Döviz çözüldü… Ters dolarizasyon yıla damga vurdu

Yüksek faiz 2024 yılında piyasalarda belitleyici oldu. mevduatında değerli oranda çözülme sonucu yaşanan “ters dolarizasyon” istatistiklere yansıdı. Dünya Gazetesi muharriri Naki Bakır bugünkü köşesinde BDDK’nın dataları üzerinden 2024’te uygulanan yüksek faizi ve zıt dolarizasyonu kaleme aldı. Bakır, Toplam yurt içi mevdu­atta dövizin hissesinin üçte teğin de altına indiğin belirtti.

Bakır, “Dövize ilginin azalması, Mer­kez Bankası rezervlerinde ge­çen yıl kaydedilen süratli büyü­meye de katkı verirken, faiz in­dirimlerini başlatma ve stopaj artırımı adımları konusunda iktisat idaresinin elini ra­hatlattı. Aralıkta başlayan faiz indirimi süreci ve son stopaj ar­tırımlarının TL mevduatın ca­zibesini azaltması ve tasarruf sahiplerinin durum değiştir­me olasılığında ise öncelikli ad­resin dövizden çok Borsa olaca­ğı öngörülüyor.” diye yazdı.

DÖVİZDE ÇÖZÜLME

Bakır dövizde yaşanan çözülmeyi şöyle anlattı:

“Bankacılık Düzenleme ve De­netleme Kurumu’nun (BDDK) toplulaştırılmış datalarına nazaran yurt içi yerleşiklere ilişkin toplam mevduat, geçen yıl yüzde 27,5 oranında net 3 trilyon 785,2 mil­yar lira artarak 17 trilyon 570,1 milyar lira oldu. Bunun 11 tril­yon 837,7 milyarını TL cinsi, 5 trilyon 732,3 milyar liralık bölü­münü ise döviz hesapları oluş­turdu.

Döviz mevduatı dolar cinsinden yüzde 7,7’lik erime ile 163,3 milyar dolara geriler­ken, yüzde 19,63’lük kur artışı sayesinde TL cinsinden yüzde 10,4’lük bir artış kaydetti. Fakat rekor seviyelere yükselen faiz­lerinin cazibesine karşın yurt içi TL mevduat hacmindeki cari artış da yüzde 37,8’le enflasyo­nun biraz altında kaldı.

Tüketici fiyatları bazında yıl­lık yüzde 44,38’lük enflasyon­la indirgendiğinde gerçek olarak döviz mevduatının TL cinsi tu­tarının yüzde 23,5, TL mevduat hacminin ise yüzde 4,6 daraldı­ğı belirlendi. 2023 sonunda top­lam yurt içi mevduatın yüzde 37,7’sini oluşturan döviz tevdiat hesaplarının hissesi 2024 sonun­da yüzde 32,6’ya indi.

Mevduatta yaşanan karşıt do­larizasyonda, toplam pastanın yarıya yakınına sahip olan İs­tanbullu mudilerin döviz he­saplarında yüksek oranda­ki çözülme tesirli oldu. Geçen yıl TL mevduat hacmi yüz­de 43,9’la enflasyonla yakla­şık başa baş artan İstanbul’un döviz mevduatının TL cinsin­den fiyatındaki artış ise yüz­de 5,9’da kaldı. Kur farkından arındırıldığında İstanbul’un döviz mevduatında dolar ba­zında yüzde 11,5’lik bir çözül­me olduğu belirlendi. İstan­bul’un toplam mevduatı için­de döviz hesaplarının 2023 sonunda yüzde 39,2 olan hissesi 2024 sonun­da yüzde 32,2’ye indi.

2024 sonu iti­barıyla toplam yurt içi mevduatın 7 tril­yon 995,6 milyar lira ile yüzde 45,5’inin bulundu­ğu İstanbul, 5 trilyon 420,4 milyar lira ile yurt içi TL mevduatın yüzde 45,8’sine ve 2 trilyon 575,2 milyar lira ile döviz mevduatının da yüzde 44,9’una sahip durumda.”

