Parasal sıkılaştırmanın faturası kamuya… İç borçlanmada rekor

Parasal sıkılaştırma siyasetinin enflasyonu düşürme, cari açığı denetim altına alma gayeli eğilimi kamu açıklarındaki büyümeye ivme kazandırdı. Memleketler arası piyasalarda inanç ve likidite problemleri dış kaynak musluklarının gereğince açılmamasına, bu da süratle büyüyen bütçe açıklarının finansmanı için iç borçlanmaya gidilmesine neden oldu. Kamu açıklarından yaşanan süratli büyümenin yarattığı finans­man muhtaçlığı rekor iç borçlanmayı beraberinde getirdi.

Konuyu köşesine taşıyan Dünya gazetesi muharrir Naki Bakır, “Hazine’nin birinci yedi aydaki iç ve dış toplam anapara borç geri ödemesi 813,9 milyar, toplam yeni borçlanması 2 trilyon 536,6 milyar ve net borçlanması 1 trilyon 722,7 milyar lira olarak gerçekleşti.” dedi.

Bakır’ın “İç borçlanma tam gaz, dış borçta kısıt” başlıklı yazısı şöyle:

Merkezi idare bütçesinde birinci yedi ayda verilen 1,4 trilyon liralık nakit açığının finansman muhtaçlığı, beraberinde rekor borçlanmayı getirdi.

Yüksek iç borçlanma maliyetlerinin de tesiriyle büyümesi hızlanan merkezi idare borç stoku temmuz sonu prestijiyle 12 trilyonu aşarak tarihi doruğa ulaştı. Süratli büyümeye devam eden kamu açıklarının finansman muhtaçlığı iç borçlanmayı adeta şahlandırdı. Yılın birinci yedi ayındaki net iç borçlanması 1,6 trilyon lira ile geçen yılın tıpkı periyodundaki düzeyini ikiye katlayan mer­kezi idarenin net dış borçlanma­sı ise yalnızca 113,4 milyar lira oldu ve 2024’ün eş devrindeki meblağın yüzde 23,9 altında kaldı.

KAMU AÇIKLARI BÜYÜDÜ

Ekonomiyi rasyonel tabana oturtmak hedefiyle başlatılan mali sıkılaştırma temelli ekonomik programın iki yıllık uygulama devri geride kalırken, enflasyonu düşürme, cari açığı denetim altına almadaki başarısı somutlaştı. Fakat bu periyotta kamu açıklarındaki büyüme ivme kazandı. Memleketler arası piyasalarda itimat ve likidite meselelerinin gereğince aşılamaması nedeniyle dış kaynak muslukları gereğince açılmadığı için Türkiye, süratle büyüyen bütçe açıklarının finansmanı için iç borçlanmaya yüklendi.

Finansmanın yüklü olarak dev­let iç borçlanma senetleri (DİBS) üzerinden iç borçlanma ile karşılan­ması, program periyodunda çok yük­selen ve aralıkta başlatılan indirim sürecine karşın hala yüksek platoda yer alan faiz oranları nedeniyle ma­liyetleri artırdı, bu da borç stokunda büyümeyi hızlandırdı.

Kamunun iç piyasadan borçlanma talebi, özel kesimin kaynak kullanı­mı imkanını daraltıp borçlanma ma­liyetlerini de artırarak ekonomik akti­viteyi baskıladı.

YEDİ AYDA 1,4 TRİLYON TL BÜTÇE NAKİT AÇIĞI

Merkezi idare bütçesi ocak-tem­muz devrinde 1 trilyon 4,3 milyar lira açık verirken, birebir devirdeki na­kit açığı ve bunun finansmanı için gi­dilen borçlanma çok daha yüksek tu­tarlarda gerçekleşti. Bütçe emaneti ve avanslar kalemlerindeki toplamda eksi (-) 397,8 milyar liralık hareketle birlikte merkezi idare bütçesinin nakit açığı yedi ayda 1 trilyon 402,1 milyar liraya ulaştı. Geçen yılın birebir periyoduna nazaran bütçe açığı yüzde 19, nakit açığı yüzde 23,8 büyüdü.

