Sadık Çelik yazdı: Nüfus yaşlanıyor çözüm ne

Ülkenin gerçek beka sorunu: Umudu tükenen toplumlarda nüfus kaçınılmaz olarak yaşlanır

Cumhurbaşkanı, Anadolu’daki Türk nüfusunun süratle yaşlandığını söyleyerek hayıflanıyor. Bunun bir beka sorunu olduğunun altını çiziyor. “Bu, ülkemiz için savaştan daha büyük bir tehdittir” diye de ekliyor.

Peki tahlil? Bayanlar daha çok doğursun. Üç de yetmez, beş tane doğursun. Teşvik paketleri sunulsun, doğum müsaadeleri uzatılsın, 2025 “Aile Yılı” ilan edilsin.

İlk bakışta her biri somut birer adım, hepsi birer siyaset üzere görünüyor. Halbuki sorun, birkaç formül dayatmasıyla çözülebilecek kadar kolay değil. Bu yaklaşım, hastalığın sırf semptomlarıyla arbede etmekten ibaret. Zira bu tahlil tekliflerinin arkasında, ne bireyin iradesini, ne toplumun değişen yapısını, ne de derinleşen ekonomik ve sosyolojik çöküşü anlamaya yönelik bir efor var; lakin yüzeyde dolaşabilen, kestirmeci bir bakış açısı, hepsi o kadar. Sorunun kökenine inmeden, derin nedenleri sorgulamadan, beşere dair gerçek gereksinimleri anlamadan üretilmiş tahliller.

Oysa doğurganlık, sırf teşvikle, parayla, kampanyayla artırılabilecek mekanik bir refleks değildir. İnsanın yaşadığı topluma, geleceğine, kurumlarına duyduğu itimatla beslenir. Beşerler, yarınlarına umutla bakamadığında, ne kadar teşvik edilirse edilsin, doğum oranı artmaz. İnsanın içindeki ömrü genişletme dileği, dış dünyanın umut ve inanç iklimiyle direkt alakalıdır.

Gerçek tahlil; bayanı, erkeği, aileyi birer üretim makinesi üzere algılamaktan ve sorunu bir matematik sorunu olarak görmekten geçmiyor.

Gerçek tahlil; insanların refah içinde yaşayabildiği, adaletin işlediği, eğitimin kıymetli olduğu, özgürlüklerin korunduğu bir ülke inşa etmekten geçiyor.

***

Evet, doğum oranları düşüyor. Türkiye’de de, Avrupa’da da, dünyanın birçok gelişmiş ülkesinde de… Türkiye’de 2001’de 2.38 olan doğum oranı bugün 1.5’lara düşmüş.

Peki ancak doğum oranlarının bu kadar düşmesine neden olan etmenler tam olarak neler?

Bu soruyu sormadan, yalnızca “hadi doğurun” demek, kuruyan bir toprağa su vermeden ağaç dikmek üzeredir. Boşa emek…

Bugün neden gençler evlenmiyor? Evlenenler neden her geçen yıl daha yüksek oranlarda boşanıyor? Neden çocuk yapmaktan kaçıyorlar? Bunun tek sorumlusu “canları çocuk yapmak istemeyen” Z jenerasyonu mı?

Bu soruları içtenlikle sormadan, gerçek tahlile ulaşılamaz.

Bu soruları en çok da ülkeyi yirmi küsur yıldır yönetenlerin kendilerine sorması gerekmiyor mu?

Ekonominin hakikat yönetilmesinden, adalet sisteminin hakikat işletilmesinden, eğitim siyasetinin yanlışsız şekillendirilmesinden, toplumsal huzurun korunmasından sorumlu olan ülke yöneticilerinin!..

***

Büyük savaşlar, krizler ve felaketler devrinde doğum oranları düşer. Zira insan, geleceğin karanlık olduğu bir dünyada yeni bir ömür başlatmak istemez. Belirsizliğin, yoksulluğun, vefatın gölgesinde umut yeşermez.

Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, Kurtuluş Savaşı ve ondan evvel Osmanlı’nın son devrinde yaşanan tüm savaşlar… Bu uzun, kesintisiz yıkım yılları da tüm dünyada olduğu üzere bizim coğrafyamızda da adeta bir insan kırımı yaşandı.

