Mübadeleden sonra Rumlar kedileri neden öldürdü
Üzerinde “İzmir” yazılı bir tekne.
Tekne dediysem, kayıktan biraz büyükçe bir şey….
Üzerine onlarca bavul yüklenmiş.
Valiz diyemiyorum, zira hepsi sıradan bavul…
Daha birinci bakışta, hiç bilmeyen bir beşere bile kendi kıssasını anlatıyor.
SADECE GİDİŞ BİLETİ OLAN
İNSANLARIN HİKAYESİ
Bir göç kıssası bu…
Anavatan diye bellenmiş bir ülkeden, öbür bir ülkeye göç etmek zorunda bırakılan insanların hikayesi…
Her gün, her yıl, her yüzyıl insanlığın yaşadığı ıstırap öykülerinden biri…
Bu bizim öykümüz.
Bir “Mübadele hikayesi…”
Tek istikametli değil, iki taraflı bir hikâye…
Sadece gidiş bileti verilmiş insanların hikayesi…
Türkiye’deki Rumların Yunanistan’a; Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya gönderilmelerini anlatan bir destan da diyebilirsiniz.
Uluslararası sanatkarımız Ahmet Güneştekin’in evvelki hafta açılan “Kayıp Alfabe” standını gezdirmeye işte bu tekneyle çıkaracağım sizi.
BAVULDAN GELEN KEDİ MİYAVLAMASI
HANGİ ÖYKÜYÜ ANLATIYORDU BİZE
Teknenin etrafında dolaşıyorum.
Onlarca bavul…
Halk bavulu diye bir şey varmış, evvel onu keşfediyorum.
Ama beni bu bavul yüklü kayığa çağıran diğer bir şey daha var.
Bir kedi miyavlaması…
Evet bavullardan birinin içinden bir kedi miyavlaması geliyor.
Tabi ki o bavulun içinde bir kedi yok.
Ama… Bu sembolik ses.
Çünkü doğduğu topraklardan koparılan bir canlının feryadı üzere geliyor insana…
ANADOLU’NUN RUM MÜBADİLLERİ
KEDİLERİNİ DE GÖTÜRÜYOR BERABERİNDE
Anadolulu bir Rum zorla Yunanistan’a giderken demek ki kedisini de götürüyor.
Anlatılanlara bakılırsa, gittiği yer ne kendisi ne kedisini isteyen bir coğrafya…
Hiçbir insan bu kedinin miyavlaması kadar acıklı bir ağıta dönüşemez.
Çünkü göç dediğimiz trajediyi en hoş anlatan ses bu…
KEDİLERİ VE ÇINAR AĞAÇLARINI
SEVMEYEN BİR VATANA GİTMEK
Doğru mudur bilmiyorum.
Çocukluğumdan beri bize daima anlatılır.
Yunanistan Osmanlı’dan bağımsızlığını aldıktan sonra Atina’da iki şey yapmışlar.
Türklerin diktiği bütün çam ağaçlarını kesmek.
Ve Türklerin sevdiği kedileri öldürmek.
Olsa bu bavullardan birinin içinde bir kedi var.
Anadolulu bir Rum ailesinin sevdiği bir kedi…
Şimdi kendisinin sevilmediği bir ülkeye gidiyor.
Söyleyen mecburî göç dediğimiz trajediyi daha âlâ ne kim anlatabilir ki?
BAVULLARIN ORTASINDAN GELEN
MİYAVLAMAYI DİNLERKEN DÜŞÜNDÜKLERİM
Kayıp Alfabe işte bunu en çarpıcı müziği ile anlatmaya başlıyor.
Bir kedi miyavlaması ile…
Mahvediyor beni…
Ayrılamıyorum bavul dolu mübadil teknesinin etrafından.
Sanatın gücünü bir defa daha anlıyorum bir teknenin hem iskele hem sancak tarafından dolaşırken.
