Sadece artan fiyatlardan ibaret değil: Enflasyona bir de böyle bakın

Yüksek enflasyonun tüketicilere olan tesirine son yıllarda tekrar tanıklık ettik. Enflasyon doğal ekonomik münasebetlerin bir yan tesiri olması yanında birebir vakitte şirketler ve devlet için bir fırsat aracı olarak da kullanılabilir. Enflasyon artan fiyatlardan çok daha fazlasıdır.

YAPIŞKAN MAAŞLAR VE ARTAN FİYATLAR

Enflasyonu değerli bir araç yapan sebeplerden biri mal/hizmet fiyatları ve maaşların artışı ortasındaki bağlantıdır. Maaşlar ‘yapışkan’ fiyatlardır, yani maaşlara artırımlar dönemsel olarak yapılır ve maaşlar bir sonraki artırıma kadar tıpkı kalır. Bu sırada mal ve hizmetlerin fiyatları ise daima değişir.

Türkiye’de maaşlara artırım yılda bir sefer yapılır. Lakin yüksek enflasyon devirlerinde (ya da siyasi maksatlar doğrultusunda) daha fazla artırım yapılabilir. Mesela 2022 ve 2023 yıllarında minimum fiyat artırımı yılda iki sefer belirlenmişti. Değerli ayrıntı şu; maaşlar bütün sene tıpkı kalsa da öbür fiyatlar anlık olarak artmakta.

Elektrik, su, gaz, telefon çizgileri faturaları, alışveriş, akaryakıt üzere temel bütün gereksinimler ve geriye kalan harcamaların hepsi artışta. Ancak maaşlar yapışkan, yani sene boyunca sabit. Tüketicinin alım gücü, maaş artırımlarıyla anlık olarak rahatlasa da birkaç hafta içinde tekrar azalıyor.

YÜKSEK ENFLASYON EKONOMİK GÜCÜ TÜKETİCİDEN ALIR

Maaş artırımını aldığı andan itibaren fiyat artışları gerçekleşmesi tüketicinin cebinden fazladan para çıkması demektir. Yani yüksek enflasyonla birlikte tüketicinin ekonomik gücünde bir azalma kelam konusu. Pekala tüketicinin mal ve hizmetlere maaşından verdiği fazladan paralar nereye gidiyor? Tüketicinin kaybettiği ekonomik güç kime geçiyor?

Bütün ülke düşünüldüğünde, bu durum, çalışanların cebinden şirketlerin ve kimi devlet kurumlarının cebine direkt bir para akışı olduğu manasına gelir. Yüksek enflasyon olduğu vakit ekonomik güç, çalışandan patrona ve birtakım durumlarda devlete geçer.

Bu ekonomik güç değişimi farklı formlarda karşımıza çıkar. Yüksek enflasyon, yapışkan maaşlardan ötürü işgücünü ucuzlaştırır. Şirketin karı, enflasyonla birlikte artarken, şirketin en büyük maliyetlerinden olan işgücü maliyeti sabit kalır. Şirket daima yüksek olan enflasyondan yararlanabilir.

TÜKETİMDEN GELEN GÜÇ DE AZALIR

Şirketler (ve devlet), yüksek enflasyonu fırsata çevirebilir. Hatta yüksek enflasyonu kar sağlamak için bir araç olarak kullanabilir. Devlet, doğal arz-talep bağı dışında fiyat artışı yapan şirketlere göz yumabilir, vergiler yoluyla kendisi de bu artışlardan yarar sağlayabilir.

Çoğunlukla sadece temel gereksinimlerine gücü yeten tüketicinin, tüketimden gelen gücü de azdır, enflasyonla daha da azalır. Tüketimden gelen gücü azalan tüketiciler, şirket ve devletleri kendi lehlerine karar vermekte etkileyemez hale gelir. Piyasa devlet ve şirketlerin kendi ortalarında hükmettiği bir alan haline gelir.

Tüketimin artması, tüketicinin güçlendiği manasına gelmez. Şayet tüketici gelirinin birçoklarını barınma, besin, giyinme üzere temel gereksinimlere harcıyorsa; bu temel gereksinimleri almaktan öbür dermanı olmayacağı için tüketimden gelen pazarlık gücü de düşük olacaktır.

RESMÎ KURUMLARIN ŞEFFAFLIĞI

Bunun üstüne resmî kurumlar şeffaflığını kaybetmiş olabilir. TÜİK ve ENAG tarafından açıklanan enflasyon sayılarında önemli farklılıkların görülmesi üzere durumlar oluşabilir. Tüketici ve çalışan gizlice fakirleştirilir, resmî kurumlara itimat kaybolur bu ekonomik dertleri daha da derinleştirir.

Amacı enflasyonu denetim etmek olan merkez bankası üzere kurumlar, gerçek siyasetleri uygulamadıkça da enflasyon denetim altına alınamaz. Kurumlara itimadın olmadığı ve siyasi ile sermaye mecralarının bu sorunu derinleştirdiği bir tertipte tüketicinin elinden gelecekler azdır.

DAYANIŞMA TÜKETİCİNİN ELİNDEKİ EN TESİRLİ ARAÇ

Yine de tüketiciler birtakım tedbirlerle yüksek enflasyonla çaba etmeyi deneyebilir. Tüketiciler ortası dayanışma örgütleri, şuurlu tüketim, finansal okur-yazarlık ve fahiş fiyatlar uygulayan işletmelerde alışveriş yapmayı reddetmek üzere tedbirler alabilirler. Bunlar yüksek enflasyonu kıymetli derecede düşüremeyecek olsa bile; farkındalık kazanma, siyasetçileri ve şirketleri etkileme, yüksek fiyatlarla dayanışmayla uğraş etme temellerinde tesirli olabilir.

“Enflasyon yasama olmadan yapılan vergilendirmedir.” Düşürülebilen enflasyon, düşürülmüyorsa tüketiciden ve çalışandan sermaye ve devlete servet akışı olur. Ekonomik güç de servetle birlikte devlete ve sermayeye kayar. Tüketici yoksullaşır, idare ve sermaye zenginleşir. Tüketicinin elindeki tek koz da dayanışmayla ve bilgiyle yüksek enflasyon tertibiyle gayret etmek olur.

Ardıç Üçyıldız