New York’ta ilginç bienal: Hamamda tiyatro izlediler
1892’den beri göçmen kültürünün izlerini taşıyan hamam, Amerikalı sanatçı Rashid Johnson’ın sahnelediği Amiri Baraka’nın ünlü oyunu Dutchman’a mesken sahipliği yaptı.
Telefonların yasaklandığı, izleyicilerin bornoz ve mayolarla içeri alındığı performans, New York performans sanatları bienali Performa’nın 20. yılı kapsamında düzenlendi. Johnson’ın yönettiği üretim, seyirciyi hamamın sıcağında, ter ve buharın ortasında Baraka’nın 1964 tarihli sert metniyle buluşturdu.
Dutchman, siyah bir erkek (Clay) ile beyaz bir bayanın (Lula) metro vagonunda müsabakasıyla başlar. Flört ve erotik tansiyon kısa müddette ırkçılık ve şiddet içeren bir hesaplaşmaya dönüşür. Johnson, bu sıkışık ve bunaltıcı atmosferi, Rus ve Türk hamamlarının klostrofobik odalarına taşıyarak izleyicinin sırf zihinsel değil, bedensel olarak da oyunun modülü olmasını sağladı.
Yaklaşık 40 seyirci, ahşap banklarda sıcağa katlanırken oyuncular Jerod Haynes (Clay) ve Tori Ernst (Lula) yalnızca birkaç santim uzaklıkta sahne aldı. İzleyiciler sıcaktan nefes almakta zorlandı, bazıları bornozlarını çıkarıp sırf mayo ile kaldı. New York Times’a konuşan Johnson, “Asıl başrol sıcaklık,” diyerek tecrübenin maksadını özetledi.
Amiri Baraka’nın 1964’te yazdığı oyun, ABD’de sivil haklar uğraşının doruğunda sahnelenmiş ve o devirde büyük yankı uyandırmıştı. Beyaz Amerika’nın siyahlara yönelik şiddetini sahneye taşıyan eser, bugün hâlâ yeniliğini koruyor. Oyunun finalinde Lula’nın Clay’i öldürmesi, seyirciyi metro yolcusundan cinayetin şahidine dönüştürüyor.
2013’te birebir hamamda oyunu sahneleyen Johnson, bu yıl Performa Bienali ve Guggenheim’daki retrospektifiyle birlikte yine tıpkı yere döndü. Johnson, “Bir izleyiciden muhakkak bir his beklemem; ancak onları nitekim orada, o anın içinde tutacak şartları yaratmaya çalışıyorum,” dedi.
East Village’daki Russian and Turkish Baths, New York’un en eski hamamlarından biri. Rus, Doğu Avrupalı ve Türk göçmenlerin kurduğu yer, yıllar boyunca sanatkarlar ve entelektüeller için buluşma noktası oldu. Mermerli Türk odası, ağır buharlı Rus odası ve soğuk havuzuyla bilinen hamam, bu kere tiyatro sahnesine dönüştü.
Performa Bienali’nin ruhuna uygun olarak tiyatro sahnesi, klasik yerlerin dışına çıkıp farklı bir kamusal alanı işgal etti. Burada sanatseverler sadece izleyici değil, oyunun fizikî ve ruhsal tansiyonunun ortakları oldu.
Hamamın içinde geçen 45 dakikalık bu tecrübe, izleyicilere hem Baraka’nın keskin diyaloglarını hem de terin, sıcağın ve nefes darlığının gerçekliğini yaşattı. Oyuncular alkışlar eşliğinde gül demetlerini alıp sahneden ayrılırken, seyirciler soğuk havuzlara koştu.
