Hemingway’in gözünden 30 Ağustos zaferi

Anadolu’da emperyalizme karşı verilen destansı uğraşın, Türk milletinin Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kazandığı Büyük Zafer’in yıl dönümü olan 30 Ağustos, yalnızca cephelerde değil, birebir vakitte enformasyon ve dezenformasyon savaşlarının da yaşandığı o devirde, Türkiye’ye gelen yabancı isimler ortasında dünya edebiyatının efsanelerinden biri de vardı: Ernest Hemingway.

Henüz 23 yaşındayken İngiliz işgali altındaki İstanbul’a gelen genç Hemingway, Toronto Star gazetesi için kaleme aldığı yazılarda yalnızca işgal altındaki İstanbul’u ve Batı’nın Türkiye’ye bakışını değil, tıpkı vakitte Anadolu’da yaşananların Batı kamuoyunda nasıl yankılandığını da anlattı.

Hürriyet müellifi Gökçe Aytulu, yazısında, Hemingway’in Türkiye izlenimlerinden Atatürk’ün Kocatepe’deki ikonik fotoğrafına, Ulusal Mücadele’deki bilgi savaşlarından Batı basınının Mustafa Kemal’e bakışına değindi.

‘PEK ÇOK YABANCI BU DEVİRDE TÜRKİYE’DEYDİ’

Aytulu’nun yazısı şu halde:

BUGÜN 30 Ağustos. Diz çökertilip paramparça edilmek istenen bir milletin Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki büyük direnişinin, görkemli zaferinin yıldönümü.

Türk milleti Kurtuluş Savaşı sırasında çok farklı cephelerde savaşmak zorunda kaldı. Bunlardan biri enformasyon ve dezenformasyon savaşıydı.

Kimi ajanlık kimi manipülasyon kimi habercilik peşinde pek çok yabancı bu periyotta Türkiye’deydi.

Bunlar ortasında en değişik isimlerden biri dünya edebiyatının büyük muharrirlerinden Hemingway.

‘ZFERDEN BİRKAÇ GÜN SONRA İSTABUL’A GELDİ’

Henüz 23 yaşındaki Ernest Hemingway genç bir muhabir ve maceracı olarak, büyük zaferden birkaç gün sonra İngiliz işgali altındaki İstanbul’a gelmişti.

Genç Hemingway, kısa müddetli Türkiye macerasında Toronto Star gazetesi için 19 yazı kaleme almış.

Bugün kimi Amerikalı gazeteciler, Hemingway’in Türkiye haberlerini “modern savaş muhabirliğinin temeli” olarak görüyor. Bu tartışmalı bir görüş.

Bu bahiste çalışan Himmet Umunç, Peter Lecouras, Çiğdem Oğuz, Neriman Kuyucu üzere akademisyenler ortasında Hemingway’in savaşa ve Türklere ait yaklaşımı konusunda farklı yorumlar var.

Hemingway’in Türkiye macerası habercilik açısından olmasa da büyük bir muharririn doğuşunu ve İstanbul’un o dönemki haleti ruhiyesini anlamak açısından eşsiz değerde.

Yazar, İngiliz işgali altındaki İstanbul’u şöyle anlatıyor: “İstanbul sinemalardaki üzere değil. Fotoğraflara, tablolara, hiçbir şeye benzemiyor… İstanbul’un beyaz, pırıl pırıl ve heybetli olması gerekirdi.”

Genç Hemingway, Anadolu’da işgali püskürtüp büyük bir zafer kazanan Türk Ordusu’nun gelişini “karamsarlıkla” bekleyen İngilizleri, İstanbul’dan göçmeye çalışan yabancıların ve azınlıkların durumunu anlattıktan sonra Yunanlılar için şu tespiti yapıyor:

“Yunanlılar farklı bir pozisyonda. Ulusal vicdanlarında suçluluk duygusu var. Yunan ordusunun Anadolu’dan çekilirken Türk köylerini yakıp yıktığı, tarlalardaki ekinleri, harmanlardaki tahılları yaktığı ve zulüm işlediği tartışmasız bir gerçek. Bu gerçekler, Amerikalı yardım vazifelileri ve Hıristiyanlar tarafından da doğrulanmakta.”

