Ertuğrul Özkök dünyaca ünlü ismin evini gezerken: Atatürk ile nasıl karşılaştırdı

Bu yılki Bayreuth Wagner Festivali’nin ana teması Kral II. Ludwig’di.
İkinci Ludwig Bavyera tarihinin en tartışmalı hükümdarıydı.
Sanata olan tutkusu onu Bavyera ve Prusya hükümdarları ortasında çok farklı bir yere oturtur.
Bavyera’nın en ünlü şatolarını o inşa ettirmişti.
Disney’in ünlü şatosu, onun yaptırdığı Neuschwanstein şatosundan esinlenmişti.
Ludwig karakterini birinci kere 1970’li yıllarda Visconti’nin, onu anlatan sinemasıyla tanışmıştım.
Bir Visconti hayranı olarak tabi ki karakter de çok ilgimi çekmişti.

BU OPERA BİNASI ONUN MALİ YARDIMI İLE YAPILDI

Bayreuth opera binasının tarihinde Kral II. Ludwig’in çok değerli bir rolü var.
Çünkü o bina, hükümdarın verdiği paralarla yapıldı.
İkinci Ludwig Wagner’e hayran bir hükümdardı.
Ona hayatı boyunca, çok rahat, hatta lüks denilebilecek hayat sürdürebileceği, büyük bir gelir sağlamıştı.
İşte o nedenle bu yıl şenlik bahçesinin her yerine Ludwig heykelleri dikilmişti.

PROF. OTTMAR HÖRL’ÜN ESERİ KARŞILIKLI İKİ HEYKEL

Bu heykelleri sanatçı Prof. Ottmar Hörl tasarladı.
Wagner ile Kral II.Ludwig’i karşılıklı gösteren bir eser bu.
Wagner, bu yardımı için Kral’a teşekkür ve minnetlerini sunar bir halde tasarlanmıştı.
Gelenlerin birden fazla bu heykellerin ortasında fotoğraf çektiriyordu.
Ben de iki heykelin ardında durup poz verirken, kendi kendime düşündüm.
Acaba bu iki heykel ortasına bir üçüncüsü daha gerekmiyor muydu?

SULTAN ABDÜLAZİZ BU OPERA BİNASI İÇİN WAGNER’E PARA GÖNDERMİŞ MİYDİ

Geçmişte birtakım yazılarda, Sultan Abdülaziz’in Bayreuth Opera binasının imaline nakdî katkı yaptığına dair birçok şey okumuştum.
Hatta yardım yaptığını anlatan bir yazı yazdığımı da hatırlıyorum.
O nedenle Wagner’in teşekkür etmesi gereken insanlardan birinin de Sultan Abdülaziz olduğunu düşündüm.
Ama bu defaki sohbet ve araştırmalarda Wagner’in Osmanlı’dan direkt bir yardım aldığını doğrulayan hiçbir doküman ve delilin olmadığını öğrendim.
Oysa benim için ne hoş ve gurur verici bir argümandı o.
Bazı Alman yayınları bunun “Romantik bir iddiadan” öteye geçmediğini belirtiyor.
Yani ikili heykelde bir eksik yokmuş.

“HAYALLERİN SÜKUNETİ” İÇİNDE DOLAŞIRKEN GÖRDÜKLERİM

Bu yılki Bayreuth ziyaretim tam bir Wagner çeşidi oldu.
Wagner’in meskeninin ismi Wahnfried…
“Hayallerin sükuneti” yahut “Yanılsamaların dinlendiği yer” diye çevrilebilirmiş.
Dünya tarihine en derin izlerden birini bırakmış bir sanatkarın yaşadığı yeri, Parsifal operasını bestelediği piyanoyu, yemeğini yediği masayı, giydiği elbiseleri görmek çok tuhaf bir his.