Askeriyle siviliyle milyonlarca insan ömrünü yitirdi. Sıkıntı sadece ölümlerle sonlu değildi. Erkeklerin cephelerde olması, buna bağlı olarak bayanların doğurganlık oranlarının dramatik biçimde gerilemesi… Ömrün durma noktasına gelmesi…

NASIL GELDİK BURAYA

Bugün, bu topraklarda (ve dün yanın pek çok ülkesinde) somut bir savaş yaşanmıyor olabilir tahminen lakin görünmeyen bir cephedeyiz: Doğurganlık oranlarındaki keskin düşüş, toplumlara silahsız bir kırımı yaşatıyor.

Anadolu coğrafyasında cumhuriyet kurulduğunda… Topraklar yine işlenmeye, fabrikalar çalışmaya, okullar açılmaya başladığında… Beşerler geleceğe tekrar inandığında… Doğurganlık oranları da doğal olarak yükselmişti.

Çünkü itimat, kalkınma ve istikrar; yalnız ekonomileri değil, doğacak çocukları da büyütür. Umut, en büyük doğurganlık iksiridir.

Bugün Anadolu’daki Türk nüfusu yaşlanıyor, evet. Yalnız vücutlar değil, ruhlar da kuruyor; toprak üzere insan da verimsizleşiyor.

Peki, nasıl geldik buraya?

***

Bugün yalnız Türkiye değil, dünya yaşlanıyor. Global bir eğilim bu. Bağlantı çağında yaşıyoruz; hudutlar kalktı, kültürler birbirine karıştı. Teknoloji ve toplumsal medya sayesinde, dünyanın her köşesindeki değişimleri anında gözlemliyoruz. Türkiye de bu global akışın dışında değil. Münasebetiyle, gençlerin bedelleri, beklentileri ve hayata bakışları da artık yalnızca lokal şartlarla değil, global tesirlerle de şekilleniyor.

Ancak sorun sırf global rüzgârların tesiriyle açıklanamaz. Zira asıl büyük fırtına, ülkenin kendi içinde kopuyor.

Ekonomik gerçekler, gençleri daha yolun başındayken boğuyor. Bir vakitler bir ailede bir kişi çalışır, 5 bireye bakardı. Bir maaşla yuva kurulur, ev alınır, aile birliği sağlanırdı. Bugün, genç bir çalışanın tüm maaşıyla sırf kira ödenebiliyor. İş garantisi yok, istikrar yok, umut yok. Bu beşerler nasıl mesken kuracak, nasıl evlenecek, nasıl çocuk büyütecek?

ÜÇ-BEŞ ÇOCUK DAVETLERİ BOŞLUKTA ÇINLIYOR

Kaldı ki doğan çocuklara ne kadar sahip çıkabiliyoruz?

Çocuklar gereğince beslenemiyor bile, ne nitelikli beslenmeye ne de nitelikli eğitime ulaşabiliyor. Gençler eğitim ve iş yoksunluğundan suça, ümitsizliğe sürükleniyor. Yalnız sokakta değil; idare kademelerinde bile, adaletten, dürüstlükten, ahlaktan sapmamış bir insan bulmak her geçen gün daha da güçleşiyor.

Doğum oranı 1.5 iken bu denli kaygı var. Bir de doğum oranları artarsa, bu ülkenin hali kaç olur? Bir çocuk bile “lüks” olmuşken, üç-beş çocuk davetleri boşlukta çınlıyor.

***

Türkiye’yi yöneten akıl, en temel kaynağını, insan kaynağını, gerçek yönetemiyor. Bir yandan genç nüfusun azlığından şikâyet ediyor, öte yandan var olan gençleri yanlışsız yönlendiremiyor.

Yıllardır süren siyasetlerle, gençler bir vakit tünelinde boş yere oyalandı. Yıllar, hayatlardan çalındı; beklentiler şişirildi, umutlar berhava edildi.

İktidar, herkesi üniversite mezunu yapma hayaliyle her köşe başına apartman üniversiteleri açtı. Sanıldı ki diploma verince ülke kalkınacak. Halbuki asıl olan, nitelikti; asıl olan, yanlışsız yönlendirmekti.
Üniversiteler gençlere dört-beş yıl oyalandıkları bir orta durak sundu.

