Kırsal kesimlere kene uyarısı: Tarım işçileri dikkat
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi, Keneler ve Kene Kaynaklı Hastalıklar Araştırma Laboratuvarı Sorumlusu Prof. Dr. Ömer Orkun, “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi virüsünün ana vektörü Hyalomma marginatum yahut sekonder vektörler metropoliten bölgelerde, büyükşehirlerin park ve bahçelerinde bulunmaz” tabirlerini kullandı.
Prof. Dr. Orkun, yaptığı açıklamada, insanları enfekte eden Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) virüsünün Türkiye’de 2000’li yılların başında görüldüğünü söyledi.
Virüsün ana vektörünün bilhassa kırsal bölgelerde bulunan “Hyalomma marginatum” olduğunu, kelam konusu cinsin mart ayının sonunda etkinleşmeye başladığını belirten Prof. Dr. Orkun, “Nisan ve mayıs ayları soğuk ve yağışlı geçti. O yüzden aktivasyonunu değerli derecede azalttı. Lakin bilhassa mayıs sonu ve haziranda beşerlerle müsabakası daha çok gerçekleşti. Bu devirde insan hareketlerinin ve bilhassa tarım çalışanlarının etkin çalıştığı, bağ bahçe işlerinin arttığı bir devir. Genelde hadiseleri gördüğümüz kümeler tarım emekçileri ve hayvancılıkla uğraşanlar” halinde konuştu.
Vakaların bilhassa Kurban Bayramı sonrası arttığını, bunun beklenen bir durum olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Orkun, bazı yerlerde popülasyon değişimlerinin yaşandığını lakin bunu “keneler bu sene arttı” diye yorumlamamak gerektiğini vurguladı.
“VAKALAR EN ÇOK İNSAN GÜCÜ İLE TARIM YAPILAN YERLERDE”
İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu’da 10 yılın üzerinde çalışmalar yaptıklarını anlatan Prof. Dr. Orkun, “Bazı yerlerde kene popülasyonunun artışını, kimi yerlerde azalışını görüyoruz lakin ‘Türkiye genelinde büsbütün arttı’ diye bir şey yok. Zati şu an KKKA virüsünün vektörü Hyalomma marginatum Türkiye’de birçok yerde etkin. Olmadığı vilayet çabucak hemen yok. Hadise vilayetlerin büyük çoğunluğuna rapor edildi lakin yoğunlukları değişik. Burada birçok faktör rol oynuyor. Kimi yerlerde tarım makineleşmişken kimi yerlerde hala insan gücüyle devam ediyor. Olayları yüklü gördüğümüz yerler insan gücüyle tarım yapılan yerler. Sivas ve Tokat’ta çok daha fazla görüyoruz. Ankara endemik bir bölge. Ankara’nın bilhassa kuzey ilçelerindeki kırsal kısımlarda her yıl hadise görüyoruz” dedi.
KKKA virüsü ile tesirli çaba için hastaneye gitmeden evvel tedbir alınması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Orkun, kenenin sayısını artıran, virüsü destekleyen evcil ve yabani kimi hayvan tipleri olduğunu, bunları yeterli tanımlamak ve o bölgedeki popülasyonun genetiğini ortaya koymak gerektiğini lisana getirdi.
YABAN DOMUZU VE SIĞIRLARA DİKKAT
Prof. Dr. Orkun, virüsten korunma yolu olarak “Hasta hastaneye geldikten sonra düşünürüz” noktasında ilerleme olmadığına işaret etti. Türkiye’de kene haritasının çok yeterli çıkarılması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Orkun, “Artırıcı hayvanları âlâ belirlememiz gerekiyor. Hyalomma marginatumun popülasyonunu destekleyen hayvanlarda erişkin formları için sığır ve yaban domuzu temel. Sığır o bölgede önemli derecede artışa sebebiyet veriyor. Kenenin gelişmemiş formları yani yavruları için tavşan, kirpi, keklik, karga, koyun ve keçiyi sayabiliriz. Bu hayvanların popülasyonu hem virüsü hem vektörü destekliyor” açıklamasında bulundu.