Dedim ya, bir göçmen çocuğu olarak mübadeleyi bu kadar sarsıcı biçimde anlatan diğer hiçbir şey görmedim hayatım boyunca…
Üzerinde İzmir yazan bir kayık… Üzerinde halk bavulları…
Ve bir kedi miyavlaması…
Göç yalnızca insanların değil…
Hayvanların da alınyazısı mı yani…
Yazıklar olsun asırlar uzunluğu insanlığa…
HRANT DİNK MEYDANINDAN DÖN NARİN
OYUNCAK KONUTUNA ULAŞIRSIN
Yürüyorum…
Bu sefer karşıma meçhul ellerin öldürdüğü, katlettiği bildik isimler çıkıyor…
Faili yıllardır muhakkak olduğu halde meçhulmüş üzere bırakılan cinayetler sokağına giriyorum…
Yüzlerce isim çıkıyor karşıma…
Hrant Dink Adalet Meydanı…Tahir Elçi Adalet Sarayı… Musa Anter Sokağı…
Hafızam saymaya devam ediyor…
Abdi İpekçi… Uğur Mumcu… Çetin Emeç… Bedrettin Cömert…
Sonra ortalarından bir ismi fark ediyorum.
Küçücük bir isim…
“Narin Oyuncak Evi…”
HİÇ BÜYÜYEMEYECEK
ÇOCUKLARIN OYUNCAK EVİ
Sadece ismiyle hafızamıza yerleşen küçücük bir kız…
Narin…
Öldürenlerin hepsi orada lakin faili halas meçhul küçük bir kız.
Soyadı yok.
Ama adresi besbelli…Bir milletin gözyaşlarıyla yazdığı mektupların hepsi adresine ulaşmış.
Bir dere yatağındaki kalanın altında, hepimizin soyadını taşıyan torba içinde küçücük bir beden…
Kim anlatabilir hepimize bu türlü hatırayı…
Kim yerleştirebilir daha şık, daha etkileyici biçimde kolektif hafızamıza bu küçücük ismi…
Bir sanatçı elbette…
Ahmet Güneştekin…
BİR LAHİTİN ALTINDAKİ YASAK
KİTAPLARDAN MUSALLA TAŞI
Sergiyi dolaşmaya devam ediyorum…
Karşıma bir lahit çıkıyor…
İsterseniz tabut da diyebilirsiniz…
Altında kitaplardan oluşmuş bir musalla taşı…
Her biri yasaklanmış, yakılmış, yok edilmiş, müellifleri öldürülmüş, mahpuslarda çürütülmüş kitaplar…
Kayıp bir alfabenin kaybolmamış delilleri…
Her biri ıslak imza…
Diz çöküp bakıyorum o dokunaklı musalla taşının üzerindeki kitaplara…
Bir kısmını tanıyorum…
Bir kısmı ise meçhul kitap abidesinin yaprakları…
REGARENK KIRKYAMADAN
BİR GÖKKUŞAĞI TARLASI
Sonra rengarenk bir aleme giriyorsunuz.
Anadolu’nun rengarenk kırkyamasından bir “Patchwork” tarlası…
Her santimetrekaresi size başka bir masal anlatıyor.
Kimi aşk… Kimi kavuşma… Kimi ayrılık…
Mutluluk ve hasret birbirine karışmış, bir gökkuşağı halinde üzerinize seriliyor.
HEMEN YANINDA GRİ BİR
ANADOLU GUERNİKA’SI
Ama burası bir çelişkiler meydanı…
O rengarenk duvarın çabucak yanında kurşun renginde bir duvar ve üzerindeki “Şeyler” çıkıyor karşınıza…
Bakın bakın…
Ve o şeylerin ismini kendiniz kolun diye bekliyor sizi…
İsterseniz, 6 Şubat sarsıntısının ıstırap enkazından çıkan kutsal emanet deyin.
