Enflasyonla yaşamak: Ekonomik belirsizlikte alışveriş psikolojisi
Enflasyon ortamında tüketicilerin alışveriş davranışları değişir. Ekonomik telaşlarla tüketici eskisinden farklı davranmaya başlar. Kayıptan kaçınma, stoklama üzere sistemler izlenilmeye başlanır, zihinsel muhasebede değişiklikler olur ve geçmiş fiyatlarla karşılaştırmalar başlar.
Kayıptan kaçınma tüketiciyi artırım gelmeden alayım kanısına iter. Marketlerde gezinirken paranızın yettiği, gereksiniminiz olmayan lakin ileride işinize yarayabilecek bir eser görüp fiyatı artmadan alma eğilimine girebilirsiniz. Kayıptan kaçınma eğilimi tüketiciyi daha az biriktirip daha çok harcamaya iter.
Stoklama da buna emsal bir halde oluşur. Tüketici gelecek telaşı, fırsat kaçırma korkusu ve raflarda bulamayız korkusu yaşar. Uzun vadede kullanmayacağı kadar fazla eser alma eğilimine girebilir. Bunun üzere davranışlar, tüketimi kısa vadede arttırır; marketler yüksek talepten yararlanmak için fiyatları güzelce arttırabilir.
Tüketiciler zihinsel muhasebe yaparken gelecekteki fiyat artışlarını da hesaba katmaya başlarlar. Böylelikle bir eser indirime girdiğinde olduğundan çok daha uygun bir fırsat üzere görünür. Tüketici, “Bu ay indirimden kâr ettim” üzere telaffuzlarla yapılan alışverişi kendince gerçek kılar, bu cümle zihinsel muhasebeye örnektir.
Tüketiciler bütün bu ikilemlerin farkındadır. Hem tasarruf edip kendini teminat altına almak ister hem de fırsatlardan yararlanıp gerçek eserler almak ister. Yüksek enflasyon, olağanda ekonomik olarak yararlı kararlar alan tüketiciyi de ziyanlı kararlar almaya itebilir. Tüketici paniğiyle yüksek enflasyon ortamı derinleşebilir.
DUYGULARIN VE BEKLENTİLERİN DEĞİŞİMİ
Yüksek enflasyon tüketicinin yalnızca alışveriş alışkanlıklarını etkilemez birebir vakitte tüketicinin beklentilerini ve inancını tesirler. Tüketiciler “daha berbatı gelir mi?” dehşetiyle hareket etmeye başlar. Harcama ve tasarrufu belirleyen davranışlar değişir, iktisat değişik bir formda ilerlemeye başlar.
Beklentilerle bir arada itimat de değişir. Ekonomik siyasetlere ve kurumlara itimat olmadığında, tüketici bilgi için resmi kaynaklardan öteki kaynaklara yönelir. Siyasi olarak muhalif durumda bulunan tüketici daha temkinli karar verebilir lakin kriz anlarında daha çok paniğe kapılabilir.
Tüketicinin fikirleri, davranışları ve hisleri; iktisadın nasıl olduğuna ve nasıl olacağına dair işaretler verir. Bunların negatif bir tarafta olması gelecekteki durumu da sahiden negatif yapar. Bu döngünün kırılması için tüketicinin inancının inandırıcı ve başarılı programlarla daha yüksek düzeylere getirilmesidir.
ÇALKANTILI EKONOMİK DEVİRLERDE NELERE DİKKAT EDİLİR
Sadakat programları, indirimler, taksitler üzere enflasyon da tüketiciyi belli kararlar vermeye itmek için bir araç olarak kullanılabilir. Siyasetlere ve kurumlara inancın olmadığı, fiyatların süratle arttığı, alım gücünün düştüğü ortamlarda şuurlu bir tüketici olarak nelere dikkat edebiliriz?
Enflasyon yalnızca tüketicinin cebini etkilemez. Birebir vakitte karar alma biçimlerini de tesirler. Alışveriş kararları yalnızca ekonomik değil tıpkı vakitte ruhsal direnme biçimleridir. Enflasyonu bir araç olarak kullanan kurumlara karşı tüketiciler alışkanlıklarıyla tesirli muhalefet yapabilirler.
Tüketiciler kendilerine kurulan ruhsal tuzaklara dikkat edip şuurlu biçimde hareket edebilirler. Mesela, tüketiciler kendilerini yüksek enflasyonun yan tesirlerinden korumak için farkındalık teknikleri uygulayabilirler. Öncelikleri belirleme, alışveriş listesi hazırlama, muhtaçlık ve isteklerin ayrımı üzere tekniklerle tüketiciler kendileri için daha yararlı kararlar verebilirler.
Önceliklerin belirlenmesi, gereksinimlerin ve isteklerin ayrılması ve alışveriş listesi oluşturulmasıyla tüketici daha şuurlu alışveriş yapmaya başlar. Fırsatları pahalandırmak yanlış değildir. Lakin fiyat ve fırsat temelli değil, muhtaçlık temelli alışveriş tüketiciyi harcamalarını denetim etmeye iter. Tüketiciler yüksek enflasyonun kurumlar tarafından bir araç olarak kullanılmasını engelleyebilirler.
Yüksek enflasyonun tüketici üzerinde yalnızca hayat pahalılığı değil ruhsal olarak da tesirleri vardır. Bu tesirler konusunda şuurlu olmak, tüketiciye yarar sağlar. Enflasyon kullanılarak tüketici kandırılamaz. Tüketicinin cebi fazladan ziyan görmez.
Ardıç Üçyıldız