İşsizliği kısa vadede öteledi. Fakat gün geldi, işsizlik duvarı tekrar karşılarına dikildi. Üniversite mezunu oldular, beklentileri büyüdü ama ellerinde ne hakikat düzgün bir meslek vardı ne de gelecek…

Bugün tarımda, hayvancılıkta, zanaatte yetişmiş insan gücü açığı büyüyor. Meralar boş, topraklar sahipsiz. Çobanlar Afganistan’dan, çalışanlar Suriye’den, Pakistan’dan, tarım eserleri türlü çeşit yabancı ülkeden devşiriliyor. Kendi insanımız ise, dört duvar ortasında konut gencine dönüşüyor…

***

Sonra, adaletin olmadığı yerde umut yeşermez. Hukukun üstünlüğü yoksa, itimat de yoktur. Özgürlüklerin boğulduğu, farklılığın cezalandırıldığı, tek tip idarelerin karar sürdüğü bir yerde, beşerler yarına değil, kaçış yollarına bakar.

İnsan, karanlık bir geleceğe çocuk getirmez. Zira doğurganlık sırf biyolojik değil, ruhsal ve toplumsal bir reflekstir.

İnsanlar, bilhassa gençler, nefes alamaz hale geliyor.

Farklı bir kelam, farklı bir ömür tercihi bile cezalandırılacak bir cürüm haline getiriliyor. Bu baskı atmosferi, toplumun damarlarında biriken görünmez bir zehir üzere, umudu, hayat isteğini ve geleceğe olan inancı yavaş yavaş yok ediyor.

***

Mesele doğurganlık olunca bile, daha işin ismini yanlışsız koyamıyoruz. Toplumun sıhhatinden sorumlu bakanlar, yöneticiler, ”vajinal doğum” demekten utanıyorlar. Güya bu, insanlığın en doğal sorunlarından biri değilmiş üzere. Onun yerine, sözleri sündüre sündüre “normal doğum” diyorlar. Güya öteki doğumlar anormalmiş, eksikmiş, kusurluymuş üzere.

Bir toplum düşünün ki, bayanın doğumunu bile utanarak, eğip bükerek konuşuyor, sonra da bayanın doğurganlık oranını artırmasını bekliyor.

İşte mağlubiyet tam da burada başlıyor…

Kendi lisanında gerçeği gerçek söz edemeyen bir sistem, gerçeği dönüştürebilir mi? Tespiti endişeyle yapanlar, tedaviyi hamasetle bulabilir mi? Lisan kayarsa, niyet kayar. Niyet kayarsa, gelecek kayar.

Kadının vücudu, tasaları, tercihleri hiç hesaba katılmadan olağan doğum da olağan doğum diyorlar.

Bugün, tüm yurtta bayanları vajinal doğuma “ikna etme” süreçleri başlatılıyor. Başlatılsın lakin keşke bu, bilimle, tıpla, psikolojiyle, anlayışla, empatiyle yapılabilse… Zorlama ve yasaklarla değil.

Bugün içeride hangi sıkıntılarla boğuşuyorsak önümüze konan tahlil daima birebir: Biraz baskı, biraz yasak, çokça susturma, çokça itaat.

***

Bir yanda daha çok çocuk doğsun diye kampanyalar düzenleniyor.

Öte yanda, çocuk sahibi olmak isteyip de olamayan binlerce insan, tüp bebek merkezlerinin kapısında umut arıyor.

Ülke, tüp bebek tedavileri için önemli bütçeler ayırıyor. Daha çok özel kesimin inhisarında dönen, kıymetli ve çetrefilli bir süreç.

Neden bu kadar çok muhtaçlık duyuluyor artık tüp bebek usulüne? Zira doğurganlık sırf ekonomik değil, birebir vakitte biyolojik bir çöküş yaşıyor.

İNSANLIK, KENDİ TABİATINI ÇÜRÜTÜYOR

Düşen sperm kalitesi… Artan jinekolojik hastalıklar…

Bozulan etraf şartları, sıhhatsiz beslenme, bitmeyen gerilim…Toplumun ruhunu yiyip bitiren adaletsizlik, ekonomik ümitsizlik, kültürel baskı, vücutları de çökertiyor.