İsterseniz, Diyarbakır’un Sur ilçesinin enkazından gelenler eşyalar da karışmış karışmış…
Yarın gezecekseniz, tahminen dimağınız onların ortasına Kartalkaya’da yanmış vicdanlardan kalan üç beş parçayı da iliştirecek bir köşesine…
Hangi köşesine ne koyarsanız koyun hepsi sizi birebir yere götürecek…
Bir Anadolu Guernika’sı bu eser…
Picasso’nunki kadar güçlü ve ıstırap verici bir utancı ve ıstırap anlatıyor.
BİR MEZOPOTAMYA GUERNİKASI
BEŞERE NE ANLATIR NE GÖSTERİR
O duvara bakarken birden fark ediyorsunuz ki bu bitmemiş, bitmeyen bir Guernika…
Burası insanların üzerinden hiç gitmeyen “Bin bir gecenin, on bin bir kararlığının” coğrafyası…
Mezopotamya burası…
Karşınızdaki “Şey”, yıllardır bitmeyen, yıllarca bitmeyecek, meçhul kalacak bir puzzle’ın küçücük parçası…
Lanetli ve kalıp alfabeler kıtası burası…
Artık umutlarımızı o denli yitirmişiz ki…
Sanki her kuşak kendi kayıp şeylerini bu duvarın bir köşesine ekleyecek üzere bir hisle ayrılıyorsunuz oradan.
O utanç ve çaresizlikle kaçıyorsunuz işlemediğiniz bir cürmün mahallinden.
Çünkü o hataların bâtın bir tanığısınız…
Çünkü korkuyorsunuz sesinizi yükseltmeye….
KARŞINIZDA DAVUT OLMAYI
BEKLEYEN MERMER KAYALAR
Ve sonunda karşınıza mermer bir kaya çıkıyor.
El değmemiş, el değdirmemiş bir kaya…
Üzerinde harfler var.
Kayıp bir alfabenin keşfedilmeyi bekleyen harfleri…
Ve altında insan elinin değmediği mermer kaya…
Sabırla kendisinden Davud’u yaracak yaradanın elinin birinci dokunuşunu bekliyor.
Bernini’nin o mermeri harika bir bayan vücuduna çevirmesini, sonra erkek gücünün o vücut üzerindeki zorbalığının kanıtı haline dönüştürmesini hayal ediyorsunuz.
O an kayıp alfabenin başıboş harfleri size bütün kayıp iletileri iletiyor.
BU BİR STANT DEĞİL
BİR “BEING THERE” BİENALİ
Yok yok…
Bir stant değil bu.
Bienal üzere bir şey…
Feshane güya kayıp bir Atlantis’e taşınmış, orada bulunmanın beşere verdiği “Being there” hissinin agorası haline gelmiş.
Çıkarken içinizden bir ses kulağınıza fısıldıyor: “Ben de oradaydım…”
O vakit anlıyorsunuz ki bu bir “Arkadaş ben de oradaydım bienali…
O yüzden gidip gezin bu sergiyi diyorum…
GÜNEŞTEKİN’İN İZMİR “GAVUR MAHALLESİ”
STANDINI 3 MİLYON İNSAN GEZMİŞTİ
Bana nazaran Türkiye’de yılın sanat olayı” bu…
Belki daha uzun yıllar da bu türlü kalacak.
Umutsuzluklar ülkesinin insanı olarak, çağdaş sanatın gücü o an orada size dünyanın ve ülkenizin bütün kayıp alfabelerini bulma umudu veriyor.
Ahmet Güneştekin’in evvelki yıl İzmir’de açtığı “Gavur Mahallesi” standını 3 milyona yakın insan gezmişti…
Bir haftadır bakıyorum, bu stant de birebir ilgiyi görüyor.
Trafiği kilitleyecek kadar ilgi çeken bir stant bu…
Türkiye tahminen de birinci kere “Bir sergiyi gezmek için trafikte bekleme” hissiyle tanışıyor.
