Puan peşinde koşarken kaybettikleriniz: Tüketim tuzakları
Hiç sadece bir ödül kazanmak uğruna gereksiniminiz olmayan bir eseri aldığınız oldu mu? Market kasasında “puanınız birikti, bir sonraki alışverişte indirim var” dendiğinde keyifli oldunuz mu? Sadakat kartları, indirim kuponları, çekiliş hakları… Bunların hepsi, bize bir şey kazandırıyormuş üzere görünür. Lakin tüketim alışkanlıklarımızı yönlendiren sistemlerdir. Pekala bu programlar sahiden cebimize yarıyor mu, yoksa fark etmeden daha fazla harcamaya mı itiyor?
Satıcılar tüketiciye çeşitli mükafatlar sağlarlar. Şirket yaptığı satışlarla, müşteri de aldığı ödüllerle memnun olur. Lakin, bu programlar tüketiciyi gereksiniminden fazla harcamaya teşvik edebilir. Hatta tüketici bunun şuuruna varmayabilir de. Gelin bu yollar nasıl işliyor inceleyelim.
İnsan psikolojisine ve iktisata dayanarak bu programların aslında tüketiciyi nasıl daha fazla tüketmeye ittiğini açıklayabiliriz. Günlük hayatta birçok şeyi yalnızca alışkanlık olduğu için yaparız. Bunun yanı sıra psikolojimiz kolaylıkla erişilen zevklere (ödüllere) yenik düşebilir. Mükafata erişmek için yaptığımız alışverişin ölçüsünü fark etmeyebiliriz.
Satıcılar günlük hayatta tüketicinin nasıl karar verdiğini biliyorlar ve bu karar eğilimlerine nazaran satış teknikleri geliştiriyorlar. Hayattan örneklerle devam edelim, bu kararları nasıl verdiğimize bakalım.
BU KAMPANYALAR NASIL İŞLİYOR
“Her üç bin liralık alışverişe üç yüz lira bedava!” üzere bir kampanya sizi daha fazla harcamaya itebilir. Üç yüz lira tasarruf etmişsiniz üzere gelebilir ancak bu indirim olmasaydı ne kadar alışveriş yapacaktınız? Bu indirim programları yararlı da görünebilir, lakin tüketiciye daha fazla harcatma emeli güderler.
Çekiliş hakları da bunlardan biridir. Görünürde bir kaybınız yoktur, fakat fark etmeden daha çok alışveriş yapabilirsiniz, sonuçta işin sonunda telefon, otomobil üzere mükafatlar var. Daha sık, çekiliş için yüksek meblağlarda alışveriş yapmaya başlarsınız.
İndirimlerle de gereksiniminiz olmayan eserleri alırken bulabilirsiniz kendinizi. Şampuan, zeytin, fındık ezmesi derken bir bakmışsınız almayı planlamadığınız üç eser sepette, bin lira daha ekledi vereceğiniz paraya. “E fakat alacağız aslında, hiç değilse indirimli alalım.” Diyeceğinizi satıcılar da biliyor. İndirimli eserleri buna nazaran seçiyorlar.
Bir sonraki markete gidişinizde siz de deneyin. Gereksiniminiz olmayan bir şeyi almayı düşündünüz mü, bir eseri sadece indirimli diye almaya yeltendiniz mi? Bu tekniklere ne kadar maruz kaldığımızı fark edince siz de çok şaşıracaksınız.
NELERE DİKKAT EDEBİLİRİZ
Bu programların asıl hedefine gelelim artık. Satıcıların stratejileri yalnızca daha fazla satmaktan gelmiyor, tüketiciye alışkanlık kazandırmaktan geliyor. İnsan bir aksiyonu tekrar tekrar yaptığında o aksiyona alışır. Aldığı eserler günlük rutinin bir modülü haline gelir. Yüksek ve sık tüketime alışırsınız.
Bu stratejiler daima olarak kullanılır, ve tüketiciye nitekim bir fayda sağlamasa bile onları fazla alışverişe iter. Alışveriş yaparken muhtaçlık temelli alışveriş yapmak bu tuzaklara düşmenizi engelleyebilir.
Bilinçli tüketici olmak az harcamak ve kendinizi yokluğa bırakmak değildir. Şuurlu tüketici olmak neye gereksiniminiz olduğunu bilmekten ve bu muhtaçlığa yönelik hareket etmekten geçer. Sadakat programlarını lehinize doğal ki de kullanabilirsiniz, yalnızca sizi yönlendirme kuvvetlerinin farkında olun.
Bu halde tasarruf edeceğiniz para fazla görünmeyebilir. Tahminen de çekilişleri, kampanyaları ve parasız eserleri kaybedeceksiniz. Fakat birkaç alışverişten sonra daha az harcadığınızı, cebinize çok daha fazla kaldığını göreceksiniz.
Sadakat programları ve kampanyalar birinci bakışta cazip görünebilir; lakin bunların arkasında yatan ruhsal yönlendirmeler birden fazla vakit farkında olmadan bizi fazla harcamaya iter. Alışkanlıklarımızın farkına varmak, kampanyaların cazibesine kapılmadan evvel gerçek gereksinimlerimizi sorgulamak bu tuzaklardan korunmanın en tesirli yollarından biridir. Alışveriş yaparken hakikaten neye muhtaçlığımız olduğunu bilmek, hem bütçemizi hem de şuurlu tüketici olma duruşumuzu korumamıza yardımcı olabilir.
Ardıç Üçyıldız
