“Ortamlarda ‘Bizi övüyor’ derlerse haberiniz olsun” diyerek anlattı: OECD Türkiye Raporu’nun gri sayfaları

OECD’nin son raporuna dair Çiğdem Toker, “nazik ve dolambaçlı sözlerle anlatılmış olsa ve bu anlatılar art sayfalardaki tahlillerde gizli kalsa da” sözlerini kullanarak “Türkiye iktisadında bir çok problemli alan var: Bilgiye erişim zayıf. Merkez Bankası gereğince bağımsız değil. KÖİ yükümlülükleri ek risk oluşturuyor. Yolsuzlukla gayret edilmiyor. Varlık Fonu’nun kontrolü sorunlu” incelemesini yaptı. “Ortamlarda ‘OECD bizi övüyor’ diye duyarsanız haberiniz olsun yani” formunda konuşan Toker, t24.com’daki “OECD Türkiye Raporu’nun gri sayfaları” başlıklı yazısında şunları ele aldı:

“Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı OECD’nin yeni açıklanan Türkiye raporunda, Türkiye’de yolsuzluk tersi strateji oluşturmasına rağmen bu uğraşların sürdürülmediği, ayrıyeten KÖİ projelerindeki garantilerin, kamu borçluluğu için ek mali risk oluşturduğu bildirildi.

Orijinal ismiyle “OECD Economic Surveys Türkiye 2025” başlıklı anket ve raporu, dün İstanbul’da OECD Genel Sekreteri Mathias Cormann ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ile birlikte kamuoyuna sunuldu.

Bu sunumda makroekonomik datalar ve değerlendirmeler öne çıktı. Sıkı para siyaseti, mali disiplinin sürdürülmesi, büyümeden kelam edildi.

Ancak 136 sayfalık rapor incelendiğinde, Türkiye’nin ekonomik ve mali idaresi açısından sıkıntılı alanların da ortaya konulup eleştirildiği görülüyor.

Dünkü sunumda hiç gündeme gelmeyen yolsuzluklar, yoksulluk, şeffaf olmayan idare, bilgiye erişimin zorluğu, Kamu Özel İşbirliği projelerindeki borçluluk ve hesapların şeffaf olmayışı, Türkiye Varlık Fonu’nun yapısı üzere mevzular, “OECD Economi Surveys Türkiye 2025” raporunda yer alıyor.

Rapora vakit ayırıp incelediğinizde, sunum sırasında neden tehlikesiz ve tartışma doğurmayacak steril hususların seçildiği konusunda fikir ediniyorsunuz.

* * *

OECD Türkiye 2025 anket araştırma raporunda yer alan kimi saptamaları aktarıyorum:

– Yolsuzlukla uğraş uğraşlarının güçlendirilmesi

– Yolsuzluk, yenilik ve yeni teknolojilerin yaygınlaşması, rekabet ve özel yatırım kararları dahil olmak üzere üretkenlik büyümesinin temel belirleyicilerini tesirler. Anketler dengeli bir formda, vatandaşların iş dünyası ve kamu hizmetleri dahil olmak üzere çeşitli bölümlerde yolsuzluğun yaygın olduğuna inandığını göstermektedir.

– OECD Rüşvet Aykırısı Sözleşme’de belirtildiği üzere, Türkiye yolsuzluk aksisi birkaç strateji oluşturmuştur, fakat bunlar sürdürülmemiş yahut güncellenmemiştir. Birçoğu artık yürürlükte değildir ve değiştirilmemiştir, bu da hem mahallî yolsuzluk hem de yabancı rüşvet konusunda ulusal stratejik siyasetlerin eksikliğine neden olmuştur.

– Tam teşekküllü bir yolsuzluk tedbire siyaseti hala geliştirilmeyi beklemektedir,

– Yasal çerçeve ve kurumsal mimarinin de uygunlaştırılması gerekmektedir.

– Türkiye, BM Yolsuzluğa Karşı Sözleşmesi’ne uygun olarak yolsuzluk aksisi kurumlar kurmamıştır. Ayrıyeten, Türkiye, OECD ülkelerinin birçoklarının bilakis, siyasi finansmanı denetleme yetkisine sahip bağımsız bir kuruma sahip değildir

– Şeffaflık, yolsuzluk algısını azaltmak için kıymetlidir. Vatandaşlar kamu bilgilerine erişebildiklerinde, hükümet faaliyetlerini daha güzel anlayabilirler; bu da kamu görevlilerini sorumlu davranmaya teşvik eder.

– Bilgiye erişim zayıf

Çoğu OECD ülkesinde, tüm kamu kurumlarının ve kamu vazifelerini yerine getiren şahısların bu bilgilere erişim sağlamasını garanti eden bilgi talep etme ve düzenlemeler için net prosedürler vardır. Buna karşılık, Türkiye’de bu tıp düzenlemeler yoktur ve “varsayılan açık hükümet verileri” siyaseti yoktur.

– Bütçe kontrolü sınırlı

OECD Raporunda bütçe kontrolüne de değinildi. Bütçede sonlu bir parlamento kontrolü olduğu vurgulanarak, bunun da düşük bütçe şeffaflığına yol açtığı belirtildi.