BİR MÜZİK DÂHİSİNİN KÜTÜPHANESİNDE KAÇ KİTAP VARDIR VE BUNLAR NELERDİR

Bu yıl meskenin en dikkatle gezdiğim ve uzun vakit geçirdiğim kısmı salondaki kütüphane oldu.
Salonun dört tarafı kütüphane halindeydi.
İçindeki bütün kitaplar ciltliydi.
Bugün bu kütüphanede 2300 eser bulunuyormuş.
Wagner’in kendi el yazısıyla hazırladığı kataloğuna nazaran 2020 cilt varmış.

ATATÜRK’ÜN OKUDUĞU FRANSIZ DÜŞÜNÜRLERİ O DA OKUMUŞ

Önce Fransız düşünürleri kısmından başladım.
Voltaire, Pascal,Rousseau, Montaigne üzere Fransız düşünürlerinin kitaplarının geniş bir koleksiyonu vardı.
İçimden “Bu kitapların birçoklarını Atatürk’ün okuduğunu da biliyoruz” diye geçti.
Raflarda Shakespeare kitabı dikkatimi çekti.

ONU EN ÇOK ETKİLEYEN DÜŞÜNÜR SCHOPENHAUER

Almanya’dan Goethe, Schiller, Lessing, Hölderlin, Jean Paul, Schlegel kardeşler görebildiğim yazarlardı.
Tabi Wagner’in felsefî ilham kaynaklarından biri olarak görülen Arthur Schopenhauer kitapları öteki felsefecilerle birlikte kıymetli bir kısmını oluşturuyordu.
Wagner’in operalarına temel oluşturan mitolojik ya da epik kitaplar var mı diye özel olarak baktım.
En göremedim lakin varmış. Mesela Chrétien de Troyes’nin Perceval le Gallois üzerine Potvin varmış.

BU KÜTÜPHANEDE BİR POP SOSYOLOGUN EN MERAK ETTİĞİ KİTAP NE OLABİLİR

Ama bir pop sosyolog olarak yanıtını en çok merak ettiğim soru şuydu: Sanki Nietzsche’nin hangi yapıtları vardı kütüphanesinde.
Wagner ve Nietzche bağları müzik ve fikir tarihinin en değişik öykülerinden biridir.
Başta birbirlerine çok hayran iki dostken, sonunda büyük bir hengameye dönüşmüş bir alakaydı bu.
Hatta Wagner yakın dostlarına yazdığı mektuplarda Nietzsche’nin genelevlerde düşüp kalktığını, oralardan frengi kaptığını, mastürbasyon yaptığını bile anlatıyordu.
Eğlenceli bir dedikodu tarihiydi yani ilgileri.

EN İYİ ARKADAŞININ TEK KİTABI BİLE YOK MU

Çok dikkatle aradım ancak Nietzche’nin hiç bir kitabını göremedim raflarda.
Evin kütüphane koleksiyonuna dair kaynaklara baktım.
Nietzsche’ye ilişkin yapıtlardan yahut Nietzsche kitaplarının özel bir listede yer aldığından bahsedilmiyor..
Benim kanaatim şu.
Wagner’in kütüphanesinde Nietzche’nin hiç bir yapıtının bulunmaması imkansız. Bir ihtimal çok kızdığı için kayıtlarına geçirmemiştir.
Nitekim meskende Nietzsche’nin birtakım mektuplarının bulunduğuna dair bilgiler de okumuştum.

KRALIN MEVT MASKESİNE BAKARKEN DÜŞÜNDÜKLERİM

Bu defaki seyahatimde bir odada özel olarak vakit geçirdim.
Bavyera Hükümdarı II.Ludwig’e ayrılan kısımdı burası.
Orada iki şey bilhassa dikkatimi çekti.
Biri Kral’ın bir resmi.
Önce bunu çizim zannettim lakin fotoğrafmış.
O fotoğrafa bakınca Visconti’nin sinemasında oynayan Helmut Berger’e hakikaten benzediğini fark ettim.
Ayrıca birebir odada Kral Ludwig’in mevt maskesi vardı.
Yani öldükten sonra alınan yüzünün kalıbı.
Orada da yüz çizgilerinin ne kadar düzgün olduğu anlaşılıyor.
Gerçekten, Visconti’nin sinemasında onu canlandıran Helmut Berger kadar hoş bir erkekmiş Kral II. Ludwig.
En kısa vakitte o sineması yine seyredeceğim.