MEVDUATA İLGİ ARTTI

“2024 sonu prestijiyle toplam mevduat hacminde İstanbul’u 2 trilyon 417,9 milyar lira ve yüz­de 14 hisseyle Ankara izledi.” diyen Bakır, “An­kara’nın mevduat hacminde dö­vizin hissesi yüzde 34,4’ten yüzde 31,7’e geriledi. Yurt içi mevdu­atta 969,5 milyar lira ile üçünü sırada bulunan İzmir, toplam­da yüzde 5,7 hisse aldı. Üç büyük ili 561,8 milyar liralık mevdu­atı ile Antalya, 559,4 milyarla Antalya izledi. Bursa 468,4 mil­yar, Kocaeli 347,7 milyar, Ada­na 273,1 milyar, Muğla 249 mil­yar ve Konya 233,4 milyar lira ile en fazla mevduata sahip birinci on vilayet ortasında yer aldı. Bu on vilayet, yurt içi mevduatın yüzde 78,3 oranındaki 13 trilyon 752,5 li­ralık kısmına sahip durumda. Öbür 71 ilin toplam mevduat hacmi ise 3 trilyon 817,5 milyar lira. En az mevduata sahip ille­rin başında 4,2 milyar lira Bay­burt, 5,9 milyar lira ile Ardahan, 6,3 milyar lira ile Kilis, 7 milyar lira ile Hakkâri ve 9,3 milyar lira ile Gümüşhane geliyor.” sözlerini kullandı.

Mevduatın yüzde 54’ünün Marmara’da olduğunu kaydeden Bakır, Marmara ile Doğu Anadolu ortasındaki farkın farkı 6,4 kat olduğunu belirterek, “

2024 sonu prestijiyle Türkiye genelinde kişi başına ortalama 138,7 bin lira TL mevduat, 67,1 bin lira döviz mevduatı ve 205,8 bin lira toplam mevduat düşüyor. Marmara bölgesi kişi başına 242 bin lira TL, 116,8 bin lira döviz mevduatı ve 358,9 bin lira toplam mevduatla en yüksek birikime sahip durumda.

Kişi başına düşen toplam mevduat ölçüsünde bu bölgeyi 236,9 bin lira ile İç Anadolu, 167,8 bin lira ile Ege, 134,6 bin lira ile Akdeniz, 91,8 bin lira ile Karadeniz, 55,7 bin lira ile Güneydoğu ve 48,2 bin lira ile Doğu Anadolu izliyor. Kişi başına ortalama (toplam) mevduat ölçüsünün en yüksek olduğu Marmara ile bu ölçünün en düşük olduğu Doğu Anadolu ortasında 6,4 katlık fark bulunuyor.” dedi.

Toplam mevduatı içinde dövizin hissesi en yüksek vilayet olan Aksaray’ın 2024’te de birinciliğini sürdürdüğünü kaydeden Bakır, “2024 sonu prestijiyle Aksaray’ın 49,4 milyar lira olan toplam mevduatının 23,8 milyar lira ile yüzde 48,2’sini döviz hesapları oluşturdu. Aksaray’ın mevduatında dövizin hissesi evvelki yıl yüzde 48,4 seviyesinde bulunuyordu. Geçen yıl bu vilayette TL mevduat hacmi yüzde 18,9 artarken, döviz hesaplarının hacmi de yüzde 17,9’la yaklaşık başa baş bir artış gösterdi.

Döviz mevduatının hissesinde Aksaray’ı yüzde 47,9’la Bingöl, yüzde 45,1’le Yozgat, yüzde 45’le Elâzığ, yüzde 44,3’le Bayburt, yüzde 44,1’le Karaman, yüzde 43,8’le Nevşehir, yüzde 42,2 ile Gümüşhane, yüzde 41,8’le Kütahya ve yüzde 40,2 ile Malatya izledi.”