Özkök Boğaziçi Üniversitesi’ndeki iftardan yine ne sonuçlar çıkardı: Bir Arthur Andersen vardı

Önceki gün Boğaziçi Üniversitesi’nin bahçesinden gelen fotoğraf bir devir sineması üzere hafızama yerleşti. Üniversitenin bahçesinde iftar yemeği verilmiş. Binlerce öğrenci yere serilen sofrada iftar açıyordu.

MEDİNE MESCİD-İ NEBEVİ’NİN AVLUSUNDAKİ İFTAR SOFRASI

Yıllar evvel Ahmet Hakan’la birlikte gittiğimiz umrede, Medine’deki Mescid-i Nebevi Camii’nin avlusunda açılan iftar sahnesi geldi gözümün önüne. Orada bu yer sofrasının çok pratik ve süratli bir biçimde kaldırılıp, teravih namazı kılınacak hâle getirilişini şaşkınlıkla seyretmiştim. İnsan, toplumsal olaylara sosyolog gözüyle baktığı vakit birtakım detayları merak ediyor.

AVLUDAKİ İFTARA KATILANLARIN KAÇI BOĞAZİÇİ ÖĞRENCİSİ?

Acaba üniversitenin bahçesindeki bu iftara katılanların kaçı Boğaziçi Üniversitesi yahut rastgele bir üniversitenin öğrencisiydi? Kaçı dışarıdan iftara davetliydi? Fotoğraflardan pek çıkaramadım. Merakımın nedeni de şu… Türkler, Ramazan, cuma ve bayram namazı Müslümanı’dır… Yıllar evvel Hürriyet’te genel yayın direktörlüğüne başladığımda, Ramazan sırasında öğlen yemeği talebinin yüzde 60 düştüğünü öğrendiğimde şaşırmıştım. Hürriyet’te bu kadar çok insanın oruç tuttuğunu kestirim etmiyordum nedense…

BU İFTARDA BAŞLAYAN BİR BOĞAZİÇİ BELGESELİ ÇEKİLSE

Boğaziçi’nin avlusundan gelen fotoğrafa bakarken, çok yıllar öncesine döndüm. Gözümün önünden, ırmak roman biçiminde bir belgesel geçti… Artık o iftar sofrasından sineması geri sararak, 56 yıl önceye dönüyorum.

YIL 1969: LONDRA’NIN MOORGATE BÖLGESİNDE BİR OFİS

Yıl 1969… Londra’da finansal şirketlerin toplandığı Moorgate’de bir ofis. Amerika Birleşik Devletleri’nin birinci bağımsız kontrol şirketi Arthur Andersen, Londra ofisini açmış. Amerikan yatırımcılarının Avrupa’ya açıldığı yılların başı.

YIL 1969: O OFİSTE BİR TÜRK GENCİ İŞE BAŞLIYOR

İşte yeni açılan o ofiste, 1969 yılında bir Türk genci işe başlıyor. İsmi Mehmet Önkal. CV’sinde şu yazmaktadır: Robert Kolej Yüksek Okulu… İşe alınmasının ardında Türkiye’den gelen bir talep vardır. Onun için de, ırmak romanımız o günden 19 yıl önceye yanlışsız akıyor.

YIL 1950: TÜRKİYE’DE BİR YATIRIM BANKASI KURULUYOR

Yıl 1950… Türkiye’nin özel sermayeli birinci kalkınma ve yatırım bankası olan “Türkiye Sınai Kalkınma Bankası” kuruluyor. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve ticari bankaların hisse sahipliği ile kurulmuştur. Bu banka, yabancı kredi kaynağının Türkiye’ye girişi ile ilgili de birinci adımlardan biridir. Demokrat Parti’nin iktidara geldiği yıldır ve ülkenin kalkınma mottosu, “karma ekonomi”dir… Bu, adeta kutsal bir kavramdır.

1960’LARIN İKİNCİ YARISI: YERLİ MALLARI İDEOLOJİSİNİN SONU

Ancak 1960’ların sonlarına yaklaşıldığında artık “yerli malları” ideolojisinin sonuna gelindiğini fark eden beşerler vardır. Hakikaten Türkiye Sınai Kalkınma Bankası artık Türkiye’deki özel dal yatırımları için yabancı kredi almaya başlamıştır. Lakin ortada bir sorun vardır. Krediyi veren yabancı yatırımcılar, paralarının verimli alanlara gideceğinden ve âlâ kullanılacağından emin olmak istemektedirler. Bu gereksinim yalnızca Türkiye değil, ABD ve Avrupa pazarları için de geçerlidir. “Bağımsız denetim” fikri bu muhtaçlıktan doğmuştur. Hasebiyle TSKB’nin yabancı kredi bulabilmesi için de bu türlü sağlam bir “bağımsız denetim” şirketine muhtaçlık vardır.

ARTHUR ANDERSEN’İN KAPISINI BİRİNCİ ÇALAN KOÇ VE SABANCI DEĞİL

Banka, işte bu niyetle 1970 yılının başında Arthur Andersen şirketinin kapısını çalar. Tıpkı günlerde Türkiye’de dört özel şirket de birebir muhtaçlığı duymuştur. Evet, Türkiye’de dört özel şirket birebir yıllarda Arthur Andersen’in kapısına dayanır. Eminim “bağımsız denetim” fikri denince aklınıza Koç Holding, Sabancı, Eczacıbaşı üzere şirketler gelecek. Zira Batı’ya açılan birinci Türk şirketleri onlardır üzere bir izlenimimiz var. Hayır… O üç büyükler o yıllarda o kadar büyük değildi.

