IMF Arjantin’e para yağdırıyor… Yanıtı belli soru: Türkiye’yi niçin güvenilmez buluyor

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanma kararı piyasaları alt üst etti. Milletlerarası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, Türkiye’nin kredi notu görünümünün “durağan” olduğunu duyurdu. Standard & Poor’s ise son açıklamasında Türkiye’de yaşanan siyasi olayların Türkiye iktisadına duyulan inanç ve döviz kurunun istikrarı açısından risk oluşturabileceğini belirtti. 19 Mart ve sonrasındaki piyasalardaki zelzelenin beklentileri bir ölçü bozduğunu söyleyen Şimşek ise bu dalgalanmanın nedenini konuşmamayı sürdürüyor. Şimşek, enflasyonun düştüğünü ve düşmeye devam edeceğini kaydederken ekonomistler yaşanan siyasi buhran ve Türkiye’deki sistemine yönelik tartışmaların piyasadaki güvensizliği artırdığının altını çiziyor.

Öte yandan bu yüzyılın başlarında Arjantin ve Türkiye’de IMF programları, toplumsal buhranlara yol açtı. 2020 ve sonrasında Arjantin ve Türkiye ortasında iktisat siyasetlerinde benzerlikler öne çıktı İki ülkede de iktidar büyümeye öncelik verdi; makro-ekonomik siyasetlerde neoliberal istikrar kurallarını çiğnedi. İki ülkede de enflasyon hızlandı; dış finansman problemleri ağırlaştı. yakın tarihe kadar iki ülke ortasındaki temel fark, Türkiye bütçe kaynaklarını işçilerden ve gerçek iktisattan esirgerken Arjantin’in kamu harcamalarının sürüklediği maliye siyasetine, toplumsal harcamalara ve yatırımlara yük vermesiydi. Fakat rüzgarın tarafı değişti. Artık IMF kendi borç verme kurallarını dahi ihlal ederek Arjantin’e adeta para yağdırıyor. Öte yandan İmamoğlu operasyonundan sonra rezervlerde açılan büyük deliğe rağmen IMF’nin Türkiye’ye karşı duruşu dikkat çekiyor…

ARJANTİN’E PARA YAĞIYOR…

Aydınlık muharriri Michael Roberts, IMF’nin Arjantin’e verdiği borçlar ve Arjantin’de yaşanan iktisat politik gelişmelere ait dikkat çeken bir yazı yazdı.

Roberts’ın yazısı şöyle:

Pazartesi günü IMF, Arjantin’in Milei hükümetine borç yükümlülüklerini yerine getirmesi ve süratle düşen döviz rezervlerini geri kazanması için (mevcut borçlara ek olarak) 20 milyar dolar daha borç vermeyi kabul ettiğini açıkladı. Kredi mutabakatı ile birinci etapta 12 milyar dolar özgür bırakılacak ve yılın ilerleyen periyotlarında 3 milyar dolar daha verilecek. Hükümet, 15 milyar doları IMF’den, 6 milyar doları başka çok uluslu kreditörlerden, 2 milyar doları global bankalardan ve 5 milyar doları da Çin ile döviz takasının uzatılmasından olmak üzere yalnızca 2025 yılında 28 milyar dolar alacağını söylüyor. Milei, brüt döviz rezervlerini ikiye katlayarak 50 milyar dolara çıkarma amacıyla “Elinizde dağ üzere dolar olacak” diyerek övündü.

Hükümet bu fonlarla Arjantin pesosunu denetimlerden “kurtarmayı” ve hareketli bir bant içinde serbestçe dalgalanmasına müsaade vermeyi planlıyor. Hedef, mevcut bandı her ay yüzde 1 oranında genişletmek. Hükümet ve IMF bunun sonunda “peso ve ABD dolarının birlikte var olduğu iki paralı bir sistem bağlamında tam esnek döviz kuruna” ulaşılacağını argüman ediyor. Öbür bir deyişle, finansal spekülatörler ve yatırımcılar pesonun devalüe edilmesine gerek kalmadan dolara büsbütün çevrilebilecek kadar güçlü olduğuna inanacaklardır.

Hükümetin devasa dolar borçları ve pesoyu destekleyecek döviz rezervlerinin olmaması nedeniyle bu durum on yıllardır mümkün değildi. Milei döviz denetimlerinin kaldırılması için yılsonunu ya da IMF’nin ödemeleri hızlandırması halinde daha erken bir tarihi hedefliyor. “Döviz denetimleri 1 Ocak’ta (2026) artık var olmayacak. Tahminen de daha erken” dedi. Haberin bir sonucu olarak, “serbest bırakılan” resmi peso kuru yaklaşık yüzde 9 düşerek ABD doları başına 1,170’e gerilerken, bunun tersine karaborsa kuru güçlendi ve böylelikle son yıllarda keskin bir biçimde genişleyen resmi ve gayri resmi kurlar ortasındaki fark neredeyse kapandı. Buna karşın pesonun dolar karşısındaki kuru, Milei’nin 2024 yılı başında iktidara geldiği periyottan daha düzgün değil.

