Mehmet Cengiz’in suçu ne… Yine manşet oldu… Aziz Nesin’in “ Büyük Grev” eserinin 2025 versiyonu

Kocaeli Körfez’deki Gübretaş fabrikasında 30 yıl sonra üretim durdu. Ortalama 30–32 bin emekçi aylık 240 emekçi grev kararı aldı.

2025’in birinci yarısında 2.2 milyar lira ziyan açıklayan Gübretaş, personellerin yüzde 85 oranında iş bırakma hareketiyle greve başladı.

Sözcü gazetesi 48 gündür süren grevin Mehmet Cengiz’in Eti Gübre’sine yaradığını manşetine taşıdı.
Bu manşet akıllara Aziz Nesin’in “Büyük grev” isimli yapıtını getirdi.

Aziz Nesin’in “Büyük Grev” isimli yapıtı, Türkiye’de emekçi sınıfının hak arama çabasını ve bu süreçte yaşanan toplumsal çelişkileri hiciv yoluyla anlatıyor.

Eser, bir fabrikada başlayan emekçi grevini merkeze alıyor. Aziz Nesin, emekçilerin düşük fiyatlar, berbat çalışma şartları ve işveren baskısı karşısında örgütlenip greve gitmelerini bahis ediyor. Fakat olayları salt bir “emek-sermaye çatışması” olarak değil, tıpkı vakitte toplumun çeşitli kısımlarının bu grev karşısındaki tavırları üzerinden aktarıyor.

ANLATIM VE ELEŞTİRİLER

Patronlar ve yöneticiler: Grevi bastırmak için hileler, vaatler ve baskılarla emekçileri bölmeye çalışır.
İşçiler: Dayanışma ve bölünme ortasında gidip gelir; açlık ve dehşet, grevin en büyük imtihanıdır.
Toplum: Grevi kimi dayanaklar, kimi karşı çıkar; böylelikle sınıfsal çelişkiler görünür hale gelir.

ÖZELLİKLERİ

Nesin, tipik mizahi üslubunu kullanarak aslında çok önemli bir sorunu, yani personel sınıfının hak arama uğraşını gözler önüne serer. Grevin ekonomik istikameti kadar ruhsal ve toplumsal tesirlerini de hicivli bir lisanla işler. Eser, emekçi sınıfı ile sermaye ortasındaki dengesizliğe, adaletsizliğe ve ikiyüzlülüğe dikkat çeker. Özetle, “Büyük Grev”, Aziz Nesin’in emek-sermaye çatışmasını mizah yoluyla eleştirdiği; çalışanların hak uğraşını anlatırken tıpkı vakitte devrin Türkiye’sindeki toplumsal ve politik yapıya ışık tuttuğu bir eser. Aziz Nesin’in Büyük Grev’i, bir fabrikada ağır şartlara karşı greve giden personellerin çabasını hicivle aktarıyor. Başta dayanışma güçlüdür; ama işverenin baskıları, vaatleri ve devletin müdahaleleriyle personeller bölünüyor. Açlık ve yoksulluk grevi zayıflatıyor.

SOL ETRAFTAN TENKİT ALDI

Aziz Nesin “Büyük Grev” sonrasında sol çevrelerden de tenkit aldı. Bunun temel nedeni, yapıtta emekçilerin grevde yaşadığı bölünmelerin, kaygıların ve dayanışma zayıflığının ironik ve eleştirel bir lisanla anlatılmasıydı.

ELEŞTİRİLERİN KAYNAĞI

İşçi sınıfını zayıf göstermek: Sol cenahın bir kısmı, Nesin’in personellerin açlık, endişe ve çıkar karşısında çözülmesini öne çıkarmasını, personel sınıfını küçümsemek olarak yorumladı.

Gerçekçilik tartışması: Birtakım sosyalist çevreler, grevlerin “mutlaka muvaffakiyete ulaşması gereken kahramanca mücadeleler” formunda sunulması gerektiğini savunuyordu. Nesin’in ise başarısızlık, dağılma ve insani zaafları anlatması “mücadele ruhunu kırmak” üzere algılandı.

Mizahın yanlış anlaşılması: Nesin, mizah yoluyla emekçi sınıfının yaşadığı sıkışmayı, işverenlerin kurnazlıklarını ve toplumdaki ikiyüzlülüğü gözler önüne sermek istemişti. Lakin bu, kimi bölümlerce “işçileri alaya almak” halinde değerlendirildi.

AZİZ NESİN TENKİTLERE NE DEDİ

Nesin, bu tenkitlere karşı “Ben emekçiyi küçümsemiyorum, insanı gerçekte olduğu üzere anlatıyorum. Onları kutsallaştırmak da yanlış, küçümsemek de. Mizahın misyonu gerçeği çıplak göstermektir” diyerek karşılık verdi.

Ona nazaran asıl değerli olan, emekçi sınıfının karşılaştığı zorlukları ve gayret ederken yaşadığı insani çelişkileri göstermekti.

Zamanla sol çevrelerin bir kısmı bu yapıtın, çalışanların örgütlü çabasının değerini vurguladığını kabul etse de, birinci yayımlandığında Nesin önemli tartışmalarla karşılaştı.