Orkun ayrıyeten, “Bizim evvel her hayvanın rolünü tanımamız, bu elemanların biyolojik rollerini ortaya çıkarmamız ve bunlar üzerinde tahlile gitmemiz gerekiyor. Sığırlar üzerinde kene gayreti için birtakım ilaçlar kullanılıyor. Yaban hayvanlarının ilaçlanması çalışması var. Biz de kimi yabani hayvanların popülasyonunu net olarak ortaya çıkardığımız yerlerde kene popülasyonunu azaltıcı uğraşlar yapabiliriz. Kene aşısı da bunlardan en önemlisi” dedi. Kekliğin, Hyalomma marginatum için çok uygun bir konak olduğunu aktaran Prof. Dr. Orkun, kekliklerin sanıldığının bilakis kene yemede tesirli olmadığını lisana getirdi.
“BU KENELERİN AKTİVASYON ODAĞI KIRSAL KESİM”
Bazı vatandaşların kent merkezlerinde ve parklarda KKKA tasası yaşadığını anımsatan Orkun, “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi virüsünün ana vektörü Hyalomma marginatum yahut sekonder vektörler metropoliten bölgelerde bulunmaz. Büyükşehirlerin park ve bahçelerinde bulunmaz. Biyolojisi için değerli olan hayvanlar var. Yaban tavşanı, yerden beslenen kuşlar, kirpiler, sığır, bunların bir ortada olması lazım. Bu kenenin aktivasyon odağını gördüğümüz yerler kırsal kesitler. O yüzden bu kene çeşidi için metropoliten kentlerin içerisindeki park ve bahçelerden korkulacak bir şey yok. Bu kene için yok rahat olabiliriz. Türkiye’de KKKA değil fakat park ve bahçelere adapte olabilecek birtakım tipler var. Bunlar lyme hastalığı üzere kene kaynaklı hastalıklara yol açabiliyor. Mesela İstanbul’daki Belgrad Ormanı’nda görebilirsiniz ve bu da lyme riski oluşturabilir” bilgisini verdi.
Orkun, toplumsal medyada ve kimi haber sitelerinde, “çay ağacı yağı, lavanta yağı ve kimi spreylerin keneden koruduğuna” yönelik dezenformasyonların yer aldığını belirterek, “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi tedavisinde ve korunmasında şu an elimizde aktif bir prosedür yok. Ne tesirli bir aşı ne de tesirli bir kimyasal yok. Şu an elimizdeki en tesirli yol, kene uğraşı ve kenelerden korunmaktır” dedi.
“PANİĞE GEREK YOK”
Dezenformasyonların düzeltilmesiyle insan hadiselerinin önüne geçmenin mümkün olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Orkun, şunları kaydetti:
“Kene tutununca beşerler panik oluyor. Buna gerek yok. Kene çıkarmak profesyonellik gerektirmez. Temel nokta bir an evvel keneden kurtulmak. Tarlada, bağda, bahçede çalışıyorsunuz üzerinizde kene gördünüz. Yapacağınız birinci şey ki bu en kıymetli altın kurallardan biri, keneyi tutup çıkaracaksınız. Elinizde cımbız gibisi bir aparat varsa çok daha kolay. Yoksa da değerli değil Hyalomma marginatum büyük bir kenedir eldivenle çıkarabilirsiniz, eldiven bulamazsanız peçete, yaprak yardımıyla tutup çekebilirsiniz. Üzerinizdeki keneyi ne kadar süratli müddette çıkarırsanız kene enfekte de olsa korunabilirsiniz. Bunun yanında tabi kapalı giysiler giyinmek de kenenin bedene ulaşmasında mani teşkil eder”
Prof. Dr. Orkun, keneyle ilgili bir başka dezenformasyonunun çıkarırken içinde ağız kısmının kaldığı ve hastalık bulaştırdığı konusu olduğunu söyledi. Kenenin ağız kısmının iğne/diken üslubunda bir yapıda olduğunu anlatan Prof. Dr. Orkun, “Vücuda soktuğu yer yalnızca o kısımdır. Diyelim, keneyi çıkarırken ağzını kopardınız, içerde kaldı. Bunun hastalık bulaşmayla bir alakası yok. Ağız kısmının içeride kalması kıymık batması üzere bir tepki oluşturur” tabirini kullandı.
“Kenenin birtakım bölgelere uçakla atılması” konusunun da kent efsanelerinden biri olduğuna işaret eden Prof. Dr. Orkun, “10 yılın üzerinde yerlerde araştırma yapıyoruz. Bu türlü bir şey yok, olması mümkün değil. Bu hastalık bizim Anadolu’daki doğal bir hastalık. Türkiye’de vefat oranı yüzde 5. Çocuklar bu hastalığa pek dirençli. Mevt olayları ekseriyetle immün sistemi düşük olan insanlarda yaşanıyor.” formunda konuştu.
