Hazine’nin çıkmazı: 1 al, 3 öde… Kamu için kritik eşik

Faize bağlı olarak borçlanma maliyetindeki artışın, “bor­cu borçla ödeme” kısır dön­güsünde, daha çok borçlan­ma gereksinimi doğurduğunu belirten Naki Bakır’ın Dünya gazetesindeki “İç borcun faizi anaparayı ikiye katladı” başlıklı yazısı şu formda:

“Devam eden kamu açıkları paralelin­de hem ölçüsü hem maliyeti artan kamu borç­lanmasının faiz yükünde kritik bir eşiğe gelindi. Hazine’nin iç borç geri ödemelerinde faiz, ana­paranın neredeyse iki ka­tına ulaştı.

Son beş yıla; pandemi, dünya iktisadında çal­kantılar, bölgesel savaşlar, global ticaret savaşları, çev­re ülkelerde artan istikrar­sızlık, Türkiye’de zelzeleler, seçimler ve iç siyasette ra­dikal olaylar üzere üst üste bi­nen olumsuz gelişmeler dam­ga vurdu. Bu süreçte Türki­ye’nin giderek büyüyen kamu açıkları, paralelinde kamu­nun borçlanma ihtiyacında­ki artışa da ivme kazandırdı. Global ve lokal şartların et­kisiyle dış kaynak muslukla­rının kısılması ise Hazine’nin finansmanda iç borçlanmaya yükselmesine yol açtı.

Ekonomiyi rasyonel zemi­ne oturtmak emeliyle iki yıl evvel başlatılan mali sıkı­laştırma temelli program kap­samında faizlerin yüksek dü­zeylere çıkarılması da borç­lanmanın maliyetini artırdı. İki yıldır izlenen sıkı para po­litikası, enflasyonu ve cari açığı düşürmede kayda bedel somut sonuçlar verdi, lakin kamu mali dengelerindeki bozulma ise şimdi aşılamadı.

Bütçe açıklarının büyüme­ye devam ettiği bu yılın birinci ye­di ayında, bunun finansmanı için adeta borçlanma marato­nu yaşayan Hazine’nin yeni iç borçlanması ve faiz ödemele­ri rekor kırdı. İç borç çevirme oranı ve borçlanma maliyet­leri çok yükselirken, ortala­ma vadeler kısaldı.

ANAPARASI 1, FAİZİ 2

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı datalarına nazaran ocak-tem­muz periyodunda vadesi gelen iç borçlanmalar dolayısıy­la yapılan 519,5 milyar lira­lık ana­para geri ödemesine karşılık 985,6 milyar liralık fa­iz ödendi, toplam geri ödeme 1 trilyon 505,2 milyar lira oldu. Geçen yılın birebir döne­mine nazaran iç borç anapara itfası yüzde 13,1 daha düşük kalırken, borçlanma maliyet­lerindeki artışın birikimli so­nucu olarak faiz ödemelerin­de yüzde 104 oranında rekor bir artış yaşandı.

Bu yıl birinci yedi aydaki iç borç faiz ödemesi, anapara itfası­nın yüzde 189,7’si düzeyin­de gerçekleşti. Öbür deyiş­le borç anaparasının yaklaşık iki katı faiz ödendi. Kelam ko­nusu istikrar, Hazine’nin aldı­ğı her 100 liralık iç borç için anapara dışında yaklaşık 190 lira da faiz ödediği, öteki de­yişle bu borcun yaklaşık 290 lira olarak geri ödendiği anla­mına geliyor.

Geri ödemelerde faiz-ana­para istikrarında bozulma ye­ni olmamakla birlikte son yıl­larda hızlandı. İç borç faiz ödemesinin anapara itfasına oranı, 2014 yılında yüzde 33,3 seviyesinde bulunuyordu. Bu­na nazaran her 100 liralık iç bor­ca bunun üçte biri kadar faiz ödeniyordu. Fakat kelam konu­su oran izleyen devirde gi­derek yükselerek 2019’da yüz­de 84,4’e çıktı. Son­raki iki yılda tekrar gerileyerek oranı yüzde 40’ın altına inen faiz-ana­para istikrarı, 2022’den itiba­ren yaşanan sıçrama ile anı­lan yılda yüzde 74,4’e, 2023’te yüzde 93,4’e ulaştı.

Özellikle 2022’nin ikinci çeyreğinden itibaren güçle­nen ivmenin devam etmesiy­le iç borç faiz ödemeleri yıllık bazda birinci sefer 2024’te anapa­rayı geçti. Geçen yıl 715,1 mil­yar liralık anapara geri öde­mesine karşılık bunun yüzde 134,3’ü oranında 960,6 milyar liralık iç borç faizi ödendi.

Faiz-anapara istikrarının bu yıl ocak-temmuz döne­minde yüzde 189,7’ye ulaşma­sı ise borçlanmalarda giderek hızlanan maliyet artışını or­taya koydu. Daha yüksek faiz­lerle borçlanmanın birikimli sonucu olarak faiz yükünde­ki büyüme ivmesinin artarak devam etmesi kamu mali den­gelerinde borç göstergelerini kritik bir eşiğe taşıdı.