OPERA BİNASINDAKİ KOLTUKLAR NEDEN BU KADAR RAHATSIZ

Burada biraz orta verip, yeniden bu yıl öğrendiğim bir şeyi aktarayım.
Wagner operaları uzundur.
Çoğu, birer buçuk saatten oluşan 3 kısımlık oyunlardır.
Bayreuth’ta şahsen Wagner’in tasarladığı bu salonda koltuklar çok rahatsız.
Daha birinci sahnenin sonuna gelmeden insanın bel ağrıları başlıyor.
O nedenle birtakım beşerler ellerinde minderle geliyor.
Bugüne kadar bunun nedenini sormak aklıma gelmemişti.
Bu sefer sordum.
Meğer koltukların rahatsız olmasını şahsen Wagner istemiş.
Çünkü operayı bir “Eğlence” olarak değil, bir eğitim yeri olarak düşünüyormuş.
O nedenle dikkatin yalnızca sahneye yönelmesi ve rehavet yüzünden ilginin düşmemesi için bu türlü rahatsız koltuklar istemiş.

BU MESKENDE YAŞAYAN İKİNCİ BİR BÜYÜK BESTEKAR DAHA VARDI

Yine meskene önüyorum.
Bu konutun bir özelliği daha var.
Aynı devirde bir öbür çok büyük bestekar de bu meskende yaşadı.
Franz List.
Çünkü List, Wagner’in eşi Cosima’nın babasıydı.
Sık sık bu konuta gelip onlarla birlikte kalırmış.
Yemek masalarında onun için de bir sandalye olurmuş daima.

18 ŞUBAT GÜNÜ VENEDİK’TEN BAYREUTH’A GİDEN ÖZEL TREN

Wagner 13 Şubat 1883 günü Venedik’te öldü.
Önce orada özel bir odaya konup yas tutuldu.
18 Şubat 1883 günü, özel bir trenle Bayreuth’a götürüldü.
Tren Münih’te kısa bir mühlet kaldı.
Sonra Bayreuth’a getirtilip büyük bir merasim yapıldı.
Şehirde bir eski kitapçıda o cenaze merasimine ilişkin bir illüstrasyon gördüm.

Görkemli bir merasim olmuş.

WAGNER’İN MEZARININ YANIBAŞINDAKİ KÜÇÜK MEZARIN ÜZERİNDEKİ YAZI

Bu konuta her ziyaretim, bahçesindeki mezarda son bulur.
Bu kez mezarının 1.5 metre yanındaki küçük bir taş bilhassa ilgimi çekti.
Burası Wagner’in köpeği Russ’un mezarı.
Newfoundland cinsi bir köpekmiş.
Hem Wagner’e hem eşi Cosima’ya büyük bir bağlılığı varmış.
O küçük mezarın başucunda kolay bir taş vardı ve üzerinde şu yazıyordu:
“Burada Wagner’in Russ’u dinlenmekte ve beklemektedir…”

BASİT VE SADE MEZARLAR BANA DAİMA DAHA ETKİLEYİCİ GÖRÜNÜR

Cosima Wagner, eşinden sonra 47 yıl daha yaşadı ve 1930’da öldü. Küllerinin konduğu vazo, bu bahçede bir tümseğin üzerine gömüldü.
Onunki de çok kolay bir mezar.
Her üç mezarın da kolaylığı bana, mevtin herkesi eşitleyen gerçeğini hatırlattı.
Hep düşünürüm. Mezarlar kolay, hatta çok kolay olmalı.
Çünkü kolaylık bir insan mezarının en estetik halidir.

