Kara para aklama yolu: Tablo almak

Aydınlık gazetesi müellifi Seyit Yöre, bugünkü yazısında sanat yapıtlarının yasa dışı para alışveriş aracı olarak kullanılmasını kaleme aldı. Sanatın bir kara para aklama aracı olarak kullanımına dair belirlenmiş teknikleri açıklayan Yöre, sanat ve kara para münasebetinin 1980’lerden beri bilindiğinin altını çizdi.

Kara para aklamak için kullanılan sanat yapıtlarından en bilineninin fotoğraf sanatındaki tablolar olduğunu söyleyen Yöre, “Bu tablolar, kaçakçılar, uyuşturucu kartelleri ve silah tüccarlarının kara para aklama yol olmuştur. Esasen yaşa dışı çalışanların her metodu kullandığı bilinse de asıl hiç beklenmeyecek fotoğraf ve antika koleksiyonerlerinin, iş insanlarının ve siyasetçilerin de sanat yapıtıyla kara para akladığı ortaya çıkmıştır. Bu bahis, siyasetçilerin ve iş insanlarının bir ortaya geldiği Dünya Ekonomik Forumu’nda da geçmiş yıllarda tartışılmıştır. Yani geliri yüksek olanlar, daha fazla gelir elde etmek ve kolay çıkar olarak gördükleri için, sanat yapıtlarını kara para aklamada kullanıyorlar.” diye yazdı.

Bu işlere bulaşmış bireylerin bir sanatkarın standından eser satın alıp kara parasını galeriye ve ressama aktarabildiğini kaydeden Yöre şöyle devam etti:

“Bu hususta fotoğrafların de ötesine geçmiş, alıp satılabilecek her cins sanat yapıtı boyutuna taşınmıştır. NFT denilen dijital görseller ve müzikte de olduğu üzere, edebiyat yapıtları bile kara para aracı olabilir. İnsanların hala takip ettikleri birtakım “sosyal medya fenomenleri”nin kara para aklama işi yaptıkları ortaya çıkmışsa da bu işlerin içinde sanatkarlar var mı? Şimdi ortaya çıkan bir bulgu görünmüyor.

RESSAMLARIN YAPITLARI İLE PARA ‘TEMİZLEYEN’ BARONLAR, PETROLCÜLER, YAĞMACILAR…

Özellikle yaşamayan ve çok tanınan ressamların yapıtları bu kara para işinde öne çıkıyor. Lakin ikinci sınıf sanatkarların bile sanat yapıtlarına biçtiği çok yüksek pahalarla uyuşturucu baronları, petrolcüler ve çeşitli yağmacıların (kleptokratlar dahil) kirli paralarını pak yahut değiştirilebilir bir varlığa dönüştürmek için hazır oldukları tespit edildiğinden birçok kara para aklama davası görülmektedir.

1989’da OECD bünyesinde kurulan “Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Ait Mali Çalışma Grubu”nun (FATF) 2023 raporuna nazaran, sanat piyasası iştirakçilerinin büyük çoğunluğunun yasadışı faaliyetlerle bir teması olmadığı, sanat, antika ve başka kültürel nesnelerin, kabahat gelirlerini aklamak, organize kabahat kümelerinin ve teröristlerin faaliyetlerini finanse etmek için cezbedici bir araç olarak kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Bu işler yapılırken bir tek değil, birden fazla tekniği olduğu ortaya çıkmıştır.

SANAT YAPITIYLA KARA PARA AKLAMA TEKNİKLERİ

Sanat yapıtlarının kara para aracı olarak kullanılmasında, çeşitli kaynaklardan derlediğim farklı teknikler, “fiyat enflasyonu, anonimlik, çok inançlı hür liman depoları, mülkiyet değiştirme, geçersiz nakliye faturaları, kurumların berbata kullanımı, rüşvet ve kredi teminatı” olmak üzere en az sekiz tanedir. Bu saydıklarımın ne manaya geldiğini de tek tek açıkladım:

Fiyat enflasyonu: Sanat yapıtı değerleme süreci düzenlenmediğinden, hatalılar ve kabahat ortaklarının çoklukla müzayedede fiyatı kasıtlı olarak artırıp fiyat enflasyonunu bir fırsat olarak kullanmaları ve tek bir satışta büyük ölçüde para aklamalarıdır.