Bütçe nakit açığındaki büyüme­de, bu devirde vadesi gelen iç ve dış borçlar hasebiyle gerçekleştirilen yüklü faiz ödemeleri tesirli oldu. Ha­zine’nin birinci yedi aydaki toplam faiz ödemesi yüzde 86,7 artışla 1 trilyon 246 milyar liraya ulaştı. Bunun da bü­yük kısmını, iç borç faiz ödemele­ri oluşturdu. Yedi ayda iç borçlar için yapılan faiz ödemesi geçen yılın ay­nı periyoduna nazaran 108,6 artışla 937,9 milyar liraya ulaştı. Hazine’nin birebir devirde dış borçlar için faiz ödemesi ise yüzde 26,3 artışla 159,4 milyar lira oldu, iskonto ve kısa vadeli süreçler münasebetiyle da 148,8 milyar liralık faiz ödemesi gerçekleştirildi.

Faiz ödemeleri hariç tutuldu­ğunda merkezi idare bütçesinin ocak-temmuz periyodunda 241,7 mil­yar lira fazla verdiği dikkati çekti. Ge­çen yılın tıpkı periyodunda faiz hariç de 177 milyar liralık açık verilmişti.

YEDİ AYLIK BORÇLANMA: BRÜT 2,5 TRİLYON NET 1,7 TRİLYON TL

Hazine birinci yedi ayda yüklü faiz öde­melerinin de tesiriyle oluşan rekor na­kit açığını büyük oranda iç borçlanma ile finanse etti. Bu periyotta iç borç­larda 519,5 milyar liralık anapara itfasına karşılık 2 trilyon 128,8 milyar liralık yeni borçlanmaya giden Hazi­ne, net bazda 1 trilyon 609,3 milyar li­ralık iç borçlanma gerçekleştirdi. Tıpkı periyotta dış borçlarda 294,4 milyar liralık anapara geri ödemesi gerçek­leştiren, 407,8 milyar liralık da ye­ni kullanıma giden Hazine’nin ne dış borçlanması ise yalnızca 113,4 milyar li­ra oldu ve geçen yılın tıpkı döneminde­kine nazaran yüzde 23,9 daha düşük kaldı.

Bu gelişmelerle Hazine’nin birinci yedi aydaki iç ve dış toplam anapara borç geri ödemesi 813,9 milyar, toplam yeni borçlanması 2 trilyon 536,6 milyar ve net borçlanması 1 trilyon 722,7 milyar lira olarak gerçekleşti.

BORÇ STOKUNDA YENİ ZİRVE

Merkezi idarenin toplam iç ve dış borç stoku, ocak-temmuz devrinde net 2 trilyon 787,9 milyar lira artarak 12 trilyon 45,3 milyar liraya ulaştı. Temmuz sonu prestijiyle stokun 6 trilyon 885,1 milyarını iç, 5 trilyon 160,1 milyar lirasını ise dış borçlar oluşturdu. Birinci yedi ayda iç borçlar yüzde 38,8 oranında net 1 trilyon 925,2 milyar, dış borçların ulusal para cinsinden meblağı ise yüzde 20,1 oranında 862,6 milyar lira arttı. Bu devirdeki yüzde 14,9’luk kur artışından arındırıldığında, dış borçlarda dolar cinsinden artış yalnızca yüzde 4,5 olarak bulundu.

Program öncesinde merkezi idarenin iç ve dış borçlarının hacmi yaklaşık olarak eşitken, 26 aylık uygulama devrinde iç borçlardaki süratli büyümeye bağlı olarak makas açıldı. Faizlerin düşük seviyede bulunduğu Mayıs 2023 sonundan bu yılın temmuz sonuna kadar olan periyotta ise merkezi idare borç stoku yüzde 154,3 oranında net 7 trilyon 309,3 milyar liralık bir büyüme kaydetti. Stokta bu devirdeki büyüme temel olarak iç borçlardan kaynaklandı. Anılan 26 aylık periyotta iç borç stoku yüzde 193,2 oranında net 4 trilyon 537 milyar lira, dış borç stokunun TL cinsinden karşılığı ise yüzde 116,1 oranında net 2 trilyon 772,2 milyar lira büyüdü.