Şamanlıktan Nazilere… Svastika nasıl iyilikten vahşete dönüştürüldü…
Svastika, Japonca’da “manji” olarak tanımlanıyor. Budha’nın ayak izlerini simgeleyen bir Budist sembolü olarak görülüyor. Bu sembolü Çin’de Budist tapınağında ya da Hindistan’da Hindu tapınağında görmek mümkün. Svastika’yı Türklüğün Oz Tamgası ya da Baht Çarkı olarak da biliyoruz. Türkistan’da Hoca Ahmed Yesevi’nin türbesinde de bulunuyor.
İYİLİKTEN VAHŞETE
Pek çok kültürü birleştiren bu sembol kollarının uçları dik açıyla sağa yanlışsız kıvrılmış eşkenar bir haç olarak karşımıza çıkıyor. Hinduizm, Caynizm ve Budizm bu sembole yüzyıllardır kutsiyet addederken, günümüzde Nazilerin vahşetini simgeleyen, soykırım ve ırkçılıkla özdeşleşen sembol olarak tanınıyor.
Gamalı haçın tarihine bakacak olursak; birinci olarak 7 bin yıl evvel Avrasya’da refahın sembolü olarak kullanıldığı iddia ediliyor. Svastika Hindu kutsal metinlerinin en eskisi kabul edilen Rig Veda duasında da geçiyor ve birebir vakitte hayatın dört evresini temsil ediyor yani ömür döngüsünü. Dharma, artha, kama ve moksha dörtlüsünü simgeliyor. Hatta Hindistan’da birtakım kız çocuklarına isim olarak veriliyor.
Eşiklere ve mağaza kapılarına çizilen Svastika, dini metin ve mektup başlıklarında da görülebilir. Örneğin Ukrayna Ulusal Tarihi Müzesi, bu sembolle süslenmiş pek çok objeyi barındırıyor. Müzenin en eski nesnelerinden biri ise 15 bin yıllık bir mamut dişi kuş heykeli. Svastika bu heykelin üzerinde besbelli bir biçimde yer alıyor.
AVRUPA’DA UĞURUN SİMGESİ
Svastika sembolü aslında 20’nci yüzyılın başında Avrupa’da uğurun simgesiydi. Dokumacılıkta, mimaride, mücevherde ve tanıtım reklamlarında yaygın bir biçimde kullanılıyordu. Svastika bolluktu, rahmetti, mutluluktu.
Hatta Danimarkalı bira firması Carlsberg logosunda svastikaya yer verdi. Svastikanın bira kutusundaki seyahati 1881’de başladı ve 1930’a kadar da devam etti. Marka bu logonun Nazilerle özdeşleştiği için bıraktığı açıklamasını yaptı.
Finlandiya Hava Kuvvetlerinin de nişan rozetlerinde bu sembol yer alıyordu. Hatta 1935’’ kadar Britanyadaki izcilerin sembolüydü. ABD’deki Navajo halkı için de dostluğu simgeliyordu. Ta ki 1939’da başlayan İkinci Dünya Savaşı’na kadar. Pekala nasıl oldu da Hitler’in sembolü haline dönüştü?
HİTLER SEÇTİ, GOEBBELS YASAKLADI
Adolf Hitler yeni kurulan partisi için bir sembol ararken Svastika’yı kullanmaya karar verdi. 1920’de bu sembol artık Nazi Partisi’nin amblemi oldu. Hatta logoyu tekelleştirmek adına Hitler’in propaganda bakanı Joseph Goebbels 1933 yılının Mayıs ayında bir yasa çıkardı. Yasaya nazaran gamalı haç müsaadesiz kullanımını yasaktı. Hitlerin bu sembolü seçmesinin altında Almanların kendi lisanları ile Sanskritçe ortasında olan benzerlik ve Aryan cetlerin torunlarından olduğu düşünüldü. Antropolog Gwendolyn Leick’e nazaran bu; Nazilerin, Aryan olduğunun ispatıydı. Hristiyanlık uzmanı Dr. Daniel Rancour-Laferriere’e göre ise nedeni; Hitler’in çocukluğundan beri gittiği Benedictine Manastırı’nda her yerde gamalı haçlarla karşılaşmış olmasıydı.
NEFRETİN SEMBOLÜ
Gerçek sebep hangisiydi bilinmez lakin gamalı haç giderek hoşgörüsüzlüğü simgesine dönüştürüldü. Hatta adeta bir nefret sembolüydü. Gamalı haçın Yahudi tersi kullanımı İkinci Dünya Savaşı’nın bitişiyle sona ermedi. Bugün durum hala aynı… Hala ırkçı neo-nazi çeteleri Yahudi mezarlarına yahut ibadethanelerine saygısızlık etmek için bu simgeyi kullanıyor. Gamalı haç nefret barındıran kümeler için hala son derece alımlı durumda.
2020 yılında ABD’de Hintli bir öğrenci okul müfredatına dahil edilmesi gereken sembol tasvir ederken Svastika’yı kullandı. Okul idaresinden büyük reaksiyon alan öğrenci antisemitist yaklaşımla suçlandı özür dilemek zorunda kaldı.
2021 yılında ise Japonya’daki olimpiyatlarda, tapınaklar için kullanılan manji sembolleri turistler için hazırlanan haritalardan kaldırıldı ve bu yaşanan olay Svastika’nın nasıl kirletildiğini anlatan en acı örneklerden biri olarak görüldü.
ALEVİ KÜLTÜRÜ
Özetle Hindu kültür dernekleri sık sık Nazilerin Svastika değil, “hakenkreuz” yani gamalı kaç kullandığını söz ettiler. Svastika ve gamalı haç farkını açıkça ortaya koydular. Svastika’nın kollarının düz olduğunu, gamalı haçın kollarının ise 45 derece açı ile döndürülmüş olduğunun ısrarla altını çizdiler. Geçmişte de olduğu üzere göz yalnızca görmek istediğini görmeye devam etti.
Bu simgenin değerli örneklerinden biri Sivas’ın Hafik ilçesinde Karlı köyündeki Cem Evi’nde sergileniyor. 800 yıllık bir çeşme taşındaki simge güneşi, hayatı ve enerjiyi temsil ediyor. Şamanizm’den geriye kalan Alevi köylerinde de Svastika ile sık sık karşılaşmak mümkün.
Pınar Saraçoğlu
