Feyziye Özberk yazdı: Yeni anayasaya Moiz Kohen formülü

Mustafa Kemal Atatürk, “Medeni Bilgiler” kitabına kendi el yazısıyla şu tarifi kaydediyor: “Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına Türk milleti denir.” Bu ırkçı bir tarif değildir. Bir halk, ırk, din ve mezhep ayrımı gözetmeksizin liderinin gerisinde toplanıyor, örgütleniyor. Güçlü, omuz omuza ve silahlı bir uğraşla sayısız şehit vererek kuruluşu ve kurtuluşu gerçekleştiriyor. Yani bu halk birbirine kenetlenerek Türk milletini oluşturuyor. Millet olmayı emeğiyle, kanıyla kazanıyor. Buradaki “Türk” kelamı bir ırkın değil milletin ismidir. Neden “Kürt” değil de “Türk” diyen olursa, bu sorunun tartışılmayacak karşılığını tarih veriyor: tüm dünya bu milleti “Türk” olarak tanıyor. Bence en hoş anlatım: Türk de biziz; Kürt de biziz. Artık et ve tırnak üzere kaynaşmışız.

Moiz Kohen, işte bu milletleşme çabasının kıymetli başkanlarından biridir. Kemalist Türkçülüğün ırkla ya da dinle bir ilgisinin olmadığını Moiz Kohen ismi bile açıklıyor. Kohen, Selânikli bir Yahudi, Türkçülük konusunda yazan üretken bir müellif. Türkçülüğün Osmanlı Musevilerinin faydalarıyla örtüştüğüne inanıyor.

Kohen, 1908 Devrimi’nden evvel İttihat ve Terakki’ye giriyor. İttihat ve Terakki içindeki çalışmaları, daha çok, Türk ve Yahudi dayanışmasını sağlamayı amaçlıyor. O, Ziya Gökalp’in yakın dostu ve ateşli bir yoldaşıdır. Moiz Kohen yüreği ve aklıyla Türk milliyetçiliğini savunan, bir aydın. Dinini de değiştirmemiş. Prof. Dr. Çetin Yetkin’in açıklamasıyla, Moiz Kohen ya da sonradan aldığı ismiyle Tekin Alp, “ulusçuluğumuzun bir gönül ve ülkü birliği temeline dayandığını” ortaya koyuyor. Çetin Ehil, Tekin Alp’in “Kemalizm” yapıtını günümüz Türkçesine çevirmiş ve kitaba kıymetli bir önsöz yazmış.

Bu yapıtın birinci baskısında, Tekin Alp’e eski arkadaşım diyen ünlü tarihçi Fuat Köprülü’nün de bir önsözü var. Köprülü’nün yazısında, kitap ve Atatürk hakkında hoş, değerbilir tabirler yer alıyor. Fuat Köprülü: “Atatürk, hâdiselerin yarattığı bir şef değil, hâdiseleri yaratan bir baştır” analizi yapıyor.

Tekin Alp, Kemalizm yapıtında İsmet İnönü’den bir alıntı yapıyor. O da Türk olmakla ilgili olarak bir gönül tarifi yapıyor. Şöyle: “Türk olmak için Türk olmayı istemek ve Türk olmayı sevmek kâfi.” Tekin Alp, tıpkı lisanı konuşmanın, tıpkı kültüre ve tıpkı ülküye sahip olmanın milleti oluşturan temel şartlar olduğunu vurguluyor.

KİM, ULUSAL BİRLİĞİMİZDEN RAHATSIZ OLUYOR

Anayasa’mızın 66. maddesi… Vatandaşlığı tanımlıyor. Atatürk’ün tanımına uygun… Şöyle deniliyor: “Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.” Irkçı değil türel bir tarif. Kim, neden bu unsurdan rahatsız oluyor?

Rahatsız olanlardan evvel eski Başbakan Binali Yıldırım, sonra CHP’li Tekin Bingöl konuştular. Diğerleri da açıklamalar yaptılar. Anayasa’nın 66. Unsuru eleştirildi… “Mevcut vatandaşlık tarifi ayrımcı”, “Vatandaşlık tarifini yeni anayasada gözden geçirilebiliriz,” vb. açıklamalar yapıldı. Çok olumsuz kelamlar de edildi.

Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum, yeni anayasa çalışmaları kapsamında yapılan “ilk dört madde” tartışmalarına ait olarak: “Kurucu unsurlarımız ve kazanımlarımız milletin birliğini sağlamış, halkımızın gücünü artırmıştır” bedelli açıklamasını yaptı.

Daha da değerlisi Mehmet Uçum, “Türk Vatandaşlığı, Devletin Lisanı yani resmi lisan Türkçe üzerinden tartışma açılmasının, “ Türkiye’yi bölme gayeli, emperyalist projelere” yarayacağına da dikkat çekti.

MOİZ KOHEN’İN HAYAT ÖYKÜSÜ

Bu kıymetli aydınımızın Cumhuriyet’ten sonra aldığı isim, Munis Tekinalp… Daha çok Tekin Alp olarak tanınıyor. Yapıtlarında Tekinalp imzasını kullanıyor.

Moiz Kohen, 1883 yılında yoksul bir Musevi babanın, İshak Kohen’in dokuzuncu ve sonuncu çocuğu olarak Serez’de dünyaya geliyor. Selanik’te, Alliance’le (Israelite Universelle) birlikte Haham okuluna devam ediyor. Üç erkek kardeşinden biri Serez Hahamıdır. Moiz Kohen, Hahamlık yapmıyor. Alyans diploması ve bu okulda öğrendiği Fransızcanın daha sonraki entelektüel ve ticari uğraşılarında çok yararını görüyor. Yüksekokulu evvel Selanik ve sonra İstanbul Hukuk mekteplerinde tamamlıyor.

1909 DÜNYA SİYONİST KONGRESİ

Moiz Kohen, Selanik’te hem İttihat ve Terakki’ye hem de Mason Örgütü’ne giriyor. 1909 yılının Aralık ayında Hamburg’da yapılan Dünya Siyonist Kongresi’ne Selanik delegesi olarak katılıyor. Bu kongrede bir Yahudi Devleti kurulması hedefiyle, çeşitli ülkelerdeki Musevilerin Filistin’e, göç ettirilmesi görüşü savunuluyor. Kohen, bu fikre karşı çıkıyor. Bu göçün Osmanlı Devleti’ni güçlendirmek üzere ülkenin değişik yörelerine yapılmasını öneriyor. Yani kongrede Osmanlıcılığı Fransızca olarak savunuyor. Çoğunluk bu öneriyi onaylamıyor. O, bu tartışmayla Siyonizm’den kopuyor.

ÖNCE İTTİHATÇI SONRA KEMALİST

Moiz Kohen, Selanik’te ortalarında Ziya Gökalp’in de bulunduğu İttihatçılarla arkadaş oluyor. Bu arkadaşlık, dostluk ortak niyet ve hisler temelinde gelişiyor. Birlikte siyasi ve yayın faaliyeti içinde oluyorlar. Bu bağ, Kohen için ömrünü belirleyici oluyor. O da entelektüel yetenek ve birikimiyle evvel İttihatçı sonra Kemalist siyasete, uğraşa değerli katkılar yapıyor. Mercure de France’da Paul Risal takma ismiyle kaleme aldığı Türkçülüğü tanıtan bir makale İstanbul’da Türk Yurdu mecmuasında Türkçeye çevrilerek yayımlanıyor.

Enver Paşa’nın başkanlığında yapılan toplantılarda Kohen’e Batı ideolojisinden değerli kimi kitapların “Yeni Lisana”/halkın konuştuğu Türkçeye çevrilmesi vazifesi veriliyor. Selanik’in Balkan harbinde Yunanlıların eline geçmesi üzerine bu teşebbüs gerçekleşmiyor.

I912’de Selanik’in Yunanlılarca işgali üzerine Kohen, Viyana’ya gidiyor. Birkaç ay sonra ailesiyle birlikte Türkiye’ye dönerek İstanbul’a yerleşiyor. Bu karar genç Moiz Kohen’in bahtını Türklerle birleştirme kararlılığının değerli bir dönüm noktasıdır.

