Murat Bardakçı’nın ‘mandolin’ çıkışına yanıt Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Şefi’nden: Erken Cumhuriyet neden mandolini seçti
Gazeteci Murat Bardakçı, 29 Ekim 2023’te “Köy enstitüleri taraftarı değilim. Köyde mandolin çalmakla ülke kalkındırılmaz. Yetişmiş bireyler vardır lakin azdır. Geri kalanı militandır” ifadelerini kullanmıştı. Bu sözleri toplumsal medyada tekrar gündeme gelen ve reaksiyonla karşılanan Bardakçı’ya vatandaşlar Köy Enstitüleri müfredatıyla karşılık verdiler.
MANDOLİN DEYİP GEÇMEMEK GEREK
Hasan Ali Yücel tarafından kurulan Köy Enstitüleri’nde eğitim alan vatandaşlar hem zihinsel hem de bedensel olarak üretime, yaşama ve topluma hazırlanıyordu. Müfredatında 29 ders bulunan Köy Enstitüleri’nde mandolin çalma eğitimleri de veriliyordu.
Yaylı sazlara geçişte büyük bir kolaylık sağlayan, Cumhuriyet’in birinci yıllarındaki eğitim ve kültür atılımının değerli bir kesimi olan mandolinin değerini, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Şefi Gürer Aykal, Odatv için 2010 yılında yazmıştı. Aykal’ın o yazısı şu formda;
“Babam Diyarbakır’da müzik öğretmeniydi. Mustafa Kemal Atatürk unsurlarına ve getirdiği yeniliklere de temelden bağlı bir insandı. O sıralarda tahminen anlamıyorduk biz kardeşler, ancak Atatürk’ün büyüklüğünü yıllar sonra birebir yaşayınca, babamın da büyüklüğünü fark edebildim.
Türkiye, Cumhuriyeti’ni kurduktan ve yüzünü “çağdaş medeniyetlere” dönmeye başladıktan sonra, birçok hususta atılımlar yaptı. Bunlar öylesine kökten ve yapan atılımlardı ki, yıkmaya kalkmak bile diğer bir Atatürk muhtaçlığı doğuracak nitelikteydi.
Müthiş bir takımı vardı Mustafa Kemal’in ve bir de kapalı “karıncaları”.
Hitler rejiminden ürküp de kaçan Alman Musevileri, Türkiye’nin her tarafında kültür, sanat, iktisat, vatandaşlık unsurları, ülkeyi sevmek, ulus olmak yolunda yeni kurulan Cumhuriyet’e takviye veriyordu.
O vakitler küçük bir detay üzere gelen, lakin şimdilerde bakıldığında fevkalade bir ihtilal olan “mandolin” ismindeki küçücük müzik aletinin ne üzere büyük “devler” ortaya çıkaracağından pek haberimiz yoktu.
O vakit sorgulamak gerekti. Neden Cumhuriyetin birinci yıllarında orta öğretimde müzik enstrümanı olarak mandolin tercih edilmişti?
Mandolin, batılıların lut, bizim ud dediğimiz enstrüman ailesindendir. 17. ve 18. Yüzyıllarda İtalya’da ortaya çıkmıştır. Napoli’de üretilen ve dünyaya 19. Yüzyılda ismini duyuran bir çalgıdır. Prototipi, 14. Yüzyıla kadar dayanan ve o sıralarda mandore olarak anılan bir müzik aletiyken, daha sonra lut ailesine yaklaşarak mandolin olarak tüm dünyaya yayılmıştır.
Bunlar mandolin için rastgele bir internet sitesinde bulunabilecek teknik ve tarihî bilgiler, lakin mandolinin çocukların müzik eğitiminde ne derece değerli olduğunu anlatmak için küçük bir noktayı aydınlatmakta fayda var.
Mandolin, yaylı sazlara, bilhassa de kemana geçişte harikulade bir kolaylık sağlamasıyla tanınır ve bilinir. Bu yüzden de müziğe hürmeti olan tüm dünya ülkelerinde birinci ve ortaöğretim çağındaki çocukların öğrenmesi teşvik edilir.
Çalgıların nota yahut akor basmak için kullanılan uzantılarına “tuş” denir. Keman ile mandolinin tuş ölçüleri birebirdir. Mandolinde tuş kısmı perdelerle ayrılmışken, kemanda bu kısım düzdür.
İşte mandolin üzerinde çalışan ve eğitilen parmaklar, kemana geçtiği vakit bir yabancılık çekmez. Bu da mandolinin yaylı sazlara geçişteki kolaylığını açıklar.
Mandolinden başka telli sazlara geçiş de tıpkı biçimde kolaylık sağlar.
Daha sonraları mandolinin yerini evvel “melodika”, akabinde da günümüzde çağdaş kaval diyebileceğimiz “blok flüt” almıştır.
Her iki müzik aletinin de, mandolinin yerine geçmesi, hatta mandolin ile tıpkı kategoride anılması kelam konusu bile olamaz. Türkiye, çok sesli müzik sanatında cumhuriyetin birinci yıllarındaki temposunu bir daha yakalayamamış ise, bunda yürütülen müzik eğitim siyasetlerinin büyük tesiri vardır.
Yalnızca bu kadarcık bir çerçeveden bakıldığında bile, Cumhuriyetin birinci yıllarındaki eğitim atağının gücü ve kapsayıcılığı ortaya çıkmaktadır.
Bugün yine oluşturulmaya çalışılan ve bu manada önemli uğraşlar verilen çok sesli müzik kültürünün yaygınlaştırılması uğraşı, sadece bir “müzik beğeni entellektüelliği” olarak algılanmamalıdır.
Çok sesli müzik, bir beğeni değil, bir eğitimdir ve çağdaşlığın göstergesidir. Bu çağdaşlığı yakaladıktan sonra insan, tekrar geriye dönüp tek sesli müziği ile uğraşabilir de. Lakin bu dönüş bile çok daha farklı ve faydalı olacaktır.
Mandolin orkestralarının kurulduğu, ileri ülkelerde mandolin eğitiminin önemsendiği düşünüldüğünde, Türkiye’nin neden melodika ve blok flüt ısrarında bulunduğu daha düzgün anlaşılır.
Mandolin orkestraları konusunda dünyada en ileri ülkeler, ABD, İngiltere, İrlanda, Avusturalya, Yeni Zelanda, Çek Cumhuriyeti, Portekiz, Brezilya, Hindistan, Yunanistan ve Japonya gösterilebilir. Şayet Türkiye’de melodika ve blok flüt dönüşümü yaşanmasaydı, bu ülkeler ortasında elbette Türkiye’de bulunacaktı.
Cumhuriyetin kıymetli kazanımlarından biriydi mandolin, lakin ne yazık ki yok edildi. Kesinlikle tekrar yaşatılması gerekir”
