İstanbul’un edebiyat yolculuğu: “Hikâye İstanbul’da Geçiyor”
İstanbul, yalnızca divan şairlerinin “Bir taşına yekpare Acem mülkü fedadır” diyerek övdüğü bir kent değildi! Yedi zirveli payitaht, Voltaire, Ian Fleming, Jules Verne, Lord Byron, Pierre Loti ve Virginia Woolf üzere Batılı muharrirlerin hayal gücünü de etkilemişti. Kimi müellifler, kente hiç adım atmadan İstanbul’u yapıtlarının merkezine yerleştirdi, kimileri ise İstanbul’u hikayelerinin bir kesimi yaptı.
Bazı muharrirler İstanbul’u bilim kurgu kurgularında betimlerken, kimileri fantastik öykülerin ortasında konumlandırdı. Başkaları ise 19. yüzyılda Avrupalı casusların gerisinde gezindiği bir İstanbul hayal etti. Ömer M. Koç’un güçlü kitap koleksiyonundan çıkan Batı edebiyatının İstanbul’da geçen kurmaca yapıtları, bu standın temellerini oluşturdu.
İstiklal Caddesi’nde bulunan Meşher’de açılan “Hikâye İstanbul’da Geçiyor” standı, 16. yüzyıldan günümüze uzanan bir vakit diliminden “İstanbullu” kitapları sanatseverlerle buluşturuyor. Yaklaşık 300 kitabın yer aldığı seçkide, muharrirlerin el yazmaları, az birinci baskılar ve imzalı ithaflı eserler de sergileniyor.
KİTAPLARDA CASUSLAR CİRİT ATIYORDU
Sergideki kitaplarda İstanbul görüntüleri epeyce çeşitleniyor. Seçkide yer alan en eski yapıtlardan biri, 1547’de yayımlanan Bertrand de La Borderie’nin “Konstantinopolis Seyahati Üzerine Konuşma” isimli kitabı. Kente şahsen gelen müellif, yapıtında İstanbul’u övgüyle anlatıyor. Lakin, Antoine le Camus üzere müellifler Harem’i fantastik bir biçimde betimlerken, oryantalist klişeleri de tekrarlıyor. Birebir formda, İstanbul’da geçen kitaplar ortasında, bilhassa “Aziyadé” üzere yapıtlarda, İstanbullu bayanlara acınası bir gözle bakılıyor.
Avrupa’nın emperyalist iştahının arttığı periyotta, casusluk öyküleri de İstanbul’u keşfe çıkıyor. İngiliz muharrirler Eric Ambler ve Ian Fleming’in yapıtları, casusluk temasını İstanbul’a taşıyan örneklerden. Ayrıyeten, Victor Hugo’nun “Les Orientales” isimli manzum yapıtında, Osmanlı’ya kulaktan dolma bilgilerle yaklaşırken, “Anılar”ında da sultanlara yönelik düşmanca görüşlerini lisana getiriyor. Stantta, Hugo’nun “Candide”, “Don Juan” ve “Orlando” üzere değerli yapıtlarının ender nüshaları da yer almakta.
MERAK EDİLEN ŞEHİR
Tüm bu eserler, İstanbul’un ne kadar merak edilen bir kent olduğunu gözler önüne seriyor. Victor Hugo ve Jules Verne üzere Batılı müelliflerin, kenti hiç görmeden yapıtlarında betimlemeleri, İstanbul’un edebiyat dünyasındaki yerini daha âlâ anlamamızı sağlıyor. Stanttaki kitapların yanı sıra, İstanbul’a dair gravürler, fotoğraflar, sinema afişleri ve gazete kupürleri de sergileniyor. Böylelikle, ziyaretçiler beş yüz yıllık bir seyahate çıkarken, farklı İstanbul hayalleri ortasında kayboluyor.
İstanbul kitaplarının sinemaya uyarlanan kısımlarından kesitler de stanttaki özel kısımlar ortasında yer alıyor. Sinema meraklıları, bu sekanslarla büyük bir keyif alacaklar. Ayrıyeten, Sultan Abdülhamid’in Pierre Loti’ye armağan ettiği elmas taşlı sigara katmanı üzere, standın dışındaki objeler de dikkat cazip.
ESERLER NASIL ALGILANDI?
Serginin açılışında küratör Şeyda Çetin, “Kitapları odağa alarak edebiyatla beslenen bir stant hazırladık. Standın merkezinde, Ömer Koç koleksiyonunun kütüphanesinden İstanbul’u mevzu alan Batı edebiyatı yapıtlarını bulunduruyoruz. Bu kitaplardan kimileri büsbütün İstanbul’da geçerken, kimileri kenti sırf kısaca zikrediyor ya da metaforik bir biçimde İstanbul’a atıfta bulunuyor,” diyor.
Sergide çok çeşitli tiplerden eserler bulunuyor. Lakin bu eserler yalnız değiller; İstanbul’un hayalini şekillendiren bu kitaplar, vakit içinde Türkiye’de nasıl algılanmışlardı? Bunun yanıtını aramak gayesiyle farklı arşivler incelenmiş ve gazete kupürleri üzere kaynaklara başvurulmuş.
