek istedik. Bu nedenle, toplumsal güvenlik ve özgürlük ortasında bir istikrar durumu yaratmaya çalıştık. Böylelikle, metinler dün hak ve özgürlüklere yönelik tecavüzden yararlanarak mevcut gerçekliği ele aldı.
İlk metin, Suriye Arap Cumhuriyeti’nin Suriye devleti tarafından onaylanan insan hakları mutabakatlarına olan bağlılığını beyan eder. Bu metin, Suriye anayasal tarihinde bir emsal teşkil eder, zira eski rejim daha evvel insan haklarını düzenleyen milletlerarası muahedeleri rastgele bir taahhütte bulunmadan imzalamıştı. Münasebetiyle, bunlara bir taahhütte bulunma zaruriliği gerekmektedir.

Anayasa bildirgesi, fikir, söz, medya, yayın ve basın özgürlüğü de dahil olmak üzere geniş bir yelpazede haklar öngörmüş ve özel hayatın dokunulmazlığını korumuş, böylelikle özgürlükler ortasında bir istikrar ilan etmiştir.

Eski rejimin bir hak değil, bir ayrıcalık olarak gördüğü ve kendisine direkt yahut dolaylı olarak bağlı bir küme partiye tanıdığı siyasal iştirak konusunda, herkes için eşitliğe dayalı gerçek siyasal iştirakin tekrar sağlanabilmesi için, siyasal iştiraki eşitlik temelinde ve ulusal temeller üzerinde düzenleyen yeni bir yasanın çıkarılması zaruriliği ortaya çıkmıştır.
Önceki evrede ağır ihlallere maruz kalan mülkiyet hakkı da garanti altına alındı.

Suriye toplumunda bayanın statüsü temel alınarak, bayanın çalışma ve eğitime iştirak hakkı, toplumsal, ekonomik ve siyasal haklarının teminat altına alınması öngörülmüştür.

Özgürlüğün kısıtlama manasına gelmemesi için her toplumun özgürlükleri denetim altına alması ve kaosa dönüşmemesi için bir dizi kontrol kuralı getirilmiştir.
3- Geçiş devrindeki hükümet sistemi

Suriyeliler daha evvel Cumhurbaşkanı’nın anayasal metne güvenerek öbür yetkilere tecavüz etmesinden muzdaripti ve bu da çarpık siyasi sistemlere yol açtı. 1958’den bu yana evvelki Suriye yetkilileri seçtikleri siyasi sistemin özelliklerine uymadılar. Yarı başkanlık sistemini seçtilerse, lidere sistemin kendisine verdiğinden daha fazla güç verdiler ve böylelikle o sistemin özelliklerini çarpıttılar, bu da güçler ayrılığı unsuruna açık ve net bir taarruz teşkil ediyor.

Dolayısıyla birinci misyonumuz, siyasal sistemin özelliklerine bağlı kalarak siyasal sistemi anayasal rayına oturtmaktı. Suriye siyasal sisteminde kuvvetler ayrılığı prensibi bulunmadığı için, biz şuurlu olarak mutlak kuvvetler ayrılığına başvurduk.

Yasama yetkisi
Yasama yetkisi Halk Meclisi’ne aittir.

Cumhurbaşkanı, Zafer Konferansı tarafından Halk Meclisi üyelerini seçme yetkisine sahip olmasına karşın, geçiş basamağının tabiatına ve Suriye devleti genelinde seçim yapmak için inançlı ve tarafsız bir ortamın olmamasına uygun bir halde yasama organı üyelerini seçmeyi tercih etti. Mecliste herkesin iştirakini sağlayarak üyelerin üçte birinin atanmasını sürdürdü, böylelikle bayanların yahut nitelikli bireylerin temsilindeki boşluğu doldurabildi. Bu durum bir yandan ona bir ölçü bağımsızlık kazandırırken, öteki yandan da liderin bir meclis üyesini atamasından sonra onun misyondan alınması, azledilmesi yahut istifasının kabulü konusu meclisin kendisine bırakılıyor.

Halk Meclisi, tüm yasama süreci ve genel aftan tek başına sorumludur ve bakanlar için duruşmalar düzenleme hakkına sahiptir. Tüm bunlar güçler ayrılığını teyit eder.

Yürütme makamında
Yürütme yetkisi, bakanlar tarafından misyonlarında desteklenen Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır. Geçiş devrinde yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanı ile sonlandırılmasının, geçiş devrindeki rastgele bir zorluk yahut olayla yüzleşmek için süratli bir halde harekete geçme gereksinimine dayalı olarak uygun bir seçenek oluşturduğunu gördük. Ayrıca, bakanın Devlet Başkanı ile doğrudan ilişkisi, ona tahliller bulma imkanı tanır ve oburlarının onun işine karışmasını önler.

Olağanüstü yetkiler konusunda, lidere sadece bir inanılmaz yetki verilmiştir, o da harikulâde hâl ilan etmektir. Evvelki Suriye rejimleri lidere sıradan olanlardan daha fazla inanılmaz yetki vermiştir. Fevkalâde yetki, vakit ve liderin misyon mühletini uzatmak istemesi durumunda Halk Meclisi’nin onayı ile sonluydu.