Milei’nin övünmesine karşın, IMF yardıma gelene kadar döviz rezervleri süratle düşüyordu ve net rezervler (yani borç yükümlülükleri ve akışlarından sonra) negatif 7 milyar dolardı. Bu sayı Milei’nin bir evvelki Peronist hükümetten devraldığı açığın çok altında değil.

SÖYLEMLER ERİYİP GİTTİ

Milei 2024’te “serbest piyasa” özgürlükçüsü, “anarko-kapitalist” imajıyla misyona geldi. Merkez bankasını kapatacak ve ekonomiyi “dolarize” edecek, pesoyu ve Arjantin endüstrisini piyasa güçlerine bırakacaktı. Fakat çok geçmeden tüm bu anarko-kapitalist telaffuzlar eriyip gitti ve bunun yerine Milei, borç zahmeti ve hiperenflasyon içindeki gelişmekte olan bir iktisat için standart neoliberal ekonomik paketi benimsemek zorunda kaldı; yani büyük şirketlere ve yabancı yatırımcılara teşviklerin yanı sıra kamu harcamalarında ve hizmetlerinde acımasız kesintiler ve elbette bir diğer IMF paketinin dayanağı. Milei, kamu kesimi ve özel daldaki istihdamı elektrikli testereyle kesti ve Arjantin, Milei idaresinde yalnızca birkaç ay içinde, bir evvelki sağcı lider Macri’nin dört yıllık iktidarında görülen iş kayıplarının aynısıyla karşı karşıya kaldı.

Kristalina Georgieva idaresindeki IMF, Milei ile bol bol fotoğraf çektirerek ve “ülke makroekonomik istikrara 2000’li yıllardan bu yana hiç olmadığı kadar yakın görünüyor” diye yazarak uygun bir biçimde etkilendi. IMF’nin güzeline giden şey ise Milei’nin “net sıfır” devlet bütçesine bağlı olması. Kamu hizmetlerini “zincire vuran” ve binlerce kamu çalışanını işten çıkaran, çalışanların toplumsal güvenlik katkı hisselerini arttıran hükümet, 2025 yılında devlet bütçesinde (faiz ödemelerinden önce) fazla vermeyi ve genel dengeyi sağlamayı hedefliyor. AB Troykası’nın on yıl evvel kredilerini geri ödemek için Yunanistan’a dayattığı mali kemer sıkma programına emsal biçimde (hala ödüyor), lakin bu defa misyondaki hükümetin coşkulu takviyesiyle, gelecek yıllarda fazla vermek için devlet harcamalarını kısmaya ve vergileri artırmaya devam edecek.

IMF’NİN ARJANTİN’E VERDİĞİ BORÇLAR

2018 yılında IMF, Arjantin’deki o zamanki sağcı hükümete 57 milyar dolarlık bir krediyi onayladı – şimdiye kadar tek bir ülkeye verdiği en büyük kredi – bunun yaklaşık 45 milyar doları ödendi. Bunun büyük bir kısmı “carry-trade” spekülatörleri tarafından, yani fonları yabancı tahvil satın almak için kullanarak, yaklaşık 24 milyar dolarlık sermaye kaçışını finanse etti. Geri kalanı ise yaklaşık 21 milyar dolarlık ödenemez devlet tahvilinin itfası için kullanıldı – 2020’de “yeniden yapılandırılması” gereken borçlar.

Şimdi IMF kendi borç verme kurallarını ihlal ederek daha fazla borç veriyor. Zira 2018’den farklı olarak Arjantin’de, 2021’de Kongre’nin her iki kanadı tarafından neredeyse oybirliğiyle kabul edilen ve gelecekteki hükümetlerin uygun yasama kontrolü olmaksızın döviz cinsinden büyük ölçüde borçlanmasını önlemek emeliyle rastgele bir IMF finansman programı için Kongre onayı gerektiren bir yasa var. Lakin Milei hükümeti, Senato onayından büsbütün kaçınmak için Trump’ın acil durum kararnamelerinin Arjantin’deki karşılığı olan bir Gereklilik ve Aciliyet Kararnamesi (DNU) çıkararak maddeyi baypas etti.

YAPISAL REFORMLAR

IMF de bunu memnuniyetle kabul ediyor. Zira IMF, Milei hükümetinin enflasyonun düştüğünü, iktisadın canlandığını ve pesonun istikrarlı olduğunu göstererek Kongre orta seçimlerinden sağ çıkmasını istiyor. IMF’nin raporunda belirttiği üzere, bu “devam eden harcama disiplini, verimlilik tedbirleri ve vergi, gelir paylaşımı ve emeklilik sistemlerinde güzel sıralanmış reformlar” ile mümkün olacaktır ve “ekonomiyi özgürleştirmek için devam eden etkileyici uğraşlara dayanarak, program, güç ve madencilikteki büyük potansiyeli de dahil olmak üzere Arjantin’in büyümesini artırmak için yapısal ıslahatları derinleştirmeyi amaçlamaktadır. Eser ve işgücü piyasası esnekliğinin güçlendirilmesi ve iktisadın kademeli olarak açılması; devletin verimliliğinin ve düzenleyici öngörülebilirliğinin arttırılması; ve yolsuzlukla çaba ve AML/CFT çerçevelerinin memleketler arası standartlarla daha fazla ahenkleştirilmesi da dahil olmak üzere yönetişim ve şeffaflığın arttırılmasına odaklanacaktır.”