– Merkez Bankası bağımsızlığı

OECD Raporunda, Merkez Bankası’nın 2023’ten itibaren (seçim sonrası kastediliyor) uyguladığı siyasetler anlatılıp olumlu değerlendirildi. 2023 öncesi siyasetlerin kaldırılmasıyla, Merkez Bankası bağımsızlığına duyulan inancın, yatırımcı inancını de olumlu etkilediği vurgulandı. Lakin bağımsızlık ve itimat konusunda hala yapılması gerekenler olduğu da epeyi nazik bir lisanla söz edilmiş:

“Ancak, bu başarılara dayanarak, TCMB’nin bağımsızlığına olan inancı daha da güçlendirmek için alan var. “

Nazik tabirin örttüğü gerçek ne olabilir diye baktığınızda da sıkıntının 2018’de geçilen partili cumhurbaşkanlığında düğümlendiğini görüyorsunuz. Bu sözlerle ifade edilmemiş ancak eleştirilen başlık, bu tarihte değişmişti. İlgili kısım şöyle:

“155 ülke için yürürlükteki kurallara nazaran Merkez bankası bağımsızlığını kıymetlendiren Merkez Bankası Bağımsızlık Endeksi’ne nazaran guvernör (Banka Başkanı) ile yönetim kurulu üyelerinin atanmasına ait kurallar OECD ülkelerinin gerisinde kalıyor. Bunu gidermek için Merkez Bankası lider atamasının, yürütme organı yerine başka organlar tarafından atanabilir. Misyon müddetleri seçim döngüsünün ötesine uzatılabilir ve tekrar atanmaları hudutlu olabilir.”

– Borçluluk düşük ancak KÖİ projeleri borcu gizli

OECD Türkiye 2025 Raporu’nda dikkat çeken kritik bir tespit de KÖİ projelerinin şeffaf olmayışı. Türkiye’nin kamu borçluluğunun öbür OECD ülkelerine nazaran düşük olduğu lakin yapısının onu risklere yatkın hale getirdiği belirtiliyor. KÖİ (Kamu Özel İşbiriliği) projelerindeki şartlı yükümlülüklerin (garantiler) “maliye siyaseti için ek riskler oluşturduğu” kayda geçirilerek şöyle deniliyor:

“Koşullu yükümlülükler, KÖİ projelerinin denetlenmesi ve izlenmesi için çerçevenin güçlendirilmesi muhtaçlığını vurgulamaktadır. Hala hükümet, ilgili kurumların bütçesine dahil edilen geri ödeme garantileri ve taban gelir dahil olmak üzere garantiler sağlamakta. Avrupa Kurulu ile evvelki OECD Ekonomik Araştırmasında önerildiği üzere, şartlı yükümlülükleri yakından izlemek ve mali şeffaflığı daha da düzgünleştirmek bu zaafları azaltmaya yardımcı olacaktır. Türkiye, kamu mali yükümlülükleriyle ilgili riskleri tam olarak açıklamak için nizamlı bir Maliye Siyaseti Raporu yayınlamalıdır.”

– Türkiye Varlık Fonu Şeffaf olmalı

OECD Raporu, Türkiye Varlık Fonu’nu (TVF) da detaylı tahlil ederek, şirket kompozisyonunu özetlemiş. TVF’ye dair önerisi ise yeniden şeffaflık.

2018’den bu yuna Cumhurbaşkanı’nın yönettiği vurgulanan TVF kontrolünü de yeniden Cumhurbaşkanınca atanan denetçilerce denetlendiği vurgulanmış. Şöyle devam ediyor:

“Fon, Türkiye Sayıştayı tarafından değil, bağımsız bir kontrol firması tarafından denetleniyor ve TVF portföyündeki tüm şirketler Sayıştay tarafından denetlenmiyor. Parlamento üyelerine dağıtılan 2021 kontrol raporu 2021’de bilinmeyen olarak tasarlandı ve o vakitten beri kontrol raporları TVF web sitelerinde yayınlanmadı. TVF, Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi’nde 52 hükümran varlık fonunun ortalamasının ve medyanın biraz altında yer aldı.”

* * *

OECD raporu, üstte belirttiğim üzere 136 sayfa. Özet bile yapsam yazıyı uzatacak. Ancak hiç değilse basın toplantıları ve kamuya açık alanlarda kamuoyu bilgisinden saklanan kısımları paylaşmak istedim.

Mesele ihtiyatlı makro ekonomik siyaset ve büyüme sözleriyle başlayıp bitmiyor anlayacağınız. OECD’nin son raporunda, nazik ve dolambaçlı sözlerle anlatılmış olsa ve bu anlatılar art sayfalardaki tahlillerde gizli kalsa da Türkiye iktisadında bir çok sıkıntılı alan var: Bilgiye erişim zayıf. Merkez Bankası gereğince bağımsız değil. KÖİ yükümlülükleri ek risk oluşturuyor. Yolsuzlukla çaba edilmiyor. Varlık Fonu’nun kontrolü problemli.

Ortamlarda “OECD bizi övüyor” diye duyarsanız haberiniz olsun yani.”