Yargıda
İnsanlar adalet ve hakkaniyet aramak için mahkeme salonlarına koşarlar, zira herkes yargı önünde eşittir. Kimse gücünden ötürü korkulmamalı ve hiç kimsenin hakları değersizliği ve zayıflığı yüzünden küçümsenmemelidir.

Hakimler milletin vicdanı, iradesinin sembolü ve Allah’ın kendilerine emanet ettiği hakikat ve adalet kelamını savunmadaki temelidir. Bu yoldaki yargı kararları rehberlerin takip edeceği ışıklardır.

Bu nedenle Anayasa bildirgesi yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını vurgulamış ve Suriyelilerin geçmişte çok külfet çektiği istisnai mahkemelerin kurulmasını yasaklamıştır. Yargıçlar sadece yasaya tabidir.

Suriye devleti uzun müddettir ikili yargı (idari ve isimli yargı) sistemine sahip olduğundan Anayasa Bildirgesi bu yargı geçmişini korumuştur, çünkü geçiş basamağında tek yargıya geçiş aşılması güç pürüzlerle karşılaşacaktır.

Mevcut Anayasa Mahkemesi’nin eski rejimin bir kalıntısı olması nedeniyle lağvedilmesine ve yeni bir Anayasa Mahkemesi atama yetkisinin, yeni bir kanun çıkarılıncaya kadar, eski kanuna nazaran misyon yapacak formda Cumhurbaşkanı’na verilmesine karar verdik.

4- Son hükümler

Baskı, silahlı çatışma yahut öteki bağlamlarda işlenen ağır insan hakları ihlalleriyle karakterize olan şiddet dolu bir tarihten kurtulmaya ve yine inşa etmeye çalışan toplumlarda, ihlallerin nasıl kabul edileceği, bunların tekrarının nasıl önleneceği, adalet taleplerinin nasıl karşılanacağı, toplumların toplumsal yapısının nasıl tekrar sağlanacağı ve sürdürülebilir barışın nasıl inşa edileceği üzere kritik sorular ortaya çıkmaktadır.

Geçiş adaleti, toplumların böylesine kuvvetli bir mirasla başarılı bir halde baş edebilmeleri için gereken her şeyi yapmayı amaçlayan ve bu gayeye ulaşmak için çeşitli araçlar geliştiren bir sistemdir.

Suriye halkının çağdaş tarihin en çok belgelenen ihlallerinin kurbanı olması nedeniyle, genel olarak tüm Suriyelilerin ve özel olarak Ulusal Diyalog Konferansı’ndaki Suriyelilerin talebi olan geçiş adaletinin sağlanması gerekliydi.

Geçiş adaleti iki hususta anayasallaştırıldı. Birinci unsur, istisnai kanunların kaldırılması, Terörle Çaba Mahkemesi tarafından verilen haksız kararların tesirlerinin iptali ve uygar ve gayrimenkul evraklarıyla ilgili istisnai güvenlik tedbirlerinin kaldırılması da dahil olmak üzere bir dizi tedbir yoluyla geçiş adaletine ulaşmanın yolunu açtı.

Bir unsur, hesap verebilirliği belirlemek, gerçekleri ortaya çıkarmak ve mağdurlara ve kurtulanlara adalet sağlamak için tesirli, istişari ve mağdur merkezli sistemler kullanan, ayrıyeten şehitleri onurlandıran bir geçiş adaleti kurumu kurulmasını özel olarak öngörmektedir.

Geçiş periyodu, iç yahut dış çatışmadan çıkan birçok ülkeye benzeri biçimde beş yıl olarak belirlendi. Suriye’nin yaşadığı yıkım ve tahribat, öbür ülkelerin yaşadıklarından çok daha fazladır, bu nedenle inançlı ve tarafsız bir ortam oluşturmak için kâfi vakit verilmelidir.

Anayasa Bildirgesi Taslak Komitesi, kalıcı bir anayasa yazmak için bir komite kurulmasını öneriyor. Bu mevzuda şunu söyleyerek sonuca varıyoruz:

Bir ihtilal, yarattığı yasal unsurların ölçüsüyle ölümsüzleşir ve gelecek jenerasyonlar üzerinde tesirini bırakır. Bu yasal tesir kalırken, isyan hareketi ortadan kaybolur. Rastgele bir devrimci hareketi ele alırsak, yasal tesirleriyle ölümsüzleştiğini, böylelikle kuşakların onu hatırlayacağını ve unsurlarına nazaran hareket edeceğini görürüz. İsyanın ve ona eşlik eden şiddetin büyüklüğünden bağımsız olarak, evvelki bir tarihî hadise olarak incelenir. Anayasal tesire gelince, üzerine inşa edilebilecek evvelki, şimdiki ve gelecekteki bir hadise olarak incelenir.

Anayasal bildirge taslağının, Suriye Devleti, toprakları, liderliği ve halkı için daha fazla istikrarın ve ulusun ve hayatın yine inşasının önünü açan, geçiş basamağında destekleyici, canlandırıcı ve güçlendirici bir güç olmasını umuyoruz.”