Enflasyonun astronomik düzeylerden gerilediği doğrudur. Bu, hükümet harcamalarının kısılması ve pesonun dolar karşısındaki gerçek kurunun yapay olarak üzerinde tutularak ithalatın daha ucuz hale getirilmesiyle sağlandı. Gerçekte hiper enflasyonun yerini büyük bir çöküş almıştır.

Enflasyon oranı yılda yüzde 300’den yaklaşık yüzde 50’ye düşmüştür (hala yüksek). Lakin bu, 2024’ün son yarısında gerçek fiyatlarda bir artış manasına geldi ve ortalamayı 2023’ün sonuna geri götürdü. Lakin 2024’ün tamamında ortalama gerçek fiyatlar yeniden de yüzde 12 düşmüş ve kamu kesimi çalışanları yüzde 20, haklardan mahrum kayıt dışı çalışanlar ise yüzde 30 darbe almıştır. 2024’ün ortasından bu yana görülen artış büsbütün özel daldaki kayıt dışı emekçilerin gelirlerindeki güzelleşmeden kaynaklanmaktadır; kamu dalı fiyatlı çalışanları hala yüzde 20, özel kesim personelleri ise yüzde 5 düşüştedir – ve tüm çalışanlar 2023’ün başına nazaran hala daha makûs durumdadır.

Miladi 2024 çöküşü sırasında resmi yoksulluk oranı yüzde 51’e ulaşarak rekor kırmıştı. Enflasyondaki düşüş, kayıt dışı fiyatlardaki izafi artış ve bilhassa fakir çocuk ve anneleri hedefleyen kozmik çocuk yardımı ve enflasyonu karşılamak için besin takviyesindeki ek yardımların birleşimi nedeniyle bu resmi oran artık yüzde 38’e düştü. Bunlar olmasaydı, Dünya Bankası çok yoksulluğun yüzde 20 daha yüksek olabileceğini hesaplıyor. Buna karşın yoksulluk oranı hala Milei’nin iktidara geldiği devirdeki kadar yüksek.

ÇOCUK YOKSULLUĞU

Arjantin’de 14 yaşın altındaki çocukların üçte ikisi yoksulluk içinde yaşamaktadır. Çok boyutlu yoksulluk (gelir artı temel refah faktörlerine erişim eksikliği olarak ölçülür) yıllar ortasında yüzde 39,8’den yüzde 41,6’ya yükselmiş ve bu sayı içinde yapısal yoksulluk (üç yahut daha fazla istek) yüzde 22,4’ten yüzde 23,9’a çıkmıştır. Özetle, Arjantinli ailelerin yüzde 25-40’ı derin yoksulluk içindedir. Ve eşitsizlik daha da artmıştır. En yüksek gelire sahip yüzde 10’luk kesim, bir yıl evvel 19 kat kazanırken, artık en fakir bölümün 23 katı kazanıyor. Gelirdeki düşüş en fakir kesimde gerçek olarak yıllık bazda yüzde 33,5’e ulaşırken, en güçlü kesimde yalnızca yüzde 20,2 olmuştur. Gini eşitsizlik endeksi tüm vakitlerin en yüksek düzeyi olan 0.47’ye ulaştı.

Ancak buradan bakıldığında Milei ve IMF optimistlikle doludur. IMF’ye nazaran, gerçek GSYH büyümesinin bu yıl yaklaşık yüzde 5 buçuk oranında artması ve orta vadede yaklaşık yüzde 3’e yakınsaması bekleniyor. Lakin 2024’teki çöküşten sonra, 2025’te gerçek GSYH’deki bu türlü bir artış, kişi başına düşen GSYH’yi sadece iktisadın pandemiden çıktığı 2021 düzeyine geri götürecektir. Ve nitekim de kişi başına GSYH endeksi, yaklaşık 15 yıl sonra, 2011’deki tepe noktasının hala çok altında olacaktır.

Enflasyonun, “mali çıpaya sıkı sıkıya bağlı kalındığı ve şokları ele almak ve toplam talep idaresini güçlendirmek için daha fazla döviz kuru esnekliğine sahip daha sağlam bir para / döviz rejimi” olduğu sürece, 2025 sonunda yüzde 18-23 civarına düşmesi ve 2027’ye kadar tek haneli sayılara ulaşması bekleniyor. Öbür bir deyişle, süresiz kemer sıkma.”