TÜRKİYE MACERASI DÖNÜM NOKTASI

Hemingway Mudanya mütarekesi sırasında İstanbul’daki gergin bekleyişi ise abartılı biçimde tasvir etmiş: “Batum’dan Bağdat’a, Singapur’dan Sicilya’ya kadar buraya gelmiş cellatlar, haydutlar, eşkıyalar ve Levanten korsanlarının aldığı bir yarış heyecanı bu. Yağmanın başlamasını bekliyorlar. Kemal Paşa’nın birliklerinin muzaffer girişiyle akaryakıtla ıslatılmış kibrit kutusu üzere yanacak olan tahtadan gecekondu mahalleleriyle yağmayı başlatmaya hazırlar.”

Hemingway’in Türkiye izlenimlerinde birçok maddi yanılgı var. Yazdıkları genel olarak İngiliz istihbaratı ve işgal güçlerine dayanıyor.

Ama genç bir muhabirden bir dünya müellifi olma seyahatinde ışıldayan cümleleri dikkat çekiyor.

Zaten Türkiye macerası, mesleğinde dönüm noktalarından biri olmuş. Yıllar sonra şöyle anlatmış: “Türkiye’den dönerken kalbim kırıktı. Paris’te oturup bütün hayatımı bunun için bir şeyler yapmaya mı adayacağım, yoksa müellif mı olacağım diye düşündüm.’”

FOTOĞRAFIN SIRRI

MİLLÎ Mücadele’deki “enformasyon” savaşlarının en farklı örneklerinden birine Etem Tem’in anılarında rastlamak mümkün. Büyük Taarruz sırasında Kocatepe’de çektiği ikonik Atatürk fotoğrafıyla tanınan Tem, Kurtuluş Savaşı’nın belgelenmesi açısından tarihi bir rol üstlendi.

Yeditepe Üniversitesi’nden Tülay Alim Baran’ın hazırladığı hatıratında Tem, o fotoğrafın kıssasını şöyle anlatmış:

“Kocatepe’nin kayalıkları üzerinde Mustafa Kemal bir taraftan dolaşıyor, bir taraftan da mütemadiyen şu cümleyi tekrar ediyordu:

‘Haydi bakalım Hacıanesti!’

Orada mevcut bulunanlardan kimileri bundan ne kastettiğini anlayamıyorlardı. Ben istihbaratta çalıştığım için manasını biliyordum.

Yunan Başkomutanı Hacıanesti yeni tayin edilmiş ve İzmir’e gönderilmişti. Bütün cepheyi dolaştıktan sonra ecnebi gazetecilerle konuştu. Bir gazetecinin ‘Mustafa Kemal’i gördün mü?’ sorusuna şöyle karşılık verdi:

‘Bütün cepheyi gezdim fakat söylediğiniz namda bir kimseyle müşerref olduğumu hatırlamıyorum.’

Bu lafın üzerinden üç ay geçmişti. Artık Mustafa Kemal Kocatepe’de hem geziyor hem ‘Haydi bakalım Hacıanesti’ diyerek Yunan kumandanı arıyordu.

Savaş nasıl sonuçlandı biliyoruz. Büyük Taarruz’dan üç ay sonra Hacıanesti vatana ihanet münasebetiyle Yunanistan’da mevte mahkûm edildi. 15 Kasım 1922’de idam mangasının karşına çıktığında son kelamı şu oldu: “Tek utancım, bir firariler ordusuna başkomutan olmaktır.”

‘BENZERSİZ BİR İDARE SİSTEMİ KURDU’

GENÇ Ernest Hemingway’in İstanbul’da büyük bir tedirginlikle beklediği Mustafa Kemal, çok değil, bir yıl sonra Batı basınında dünyanın en saygın devlet adamları ortasında gösteriliyordu.

Amerikan gazetesi Saturday Evening Post, 20 Ekim1923’te yayınlanan bir söyleşide Mustafa Kemal’i şöyle tanımlıyor: “Daralan liderlik sahnesinde sadece Lenin ve Mussolini onunla uzunluk ölçüşebilir… Lenin kan ve zorbalıkla bir otokrasi kurdu. Mussolini, ferdî ve siyasi bir diktatörlük tesis etti. Kemal ise sırf yenilmiş bir milleti zafere götürüp galipleri koşul koşmakla kalmadı, birebir vakitte yeni ve eşsiz bir idare sistemi kurdu.”

Atatürk o söyleşide geleceğe yönelik tasavvurunu da şöyle anlatmış: “Emperyalizm yıkılmaya mahkumdur. Bunun yanıtını Almanya, Avusturya, Rusya’nın çöküşünde bulursunuz. Demokrasi insan ırkının ümididir.”