Emine Sevgi Özdamar’a Almanya Liyakat Nişanı
Almanya Cumhurbaşkanlığı Ofisi, ülkenin tekrar birleşmesinin 35. yıl dönümü hasebiyle değerli bir açıklama yaptı. Buna nazaran, saygın müellif Emine Sevgi Özdamar, Almanya’nın en yüksek devlet nişanı olan Almanya Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı ile onurlandırılacak.
Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier’in, mükafata layık görülen Özdamar’ın yanı sıra 24 şahsa daha madalyalarını 1 Ekim Çarşamba günü Berlin’deki Bellevue Sarayı’nda takdim edeceği belirtildi.
Açıklamada ayrıyeten, mükafata hak kazananlar ortasında 16 bayan ve 9 erkeğin bulunduğu tabir edildi. Bu şahısların Almanya’daki toplumsal refah için “olağanüstü katkılarda” bulunduklarının altı çizildi.
Ülkedeki en yüksek devlet madalyası olan Almanya Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı, bilhassa toplumsal, toplumsal, siyasi, ekonomik ve entelektüel alanda üstün hizmet gösteren şahıslara veriliyor. Ödül merasimi de İkinci Dünya Savaşı’ndan 1990’a kadar Federal Almanya Cumhuriyeti (BRD) ve Demokratik Almanya Cumhuriyeti (DDR) olarak iki devletten oluşan Almanya’nın barışçıl formda birleştiği gün olan 3 Ekim’de, 5 Aralık’taki Gönüllüler Günü’nde ve 23 Mayıs’taki Anayasa Günü’nde düzenleniyor.
EMİNE SEVGİ ÖZDAMAR KİMDİR
Cumhurbaşkanlığı’nın açıklamasında Emine Sevgi Özdamar’ın 1980’lerin başında Almanya’daki Türk emekçilerin hayatını anlatan birinci bayan müellif olduğu vurgulanırken, yapıtlarında tüm stereotipleri reddederek karakterlerini insani bir sıcaklıkla betimlediği ve otobiyografik romanlarıyla çağımızın geniş bir panoramasını çizdiği tabir edildi.
10 Ağustos 1946’da Malatya’da bir müteahhidin kızı olarak dünyaya gelen Emine Sevgi Özdamar, çocukluğunu İstanbul ve Bursa’da geçirdi. Şimdi on iki yaşındayken Bursa Devlet Tiyatrosu’nda birinci rolünü oynadı. 1965’te ağabeyinin yanına İsviçre’ye gitmek için Türkiye’den ayrıldı. Ardından gittiği Berlin’de 1967’ye kadar bir elektrik fabrikasında çalıştı. Hiç Almanca bilgisi olmayan Özdamar, lisanı dinleyerek ve gazete okuyarak öğrendi. Babasının takviyesiyle gittiği Goethe Enstitüsü’nde Almancasını geliştirdi, İstanbul’a döndü ve 1970’e kadar da orada oyunculuk eğitimi aldı.
İlk profesyonel rollerini İstanbul’da, Peter Weiss’in Fransız İhtilali’ni husus edinen “Marat-Sade” ve Bertolt Brecht’in “Adam Adamdır” oyunlarında oynadı. 1971’de Türkiye’deki askeri darbe sonrası siyasi ve mesleksel özgürlükler kısıtlanınca ülkede kendisine bir gelecek göremedi. Biten evliliğinin de tesiriyle 1975’te tekrar Berlin’e yerleşti.
Berlin’de en büyük hayalini gerçekleştirerek Doğu Berlin’deki Volksbühne Tiyatrosu’nda, sanat yönetmeni Benno Besson ve ünlü direktör Matthias Langhoff’un asistanı olarak çalışmaya başladı. 1978-1979 yıllarında Brecht’in “Kafkas Tebeşir Dairesi” oyununun yapımı ile direktör Besson ile birlikte tiyatro çalışmalarına Paris ve Avignon’da devam etti. Bu süreçte Paris VIII Vincennes-Saint-Denis Üniversitesi’ndeki eğitimini tamamlayarak “Tiyatro Yüksek Lisansı” diploması aldı.
Edebi lisanı Almanca olan Özdamar, müelliflik mesleğine ise 1982’de ünlü direktör Claus Peymann için yazdığı ve 1986’da kendi direktörlüğünde prömiyeri yapılan “Karagöz Almanya’da” (Karagöz in Alamania) isimli tiyatro oyunuyla başladı. Toplumsal tenkitler içeren bu yapıt Almanya’da bir Türk-Alman müellifin büyük bir tiyatroda sergilenen birinci yapıtı olarak tarihe geçti.
1990’da yayımlanan “Anadil” (Mutterzunge) isimli hikaye kitabında, Türkçe anadilini kaybetmesini ve yine kazanma gayretini anlattı. Muharririn asıl çıkışı ise 1991’de yayımlanan “Hayat Bir Kervansaray” (Das Leben ist eine Karawanserei) romanıyla gerçekleşti. Eleştirmenlerce “yılın edebi olayı” olarak nitelenen bu roman, 1994’te London Times Supplement tarafından “Yılın En Düzgün Kitapları” ortasına, 2007’de ise “Hayat bitmeden okumanız gereken 1001 kitap” listesine alındı. Roman, Türkiye’de ailesiyle yoksulluk tehdidi altında yaşayan bir genç kızın öyküsünü, 17 yaşında Almanya’ya gidişine kadar anlatıyor. Bu roman ile müellif, Türk kültürü ve lisanını alışılmışın dışında bir biçimde anlatma muvaffakiyetini gösterdiği için saygın Ingeborg-Bachmann Ödülü’ne layık görüldü.
Özdamar’ın sonraki romanları, Türkiye ve Almanya’daki 1968 olaylarını yansıtan “Haliç Köprüsü” (Die Brücke vom Goldenen Horn) ve “Garip Yıldızlar Dünyaya Bakıyor” (Seltsame Sterne starren zur Erde) oldu. Yapıtları, Almanca edebiyata “Türk aksanıyla şiirsel bir ton” kattığı için büyük övgü topladı.
1982’de müelliflik hayatını başlatan Karagöz Almanya’da isimli yapıtından uzun müddet sonra, 2000 yılında bu kere Oldenburg Devlet Tiyatrosu’nda Murat Yeğiner’in direktörlüğünde “Keloğlan Almanya’da” (Keloglan in Alamania) oyunu sergilendi. Bu yapıtında de Karagöz Almanya’daki üzere 1960’lardan itibaren Türkiye’den Almanya’ya gelen personellerin yaşadıklarını absürt ve gerçeküstü bir stilde anlattı.
2021’de ise uzun bir ortadan sonra otobiyografik romanı “Gölgelerle Sonlandırılmış Bir Alan” (Ein von Schatten begrenzter Raum) yayımlandı ve eleştirmenler tarafından “hayat yapıtının taçlandığı nokta” olarak nitelendi.
Özdamar, Chamisso, Kleist ve Carl-Zuckmayer Madalyası üzere birçok değerli mükafata de layık görüldü. 2021’de Bavyera Kitap Ödülü’nü, 2022’de ise en itibarlı Alman edebiyat ödülüolan Georg-Büchner Ödülü’nü kazandı. Heyet, Özdamar’ın yapıtlarının “farklı lisanlar, kültürler ve dünya görüşleri ortasında entelektüel ve şiirsel bir diyalog başlattığını” vurguladı.
Emine Sevgi Özdamar, 1986’dan beri sahne dizayncısı ve direktör Karl Kneidl ile evli.