ÜÇ YIL SONRA GÖLDE BULUNAN İKİ CESET

Wagner’in vefatından 3 yıl sonra, 13 Haziran 1886 günü, Bavyera’daki Starnberg Gölü’nde iki ceset bulundu.
Bunlardan biri, geçen cuma günü, operanın bahçesinde gördüğüm o iki heykelden birinindi.
Bavyera’nın daima tartışılan hükümdarı II.Ludwig’in…
Üç gün evvel, “Hastalığı nedeniyle”, 22 yıldır oturduğu tahtından indirilmişti.

YANINDA BULUNAN ÖTEKİ CESET KİMİNDİ

Bavyera’nın bütün hayatı boyunca tartışılan hükümdarı II.Ludwig, hayatı boyunca büyük tutkuyla bağlandığı sanatçı Wagner’den 3 yıl sonra bu dünyadan ayrılmıştı.
Kim bilir tahminen de lakin orada huzura kavuşmuştu.
Gölde, yanında bulunan ikinci ceset ise, bir psikiyatra aitti.
Kendi psikiyatrı Dr. Bernard von Gudden’e.

SORU: CESEDİNDE KURŞUN VAR MIYDI

Resmi mevt nedeni kayıtlara “Boğulma” olarak geçti.
Ama kimse bu sıradan boğulma açıklamasına inanmadı.
Kimine nazaran tahttan indirilmesini içine sindiremeyerek intihar etti.
Kimine nazaran onu tahttan indirenler tarafından öldürüldü.
Cesedinden kurşun çıkarıldığını anlatan evraklar bulunduğu da yazıldı.

WAGNER’İN MEVT HABERİNİ ALDIĞINDA GÜNLÜĞÜNE NE YAZDI

Kral, Wagner’in vefatını Bayreuth’tan gelen bir telgrafla öğrendi.
O gün ne hissettiğini günlüğüne şöyle yazdı:
“Onun yokluğunda sonsuz bir yalnızlıktayım…”
Bayreuth’taki cenaze merasimine katılmadı.
Çünkü artık kapandığı şatosundan hiç çıkmıyordu.
Orada günlerce durmadan Wagner’in yapıtlarını çaldırdı.

İFTİRA ATILAN KIZI KURTARMAYA GELEN ŞÖVALYENİN KUĞULARI

Romantik beşerler onu, “Kuğu Kral” yahut “Masal Kralı” olarak hatırlıyor…
Ona kızanların gözünde ise “Deli Kral’dı”, “Sapık Kral’dı…”
Cuma akşamı Lohengrin Operasında, kahraman ve gizemli şövalyenin, iftira atılan kızı kurtarmak için kuğuların çektiği bir otomobille gelişini seyrederken aklıma daha çok bu Kuğu Kral geldi.

ŞATOLARA VE MÜZİĞE HARCADIĞI PARA HALKIN GÖZÜNDE İSRAFTI AMA

Sarayın bütün fonlarını sanata ve bu şahane şatoların inşaatına harcamakla suçlanmıştı.
Halktan gelen bütün yansılara karşın Wagner’i desteklemeye devam etmiş, fakat bu yansıların çok büyümesi üzerine sonunda bu yardımı kesmek, Wagner’i Münih’ten göndermek zorunda kalmıştı.
O gün halkı onu sevmemişti.
Ama bugün halkı seviyor.
Bugün Bavyera’nın en büyük turizm gelirlerinden biri, onun bıraktığı saraylar ve desteklediği dahi müzisyen Wagner’in kültürel mirası.
Bir kez daha anlaşıldı ki, tarih yaşanılan günü değil, bırakılan insani ve kültürel mirası hoş yazıyor.

Ertuğrul Özkök