BUGÜNE KADAR BU KADAR ÇOK YABANCI
SANAT İNSANI VE GAZETECİ GÖRMEDİM
Türkiye bu sergiyi anladı.
Ama açılışta görüyorum ki, dünya da anlamış.
Açılışta 60’a yakın yabancı küratör, sanat uzmanı, gazeteci var.
Aralarında Christopher Tannert üzere tanıdığım biri var mesela.
Berlin’in Künstlerhaus Bithanien projesinin müdürü. Birçok milletlerarası standın küratörü.
Mesela Paolo Marino var.
La Gazetta del Mezzogiorno, ARTE, Rolling Stone üzere dünyaca ünlü mecmuaların müellifi.
Mesela 2011’de Venedik Bienalinde İtalyan pavyonunu hazırlayan Gianluigi Calin var.
Bild gazetesinin eski genel yayın yönetmeni ve Almanya’da dev stantlar düzenleyen en ünlü vakfın yönetim kurulu üyesi Kai Diekmann var.
Listeyi okuyorum, her biri sanat alanında memleketler arası başarılara imza atmış beşerler.
Kendi hisseme bugüne kadar Türkiye’de hiçbir standın açılışına böylesine seçkin bir sanat insanı topluluğunun katıldığına şahit olmadım.
Sergi açılalı daha bir hafta oldu.
Ama yabancı medyada çıkan yazılar şunu gösteriyor.
Bir mübadil bavulundan gelen kedi miyavlaması dünyanın her yerinden duyulmuş.
ABD’nin yeni başkanı Trump göçmenleri uçaklara doldurup gönderirken, Türkiye’den bütün dünyaya giden bu miyav sesi çok daha mana kazanıyor.
BENCE BU HEM FESHANE’NİN HALİÇ TERSANE
PROJESİNİN DÜNYAYA AÇILIŞ MERASİMİ OLDU
Tabi İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Başkanı Ekrem İmamoğlu’nu da kutluyor ve teşekkür ediyorum.
İstanbul’a çok etkileyici bir sanat yeri kazandırdılar.
Gelen konukların büyük kısmı Haliç’teki Tersane Rixos’da kaldılar.
Konuştuğum konuklar otele ve lokasyonuna hayran kalmışlar.
Bu stant tıpkı vakitte Haliç ve Tersane projesinin de dünyaya açılış merasimi oldu.
GALATAPORT VE AKM
BİZ’DEKİ YEMEKLER
Açılışa gelen davetlilere iki yemek verildi.
Biri Galata Port’taki Frankie, öteki Atatürk Kültür Merkezi’ndeki Biz restoranlardaydı.
İkisi de hem lokasyon hem mutfak hem de iç tasarım bakımından etkileyici ve hoştu.
AKM’deki yemeğe gazeteci dostum Kai Diekmann ve eşi Katia Kessler ile birlikte gittik.
Hem kültür merkezi hem de o kompleksteki bütün kısımlar cıvıl cıvıldı.
Her ikisi de bir kültür yerinin bu kadar kalabalık olmasına şaşırdı.
AÇILIŞTA İKİ İSİM: FETTAH TAMİNCE
VE CHOBANİ’NİN İŞVERENİ ULUKAYA
Açılışa ve yemeğe katılan sürpriz bir kişi de Hamdi Ulukaya idi.
Chobani markası ile Amerikan yoğurt pazarının yüzde 30’una ulaşan Ulukaya gerçek bir muvaffakiyet öyküsü.
Önce bir kahve markasını satın aldı.
Sonra da San Fransisco’nun en eski bira markasını bünyesine aldı.
Yemekte onunla ve Fettah Tamince ile uzun uzun sohbet ettik.
İlginç şeyler anlattılar.
Onları da bir öbür yazıda anlatacağım.
Şimdilik söyleyebileceğim şu…
Bir vakit ayırıp kesinlikle gezin bu sergiyi…
Sanatı aşan bir “Şey” bu…