Sadece bu topraklar değil, dünya da tıpkı yarayı taşıyor.

Adaletsizlikler, savaşlar, vahşetler… İnsanlık, kendi tabiatını çürütüyor. Dünyanın dört bir yanında çocuklar açlıktan ölürken, kentler bombalanırken, toplu mezarlar kazılırken; hangi vicdan, hangi ruh, gönül rahatlığıyla yeni bir hayat başlatabilir? Ömrü çoğaltmak, evvel ömrü koruyabilmeyi gerektirir. İnsan, gökyüzünde kan kokusu varken yeryüzünde çocuk büyütemez ki…

***

İşin ferdî ve ruhsal boyutunda ise şöyle bir müşahedesi paylaşmak gerekir: Bugün yeni kuşak yetişkinlere baktığımızda, birey olma sürecini tamamlayamamış, sorumluluk şuuru zayıf bir jenerasyon görüyoruz yer yer.

Tabii bu tablo, zaten oluşmadı. Gerçek hayatla yüzleşmeleri geciktirilmiş bir kuşaktan kelam ediyoruz. Hazıra, kolay olana, anlık tatminlere alıştırıldılar. Sistem, onları üretmeye değil, tüketmeye koşulladı.

Ekonomik belirsizlikler, eğitim sisteminin zaafları, toplumsal baskılar, gelecek korkusu… Tüm bunlar, genç jenerasyonların birey olma seyahatini zorlaştırdı. Kendi hayatının sorumluluğunu almakta bile zorlanan bireyler, elbette yeni bir ömrün, bir çocuğun, sorumluluğunu almaya da yürek edemiyor.

Bu durum, ferdi bir kusur değil; vaktin, toplumun, sistemin ve idare anlayışının kolektif bir sonucudur.

Azrail’e Baş Tutanların Evresi Geride mi Kaldı?

İnsan neden çocuk yapar? Yalnızca sevmek için değil. Yalnızca aile kurmak için değil. Aslında insan, çocuk yaparak bir manada Azrail’e baş meblağ.

“Beni yok edemezsin,” der çocuk yaparken. “Ben gideceğim tahminen, fakat benden bir kesim daha yaşayacak.” “Dün vardım, bugün varım, yarın da var olacağım.”

Anadolu’da bu direnişin izleri daima görüldü aslında. Beşerler, çocuklarına babalarının, dedelerinin isimlerini verdiler. Her yeni doğan çocukla, kuşaklar ortası bir köprü kurdular. Bu, yalnızca bir gelenek değil; bir var olma stratejisiydi. İnsanın vakte karşı verdiği sessiz ancak güçlü bir çaba.

Büyük aileler bir ortada yaşardı evvelden. Anne, baba, çocuklar, dedeler, nineler; tıpkı avluyu paylaşırdı. Birlik içinde yaşamanın, kuşağı sürdürmenin “kolaylaştırıcı bir aklı” vardı. Çocuklar büyürken yalnız değildi; gerilerinde ordu üzere duran bir aile vardı.

GÖÇ BİTTİ LAKİN DAĞILMA SÜRDÜ

Bugün o dünya paramparça. Hayat şartları değişti; aileler dağıldı. Birbirinden kopuk, uzak kentlerde yahut tıpkı kentin uzak mahallelerinde yaşayan bireyler haline geldik. Yakında bir anneanne, dede, bir teyze, bir dayı yok artık birden fazla vakit. Kimi aileler hâlâ tıpkı sokaklarda, yan yana ya da alt alta meskenlerde yaşamayı tercih ediyor tahminen fakat yeni jenerasyonun büyük çoğunluğu farklı kentlerde, uzak mahallelerde, başka hayatlarda yaşıyor.

Köyden kente göç sürecinde, bilhassa birinci nesiller, büyük kentlere daima birlikte, topyekün akmıştı. Tıpkı köyden, birebir kazadan, tıpkı ilçeden gelenler, kentin belirli mahallelerinde bir ortaya gelmişlerdi. Hatta yerleştikleri sokaklara, geldikleri köylerin, ilçelerin, kentlerin isimlerini verdiler. Göç ettikleri yeri unutmadılar, ismini yanlarında taşıdılar. Bu mahalleler, yalnızca adres değildi; dayanışmanın, tanışıklığın, bir ortada kalabilmenin yeriydi.