Moiz Kohen, Ziya Gökalp, Yusuf Akçura üzere kıymetli Türkçü düşünürler, dünyadaki gelişmeleri, tartışmaları yakından izliyorlar. Onlar İktisadiyat Mecmuası, Türk Yurdu, Yeni Mecmua, İslam Mecmuası üzere mecmualarda Almanya’daki iktisadi gelişmelerin örnek alınması istikametindeki yazılarıyla ve öbür makaleleriyle Osmanlı aydınları ortasında kıymetli bir düşünme, tartışma canlılığı yaratıyorlar.

Maarif Nazırı Şükrü Bey, 1912 yılında, Darülfünûn’u ilmen kuvvetlendirmek isteyen Ziya Gökalp’in teklif ve teşvikleriyle Almanya’dan hocalar getiriyor. İlm-i mâli müderrisliğine atanan Dr. Fleck’in muavinliğini, Almanca bilmesinden ötürü, Kohen yürütüyor. Harp yıllarında İktisadiyat Mecmuası onun müdürlüğünde yayımlanıyor. Bu fikir yeniden Ziya Gökalp’in teklifidir. Mecmuanın gerisinde İttihat ve Terakki’nin desteği vardır. Mecmua müdürlüğü, Tekin Alp’in gerek müelliflik mesleği ve gerekse cemiyetle münasebetleri açısından geldiği noktayı da gösterir. İktisadiyat Mecmuası, kurucuları ortasında Ahmet Nesimi, Yusuf Kemal (Tengirşek) ve Ziya Gökalp de vardır. Mecmuada, liberalizm eleştiriliyor. Himayecilik (korumacılık), solidarizm (dayanışma), halkçılık ve devletçilik savunuyor.

Kohen, Birinci Dünya Savaşı sürecinde, İktisadiyat Mecmuası editörlüğü ve Darülfünûn Hukuk Fakültesinde müderris muavinliği ve ticaret yapıyor. Mütareke imzalandıktan sonra kendi tabiriyle üniversitedeki misyonuna “Ali Kemal’in Maarif Vekilliği vaktinde İttihatçılık şaibesiyle” 1919 başında son veriliyor. Bölüm İttihatçı aleyhtarlığının had safhaya ulaştığı bir devirdir.

HALKA ÜMİT VE YÜREK VERMEK

Moiz Kohen, Türk milletinin en karanlık periyodunda, mütareke ve işgal yıllarında, en vatansever Türk aydınları ile omuz omuza Türk ulusunun haklı davasını savunuyor. Sabiha Sertel, o günleri anlatırken Kohen’den de kelam ediyor:

“Halka ümit ve yürek vermek, halkı uyandırmak hedefi ile haftalık bir mecmua çıkarmaya karar verdik. İsmi ‘Büyük Mecmua’ olacak, muharrirler para almayacaktı. Mecmuanın muharrirleri Ömer Seyfettin, Ali Canip, Falih Rıfkı, şair Yusuf Ziya, Orhan Seyfi, Faruk Nafiz, Köprülüzade Fuat, Mehmet Emin Yurdakul, üniversite öğretmenlerinden İsmail Hakkı, Tekin Alp (Moiz Kohen) ve Reşat Nuri, idi.

Büyük Mecmua, niye çıktığını anlatan birinci yazısında, karamsar olmanın ziyanlarını belirtiyor, halkı hamasetle çalışmaya çağırıyor: ‘ümitsizliğe düşüp etrafa zehir saçacağımıza veya herkese milletin geleceğinden ümit kalmadığını yayacağımıza oturup elbirliği ile çalışmak ve milletin kültür bakımından yükselmesini ve gerçek bir millet olmasını sağlamaya çalışmak gerekir’ diyordu. (Sabiha Sertel, Roman Üzere, 191 9 -1 9 5 0″, Ant Yayınevi, İstanbul, 1969, s. 17-18.)

CUMHURİYETİ DÖNEMİ

1923’de Türkiye Cumhuriyetinin ilanıyla başlayan periyotta ise Kohen, artık Tekin Alp’tir. Ziya Gökalp’le dostlukları ortak Alp soyadıyla pekişiyor. O, Cumhuriyet devrinde Kemalist akımın ateşli savunucuları ortasında yer alıyor.