DIŞ KREDİ KONTROLÜ İÇİN LONDRA’YA GİDEN ANADOLU MERKEZLİ BİRİNCİ DÖRT ÖZEL DAL ŞİRKETİ

Türkiye’de çağdaş manada bağımsız kontrol şirketi ile çalışma vizyonuna sahip birinci dört şirket kimsenin aklına gelmeyecek şirketlerdi. O şirketlerin ismini birinci kez geçen ay çıkan bir kitapta okudum. İsmi “Bir Arthur Andersen Vardı…” Türkiye’nin bu vizyonunu başlatan birinci dört şirket şunlardı:

İstanbul’da NASAŞ
Bursa’da Sifaş
Mersin’de Anadolu Cam Sanayi
İzmir’de Viking Kağıt Sanayi
Bu şirketler daha o yıllarda IFC ve EXIMBANK kredisi kullanan şirketlerdi. Bunların bir kısmının işverenleri İstanbul’da oturuyordu fakat üçünün faaliyet yeri Anadolu’ydu.

YIL 1970: LONDRA’DAKİ OFİS ARKASI ARKASINA TÜRKLERİ ALIYOR

Türkiye’den arkası gerisine beş bağımsız kontrol talebi gelince Arthur Andersen’in Londra ofisinin Türk takımı birden genişlemeye başladı. 1970’de Cevdet Suner, 1971’de Reha Uz Londra ofisinde işe alındı. 1972 yılında üç kişi birden işe başladı: Burhan Karaçam, Vahyi Somay ve Osman Baran… Bir yıl sonra altı Türk daha birebir ofiste işe alındı.

ECEVİT-ERBAKAN KOALİSYONU DEVRİNDE SAYI 20’YE YÜKSELİYOR

1974 yılında, yani Bülent Ecevit-Necmettin Erbakan hükümetinin iş başına geçtiği yıl, yedi kişi daha bu ofise katıldı. Birebir yıl bu ofiste “yönetim danışmanlığı” diye bir kısım açıldı. Kuruluşun beşinci yılında Arthur Andersen’in Londra ofisinde 20 Türk çalışıyordu.

Bu gençler daha 1973 yılından itibaren Arthur Andersen’in “Audit’lerine” katılmaya başladılar.

Sadece Türk şirketlerini değil, İngiltere’deki şirketlerde de bağımsız kontrol vazifesi yaptılar, büyük tecrübe kazandılar.

24 OCAKLA BAŞLAYAN TÜRK LİBERAL İKTİSAT İHTİLALİNDE BU 20 KİŞİ ROL ALDI

Bugün iş etraflarına gidip sorun. Bu 20 kişi, Türk iktisadının dışa açılışının ve Karma İktisattan hür piyasa iktisadına geçişinin kıymetli aktörleri oldular. Ortalarından kimileri Türkiye’nin en değerli bankalarını yönetti, büyüttü. Süleyman Demirel’in 24 Ocak Kararlarını alması ve Turgut Özal’ın 1980 darbesinden sonra gerçekleştirdiği büyük ekonomik ıslahatların inşasında çok kıymetli roller oynadılar. “Liberal dönüşümün aktörleri haline gelen” bu 20 kişinin, biri hariç tamamı eski ismiyle Robert Kolej, bugünkü ismiyle Boğaziçi Üniversitesi’nden mezun gençlerdi. Bugün artık hepsi 70’li yaşlarının üzerindeler. Lakin üniversitelerine bağlılıkları motamot devam ediyor.

1970’LERİN PARLAK ÜNİVERSİTESİ BUGÜN AMOK KOŞUSU YAPIYOR

Boğaziçi, Türk üniversite, iş ve bilim dünyasında işte böylesine büyük yeri olan bir kurumdur. Artık tarihinin en büyük bilimsel krizini yaşıyor. Eğitim düzeyi süratle düşüyor. Öğretim takımı tasfiye ediliyor.

ARTHUR ANDERSEN 2002 YILINDA İFLAS ETTİ

Arthur Andersen şirketi, Enron şirketindeki skandaldan sonra 2002 yılında iflas etti. Lakin Londra’da ve New York’taki yatırım ve kontrol şirketleri giderek büyüyor ve sayıları artıyor. Bu kurumlarda yeterli eğitimli çok sayıda Türk çalışıyor. Lakin son yıllarda Boğaziçi Üniversitesi mezunlarının hissesi çok geriledi. Üniversite dünya klasmanında altlara hakikat hür düşüş yapıyor. Türkiye’nin gözbebeği bir üniversite, gözümüzün önünde mahalli bir yüksek okula dönüşmeye hakikat Amok koşusu yapıyor.

AVLUDAKİ İFTAR FOTOĞRAFININ GÖNÜLLERDEKİ GERÇEK MANASI

Ramazan tıpkı vakitte tevekkül ayıdır. O nedenle bu mübarek Ramazan gününde Boğaziçi Üniversitesi’nin avlusundan gelen iftar fotoğrafına bakarken bunları düşündüm. Umarım o iftara katılan öğrenciler, bu güzide eğitim kurumunun tekrar eski başarılı günlerine dönmesi için de dua etmiştir. Zira bilimde eski günlerine dönmüş bir Boğaziçi, bir bilim avlusunda açılan iftara gerçek manasını verecek, gönüllerdeki gerçek yerine oturtacaktır. Bu hoş iftar fotoğrafı İslam’ın gurur kaynağı da olabilir. Türkiye’de bilimin çöküşünün hüzünlü bir hatıra fotoğrafı da…

**

(*) “Bir Arthur Andersen Vardı: Türkiye’de Bağımsız Kontrolün Doğuşu ve Yükselişi” Hazırlayan: Burhan Karaçam, Şaban Erdikler, Selçuk Altun; Karakedi Yay. Şubat 2025

Odatv.om