Sonra o birinci neslin çocukları büyüdü. Yeni hayatlar kurdular. O hayatlar, artık öbür semtlerde, öbür ilçelerde, öteki kentlerde şekillendi. Vakitle o ortak belleğin bağları çözüldü. Dayanışmanın yerini kişisellik, yakınlığın yerini uzaklık aldı. Göç bitti fakat dağılma sürdü.

İşte bu yalnızlık hali, çocuk büyütmeyi cüret isteyen bir işe dönüştürdü. O eski, güçlü takviye ağı kaybolunca, çocuk yapmak da, çocuk büyütmek de ağır bir yük haline geldi.

Bütün sistem, bireyi yalnız bıraktı. Yalnızlık ise doğurganlığın en büyük düşmanlarından biridir. Zira çocuk, yalnız bir geleceğe doğurulmaz. Çocuk, umut edilen bir topluluğa, bir sıcaklığa doğar.

Azrail’e baş tutmak için evvel bir umut, bir dayanışma gerekir.

O umut sönerse, direniş de biter.

***

Dün 23 Nisan’dı.

Meclisimiz 105 yaşında.

105 yıl evvel bu topraklarda umut ekildi.

Bir millet, yıkıntıların içinden bir devlet doğurdu.

O devletin temeline halk iradesi, adalet, kalkınma, eğitim ve sıhhat üzere kavramlar yazıldı.

O büyük kurucu akıl, Mustafa Kemal Atatürk, bu Cumhuriyet’i geleceğe taşıyacak olanlara, yani çocuklara emanet etti. 23 Nisan’ı yalnız bir kuruluş günü değil, bir çocuk bayramı olarak ilan etti. Zira o nesil, çocukların yalnız bugünün değil, yarının da sahibi olduğunu biliyordu. Cumhuriyet’in kalbinde, çocuklar vardı. Umut, oradan doğuyordu.

Ve bugün… 105 yıl sonra… Birebir Meclis’in gölgesinde, çok öteki bir yere savrulduk. İnsan, bir sayıdan ibaret artık. Ömür, fakat bir istatistik notu kadar bedelli. Doğacak çocukların bile geleceği, kalemle çizilmiş bir grafik eğrisine indirgenmiş durumda.

Cumhuriyet’in kurucu aklı ile bugünkü aklın ortasındaki aralık, artık yalnızca yıllarla değil, ışık yıllarıyla ölçülebilir…

***

Ülke idaresinde kelam sahibi olan herkesin tek bir sorusu olmalıydı aslında: “Bu topraklarda neden artık hayat filizlenmiyor?”

Çünkü toprak zehirlenirse, fidan yeşermez.

İnsan da o denli.

***

İstanbul’da dün yaşanan sarsıntı nedeniyle herkese geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz.

Ne yazık ki, en çok bildiğimiz gerçeğe hâlâ en az hazırlıklı olmaya devam ediyoruz.

Bazen bir kentin değil, bir ülkenin yazgısı, tüm o ertelenen “önlemlere” hapsolur ve koca bir toplum, alınamayan o tek tedbirle yitip masraf.

İnsanlar hafızalarını kolay kolay terk edemez. Bu kentte yaşayanlar da büyük oranda burada kalmaya, sevinçleri kadar acılarının da hafızası olan bu kentin sokaklarında yürümeye devam edecek. Zira öbür İstanbul yok. Ne haritada, ne de kalplerde…

Bu yüzden topyekûn bir kentsel dönüşüm, ertelenemez bir zorunluluktur. Son 25 yıldır olduğu gibi… Sarsıntıya güçlü yapılar, inançlı yerler, fay çizgilerinden uzak alanlar… Asıl ve en acil ulusal güvenlik sıkıntısı budur. Bu sorun çözülmeden, hiçbir “gelecek” inançlı ve gereğince aydınlık olamayacak.

Sadık ÇELİK

sadikcelik.gorus@gmail.com