7 AYDA İÇ BORÇ ÇEVİRME ORANI YÜZDE 140,6

Hazine kamu açıklarının finansmanı için düzenledi­ği ihalelerde gerçekleştirdi­ği ihraçlarla temmuzda 511,5 milyar TL ile şu ana kadarki en yüksek aylık iç borçlan­masını gerçekleştirdi. Hazi­ne’nin yılın birinci yedi ayındaki toplam borçlanması 2 trilyon 116,5 milyar liraya ulaştı. Yeni borçlanma ölçüsü ve yapılan (anapara + faiz) toplam geri ödemeye nazaran, birinci yedi aydaki iç borç çevirme oranı yüzde 140,6 seviyesinde gerçekleşti.

Geçen yılın tıpkı döne­minde 598,1 milyarı anapa­ra, 483,2 milyarı faiz olmak üzere toplam 1 trilyon 81,3 milyar liralık iç borç servi­si gerçekleştiren Hazine, 1 trilyon 280,1 milyar liralık yeni borçlanmaya gitmiş ve toplam iç borç çevirme ora­nı yüzde 118,4 olmuştu. Birinci yedi aylık periyotlara nazaran iç borçlarda toplam geri ödeme yüzde 39,2 artarken, yeni iç borçlanma fiyatındaki artış yüzde 65,3’e ulaştı.

ÇEVİRME ORANI YÜKSELDİKÇE STOK BÜYÜYOR

Belirli bir devirde gerçek­leştirilen yeni borçlanmala­rın faiz dahil yapılan iç borç geri ödemelerinin ne kadarı­nı karşıladığı, “iç borç çevir­me oranı”nı veriyor. İç borç çevirme oranının 100’ün üs­tünde olması, Hazine’nin anapara ve faiz olarak yaptığı geri ödemeden daha fazla ye­ni borç aldığı ve hasebiyle iç borç stokunun büyüdüğü an­lamına geliyor. Temmuz ayı gerçekleşmeleri, en son hazi­ran sonu prestijiyle 6 trilyon 568,7 milyar lira olarak açık­lanan iç borç stokunun daha da büyüdüğüne işaret ediyor.

Borç stokunun küçülebilmesi için çevirme oranının 100’ün altına inmesi, yani Hazi­ne’nin geri ödediğinden daha az yeni borç alması gerekiyor. Faize bağlı olarak borçlanma maliyetindeki artış da “bor­cu borçla ödeme” kısır dön­güsünde daha fazla borçlan­ma muhtaçlığı doğuruyor, borç çevirme oranı yükseliyor.

SON İKİ YILDA REKOR MALİYET ARTIŞI

Hazine’nin iç borçlanma maliyetleri; yeni ekonomik program kapsamında baskılı faize son verilerek siyaset faizinin tekrar yükseltildiği son iki yılda kayda paha biçimde arttı. Yeni iktisat idaresinin misyona geldiği Haziran 2023’te yüzde 8,5 olan Merkez Bankası siyaset faizi birinci ay yüzde 15’e yükseltildi, kademeli artışlarla Mart 2024’te yüzde 50’ye kadar çıktı ve Aralık 2024’e kadar birebir seviyede kaldı.

Yatırımcının, iç borçlanma senedinin yazılı pahası ile iskontolu kıymeti ortasındaki fark kadar faiz getirisi elde ettiği, anapara ve faiz ödemesinin tek seferde vade tarihinde yapıldığı kuponsuz (iskontolu) kağıtların Haziran 2023’te yüzde 10,2 olan kümülatif yıllık bileşik getiri oranı, siyaset faizinin yüzde 50 olduğu Kasım 2024’te yüzde 47,1’e kadar çıktı.

Merkez Bankası’nın kademeli biçimde tekrar faiz indirimlerini başlattığı Aralık 2024’te yüzde 46,9’a gerileyen kelam konusu getiri oranı bu yıl temmuz prestijiyle yüzde 44,7 seviyesinde oluştu. Kupon/kira oranı ihracından evvel açıklanan ve itfa tarihine kadar sabit kalan sabit getirili senetlerin Haziran 2023’te yüzde 12,9 olan kümülatif yıllık bileşik getiri ise bu yıl temmuzda yüzde 39,6’ya çıktı. Hazine ve Maliye Bakanlığınca ihale, direkt satış, halka arz yoluyla gerçekleştirilen TL, döviz yahut altın cinsi nakit girişi sağlayan tüm ihraçların toplamından oluşan “nakit borçlanma”da kümülatif yıllık bileşik getiri de Haziran 2023-Temmuz 2025 ortasında yüzde 13,8’den yüzde 39,4’e yükseldi.

Hazine iç borçlanmasında ortalama vadelerin ise bilhassa bu yıl besbelli biçimde kısaldığı dikkati çekti. Kuponsuz senetlerin geçen yıl aralık ayında 12,1 ay olan kümülatif ortalama vadesi bu yıl tıpkı ayda 6,6 aya indi. İç borçlanmada içinde bulunulan ay prestijiyle ilgili yıl içinde gerçekleştirilen borçlanmaların ortalama vadesini gösteren kelam konusu vade aralık-temmuz devrinde sabit getirili kağıtlarda 64,1 aydan 34,1 aya ve nakit borçlanmalarda 47,9 aydan 34,6 aya indi.”

Odatv.com