Anonimlik: Yargı alanında düzenlemeler olsa da hatalılar kendilerini gizlemek üzere acenteler, brokerler, danışmanlar ve başka aracıları müzayedelerde kullanabilmektedir. Böylelikle “adını gizlemek isteyen” bir alıcı “anonim” olarak yapıtın sahibi olmaktadır. Bunun sonucunda, sanat piyasası iştirakçileri kiminle iş yaptıklarını yani sanat yapıtını aslında kime sattıklarını bilemezler. Yani bir cürümlünün kendi ismini kullanmadan, üçüncü bir taraf yahut anonim bir paravan şirket kullanarak yüksek bedelli bir sanat yapıtını galeriden yahut müzayededen satın almasıdır.

Çok inançlı hür liman depoları: Hür liman depoları, satın alınan sanat yapıtlarını depolamak için kullanılan yerlerdir. Bu yerlerde, mallar “transit” olarak sınıflandırılır ve gümrük vergisinden muaftır. Bu teknik, yapıtları legal alıcıların yanı sıra, kara para aklama niyeti olanlar için de kullanılabilmektedir. Özgür limandan çıkış ise öbür evredir. Sanat yapıtı son satış için hür limandan ayrıldığında, gümrük ve vergi düzenlemeleriyle karşılaşır. Lakin, bu vakte kadar, çok sayıda süreç ve çok yükseltilmiş fiyat bedeli, yasadışılığın izini sürmeyi çok derecede zorlaştırmaktadır.

Mülkiyet değiştirme: Hür limanlarda depolanan sanat yapıtları, teknik olarak satış ve tekrar satış yoluyla birden fazla sefer mülkiyet değiştirebilir. Bu da son süreç ile yasadışı fonların kaynağı ortasındaki arayı daha da artırmaktadır. Çeşitli ortacılar yahut paravan şirketler aracılığıyla yapılan hudut ötesi süreçler, karmaşık bir süreç ağı oluşturarak fonların kaynağını gizler ve sanat yapıtının görünür bedelini artırır.

TERÖR FİNANSMAN TEKNİĞİ

Sahte nakliye faturaları: Bazen dolandırıcılar, çalınan sanat yapıtlarını ve geçersiz yapıtları, satılacakları ülkelere sokmak için düzmece dokümanlar yahut nakliye faturaları doldururlar. Çok sayıda olay çalışmasında görüldüğü üzere, bilhassa fizikî olarak küçük antikalar yahut daha az dikkat çeken kültürel objelerde uydurma nakliye faturalarının yaygın bir terör finansmanı tekniği olduğu ortaya çıkmıştır.

Kurumların berbata kullanımı: Hatalılar, yüksek pahalı sanat yapıtlarının transferini, fon kaynağını, satıcıların ve alıcıların kimliklerini gizlemek için ekseriyetle paravan şirketler yahut kâr hedefi gütmeyen (dernek, vakıf gibi) kuruluşlar üzere ortacılar kullanmaktadırlar.

Rüşvet: FATF 2023 raporuna nazaran, yolsuzluk yapanların direkt finansal sistem üzerinden ödeme almak yerine rüşvet yahut geri ödeme olarak yüksek bedelli sanat yapıtları aldığını gösteren çok sayıda olay çalışması belirlenmiştir. Bu teknik, alışveriş yapan tarafların paranın banka hesapları ortasında taşınmasını ve paranın izini sürme teşebbüslerinin zorlaşmasını önlemeye yöneliktir.

Kredi teminatı: Sanat yapıtına sahip olan hatalı, yapıtı kredi için teminat olarak kullanabilir ve yasadışı fonları finansal sisteme daha çok entegre edebilir.

Bu tekniklerin sonunda birçok sanat yapıtı çok yükseltilmiş bir fiyata gerçek bir alıcıya satılmakta ve yasal görünen bu satıştan elde edilen gelir, iktisada pak para olarak tekrar kazandırılmaktadır.”