Marcus Aurelius’un heykeli Türkiye’de
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Roma İmparatoru Marcus Aurelius’un Boubon Antik Kenti’nden kaçırılan bronz heykelinin 65 yıl sonra Türkiye’ye iade edildiğini bildirdi.
Bakan Ersoy, heykelin iadesine ait toplumsal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Uzun soluklu bir çabaydı. Biz haklıydık, kararlıydık, sabırlıydık ve kazandık… Tırnaklarımızla kazıyarak gereken kanıtları topladık ve ‘Filozof İmparator’ Marcus Aurelius’u, ilişkin olduğu topraklara geri getirdik.” sözlerini kullandı.
Boubon Antik Kenti’nden 1960’larda kaçırılan ve ABD’de sergilenen Marcus Aurelius Heykeli’nin, 65 yıl sonra bilimsel tahliller, arşiv evrakları ve şahit tabirleriyle Türkiye’ye iade edildiğini belirten Ersoy, diplomasi, hukuk ve bilimin iştirakinde, New York Manhattan Bölge Savcılığı ve ABD İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesiyle yürütülen süreci yalnızca bir iade değil, tarihi bir muvaffakiyet olarak kıymetlendirdi.
Marcus Aurelius’un heykelinin Türkiye’ye dönüşünün, yıllardır süren hak arayışlarının somut bir sonucu olduğunu belirten Ersoy, şunları kaydetti:
“İster yurt içinde ister yurt dışında olsun, kaçırılan tüm kültürel mirasımıza sonuna kadar sahip çıkmaya kararlılıkla devam edeceğiz. Filozof İmparator’u çok yakında, sürpriz bir stantta Ankaralılarla buluşturacağız. Türk arkeolojisinin kıymetli ismi merhum Prof. Dr. Jale İnan öncülüğünde başlayan bu süreçte emeği geçen Burdur Müzemize, Boubon hafriyat takımımıza, bilhassa de Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Gayret Dairesi Başkanlığımıza teşekkür ediyorum.”
Ersoy ayrıyeten, heykelinin taşınmasında verdikleri dayanak için Türk Hava Yolları’na teşekkür etti.
Boubon kökenli Lucius Verus, Septimius Severus ve Caracalla’nın heykelleri de iade edildi
MS 2. ve 3. yüzyıllara tarihlenen Marcus Aurelius heykeli, Burdur’un Gölhisar ilçesindeki Boubon Antik Kenti’nde 1960’lı yıllarda yapılan kaçak hafriyatlar sonucu yurt dışına çıkarıldı. Anadolu’nun en nadide bronz heykellerinden biri olan eser, yıllar içinde el değiştirerek ABD’nin Ohio eyaletindeki Cleveland Sanat Müzesi koleksiyonuna girdi.
Türkiye’nin 65 yılı aşkın müddettir peşinde olduğu bu eser, Roma İmparatoru Marcus Aurelius’u bir filozof olarak tasvir etmesi nedeniyle antik sanat tarihinde özel bir yere sahip.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile New York Manhattan Bölge Savcılığı ve Amerikan İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi, 2021’de ortak başlatılan süreçte sırf Marcus Aurelius heykeli değil, birebir vakitte Boubon kökenli Lucius Verus, Septimius Severus ve Caracalla üzere Roma imparatorlarına ilişkin başka heykel ve heykel başları da Türkiye’ye iade edildi.
Manhattan Bölge Savcılığı ve Amerikan İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi (HSI), bilhassa şahitlerin 1967’deki kaçak hafriyata dair verdiği bilgiler, esas üzerindeki negatif izlerle heykelin ayak ölçülerinin birebir uyuşması ve misal bir sandalet örneğinin Kybra Antik Kenti kazılarında bulunması ile Türkiye’nin iade talebini haklı buldu ve Cleveland Sanat Müzesi’ndeki heykele el konulmasına karar verdi.
Cleveland Sanat Müzesi, Ekim 2023’te New York Yüksek Mahkemesi’nin el koyma kararına itiraz ederek heykelin Boubon’la ilişkilendirilmesine karşı dava açtı. Lakin Almanya’daki Curt Engelhorn Arkeometri Merkezi laboratuvarlarında yapılan tahliller, heykelin uzun yıllar Boubon toprağında gömülü kaldığını kesin olarak ortaya koydu.
“TIRNAKLARIMIZLA KAZIYARAK REFERANS ALDIK”
Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, heykelin iade sürecinde Cleveland Sanat Müzesi’nin, yapıtın kökenine ait bilimsel kuşkularını gidermek maksadıyla toprak tahlili talep ettiği bildirildi.
Açıklamada sözlerine yer verilen Boz’un aktardığı bilgiye nazaran, heykelin altındaki düstur içinde yer alan küçük bir delikle heykelin ayağındaki kurşun çıkıntının ilgisi araştırıldı. Bu hedefle, heykelin Boubon Antik Kenti kökenli olduğunu ispatlayacak referans niteliğinde bir toprak örneğine muhtaçlık duyuldu.
Referans olarak 1967’de jandarma operasyonuyla ele geçirilen ve hala Burdur Müzesi’nde korunan Valerianus heykeli seçildi. Bu heykelin içindeki toprak ile Marcus Aurelius heykelinden alınacak örnekler karşılaştırılarak her iki yapıtın birebir ortamda korunmuş olup olmadığı araştırıldı.
Boz, şu tabirleri kullandı:
“Burada enteresan bir şey oldu. Natürel heykelin içindeki toprak katılaşmış bir toprak. O yüzden heykelden bir türlü toprak örneği gelmiyordu. Bunun için çok gayret sarf etti restoratörlerimiz, konservatörlerimiz. Lakin gelmiyordu ve bu o denli bir andı ki artık bizim için son talihti. Bütün korkuları ve olumsuz yorumları ortadan kaldırıp bu heykelin ‘evet Anadolu kökenli, evet Burdur kökenli’ diyebilmemiz için. O noktada artık iş biraz daha içgüdülerimize kaldı ve tırnaklarımızla kazıyarak heykelin içinden referans alacağımız toprağı döktük. O noktada milletlerarası uzmanın ‘artık örnek gelmiyor’ dediği noktada biz Bakanlık çalışanları olarak birazcık daha inanmışlıkla diyelim tahminen öne çıkarak bu örnekleri alma talihine sahip olduk. Yeniden doğal ki milletlerarası uzmanımızın kontrolünde ve son derece dikkatli bir biçimde asitsiz kağıtlarla yapılan numune alma sürecimizi tamamlamış olduk.”
Yapılan laboratuvar testleri, her iki heykelin de birebir toprak bileşimine sahip olduğunu ve Boubon Antik Kenti’nden çıkarıldığını bilimsel olarak kanıtladı.
Bu delillerin akabinde Cleveland Sanat Müzesi, davadan vazgeçtiğini ve iade kararını kabul ettiğini Manhattan Bölge Savcılığı aracılığıyla Türkiye’ye resmi olarak bildirdi.
Marcus Aurelius heykelinin Türkiye’ye dönüşü, sırf bir yapıtın iadesi değil, tıpkı vakitte memleketler arası hukuk, bilim ve diplomasinin ortak başarısı olarak kayıtlara geçerken, Kültür ve Turizm Bakanlığının tarihi eser kaçakçılığıyla uğraşta “önemli dönüm noktalarından” biri olarak da tarihe geçti.