Tekin Alp, Türkleştirme doğrultusundaki ısrarlı halini sürdürüyor. Bu çalışmalarına farklı Yahudi aydınlarını da katıyor. 10 Mart 1928’de, Nissim Masliyah ve Dr. Samuel Abrevaya ile birlikte “Milli Hars Birliği”ni (Ulusal Kültür Birliği) kuruyor. Bu derneğin kurucuları ortasında Yunus Nadi de vardır. 1934’de Hanri Soriano ve Marcel Franco ile birlikte “Türk Kültür Cemiyeti”nin kurucuları ortasında yer alıyor.

Tekinalp, emperyalizmin “böl yönet” taktiğini; yaşayarak, acısını çekerek öğrenmiş vatansever bir aydındır. Yahudi toplumunun farklılıklarını azaltmak ve ülkede birliği sağlamak için eforlarını sürdürüyor. Reaksiyon çekmeyi göze alıyor. Türkiye’de yaşayan Musevilerin Tevrat’taki on buyruğa (evamir-i aşara) nasıl uyuyorlarsa, aşağıdaki on buyruğa da tıpkı bağlılıkla uymaları gerektiğini yazıyor:

1. İsimlerini Türkleştir, 2. Türkçe konuş, 3. Havralarda duaların hiç olmazsa bir kısmını Türkçe oku, 4. Okullarını Türkleştir, 5. Çocuklarını Türk okullarına gönder, 6. Ülke işlerine karış, 7. Türkler ile düşüp kalk, 8. Cemaat ruhunu kökünden sök, 9. Ulusal iktisat (milli iktisat) konusunda özel vazifesini yerine getir, 10. Hakkını bil…

1936 Kemalizm yapıtını tamamlıyor. Selanik’ten tanıdığı Yunus Nâdi’nin sahibi olduğu Cumhuriyet gazetesi matbaasında bastırıyor. Kemalizm (İstanbul: Cumhuriyet matbaası,1936) Kitabın öncelikli gayesi, dünyada da ilgiyle izlenen devrimci genç Cumhuriyetin dayandığı fikir sisteminin anlatılmasıdır. Yapıtın devrin havasını yansıtan, Kemalizm’e ait tartışmaları aktaran istikameti de değerlidir. Milliyetçilik, liberalizm ve laiklik etrafında Tekin Alp’in yürüttüğü tartışmalar da Kemalizm’in ideolojik açılımlarını izlemeyi mümkün kılmaktadır.

Kemalizm’i tanıtan çeşitli yazı ve kitaplar kaleme alıyor. Halkevleri’nde konuşmalar yapıyor. Cumhuriyet Halk Partisi’nin gönülden bağlı bir üyesidir. O derece ki, 1942’de konulan Varlık Vergisi’nin yükümlülerinden gösterilmesine rağmen yeniden de partiye bağlılığını sürdürür.

1945-1950 ortasında İstanbul Belediye Meclisi üyeliği misyonunu yapıyor. 1954 ve 1957 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi’nden milletvekili adayı oluyor lakin kazanamıyor. Bu periyotta bir orta İstanbul Tüccar Derneği’nin sekreterliğini yapıyor.

Türk Dil Kurumu üyeliğine de seçilmiş bulunan Tekinalp, kendisinin ve ailesinin geçimini, yazılarından ve kitaplarından elde ettiği gelirle değil, daha çok, ticaret ve bilhassa de tütün dış satımından kazandığı para ile sağlıyor.

1956’da ticareti bırakınca yerleşmek istediği Birçok kentine fahri konsolos olarak atanmasını Dışişleri Bakanlığı’ndan istiyor. Fakat bu istemi geri çevriliyor. Bu tarihte Demokrat Parti’nin iktidarda olmasının Tekin Alp’in bu isteğinin geri çevrilmesinde aktif olduğu söyleniyor.

Tekinalp, 1961’de Nice’de ölüyor ve oradaki Yahudi mezarlığına gömülüyor.

Moiz Kohen ismi Türk tarihinde, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Mehmet Emin Yurdakul, Reşat Nuri üzere büyük Türkçülerle birlikte minnetle anılıyor. Anılmaya da devam edecek.

Kaynak: Tekin Alp, Kemalizm, Günümüz Türkçesine Çeviren: Prof. Dr. Çetin Yetkin, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1998.