Daron Acemoğlu’ndan ‘Ekrem İmamoğlu’ açıklaması: Gezi Parkı’ndan beri ilk defa

Cumhurbaşkanı Erdoğan’a meydan okuyan (ve tahminen de tahtından indirmesi beklenen olan) İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun, birçok kişinin inanmadığı suçlamalarla tutuklanmasından evvel bile Türk demokrasisi hastaydı.

Demokrasinin bu durumu kendi başına dikkate bedeldir. Lakin tahminen de daha değerli olan, Seyahat Parkı’ndan beri Türkiye’de birinci kere yaygın protestoların tetiklenmesidir.

Mevcut jeopolitik durumun Türkiye’ye heba etmemesi gereken yeni bir fırsat yaratıyor olması ise tüm bunları çok daha değerli kılıyor.

Şu halde bakılabilir:

Trump halihazırda yalnızca Amerikan demokrasisine ziyan vermekle kalmıyor, dünya tertibini de tekrar kurmaya çalışıyor. ABD demokratik olmayan, otoriter ülkelerle giderek daha fazla ittifak kurabilir. Örneğin Trump, Rusya’nın otokratik lideri Vladimir Putin ile âlâ ilgiler içinde kalmaya istekli gözüküyor. Tarifeler ve çip savaşlarına karşın, Trump Çin ile de fayda-maliyet odaklı yeni ve daha dostça bir bağlantı kurabilir.

Kanada ve Avrupa ülkeleri ile ABD’nin ahengi ise Trump’ı daha az ilgilendiriyor. ABD’nin NATO’ya olan taahhütlerinden vazgeçme mümkünlüğünün da sinyalini veriyor (sadece birkaç yıl öncesinde bile düşünülemeyecek bir şey).

Demokratlar 2026’daki orta seçimlerde Temsilciler Meclisi’ni geri alırsa ve Trump’ın ABD kurumlarına yönelik saldırısını ve global tertibi yine oluşturma uğraşlarını yavaşlatırsa ve akabinde da 2028 başkanlık seçimleri sonuçlarını bilakis çevirir ve ABD demokrasisini yine inşa ederse, bu durumda her şey tekrar değişebilir. Lakin şimdilik bunu yapabileceklerinin garantisi yok. ABD kurumlarının dört yıl daha bozulmadan hayatta kalacağına katiyen güvenmemeliyiz.

Yani liberal demokrasiye bağlı ve kendi savunmasını önceliğe alan yeni bir Avrupa bloğu (hatta Kanada’nın bile katılacağı) ihtimali artık düşünülemez değil.

Bu gelişmeler bağlamında Türkiye’nin önünde bir tercih olacaktır. Her iki bloğun dışında kalmayı da seçebilir. ABD-Rusya-Çin eksenini kendine daha yakın da görebilir. Ya da Avrupa bloğunun bir kesimi olmayı seçebilir.

Türkiye için Avrupa yolu artık ulaşılmaz değil. Türkiye NATO’nun en büyük ikinci ordusuna sahip ve olası bir savunma birliği inşasında Almanya, Fransa ve öteki Avrupa ülkeleri için çok kıymetli bir ortak olacaktır. Avrupa nüfusunun süratle yaşlanması nedeniyle, Avrupa’ya daha fazla Türk göçü ihtimali artık eskisi kadar ürkütücü olmayabilir.

Avrupa Birliği’nin ve Avrupa Savunma Paktı’nın bir kesimi olmak, Türkiye için oyunun kurallarını değiştirecektir. Cılız verimlilik artışı ve bunun sonucunda oluşan, yaygın yoksulluğa karşın gerçek fiyatlardaki yavaş artış yüzünden ülke iktisadı zorluk içinde. Lakin Avrupa pazarlarına açılmak, Avrupa sermayesinin katkısı ve en değerlisi de Avrupa teknolojisi ve Avrupalı şirketlerle ortak teşebbüs fırsatları Türkiye’nin verimlilik potansiyelini kıymetli ölçüde artırabilir. (Türkiye’nin en yüksek verimlilik artışını AB üyelik sürecinde yaşandığını da hatırlatılayabiliriz.)

Ancak bu yol, Türkiye’nin demokrasiye olan bağlılığından geçiyor.

Türkiye’nin Avrupalı ortaklarına, demokratik kurumlarındaki bozulmayı bilakis çevirmeye çalışacağına dair sinyaller göndermesi gerekiyor (mevcut durumda ülke, demokrasinin berbatlaşması açısından dünyada en berbat performansa sahiplerden biri durumundadır).

Bu, hükümetin sivil toplum faaliyetlerini ve protestoları kabul etmesini ve hatta kutlamasını da gerektirir.

Ülke gençliğinin siyasete yönelik yeni ve büyük coşkusunu geliştirmesini ve hatta ülke işlerine daha da fazla dahil olmasını da gerektirecektir.

Ayrıca bu, nüfusun Avrupalıları ortak olarak görmesini de gerektirecektir.

Bu yolu seçecek olan kim? Cumhurbaşkanı Erdoğan geçmişte vakte ve fırsatlara nazaran değişebileceğini (ve bu tıp geri dönüşler yaparken tabanını bir ortaya getirebileceğini) kanıtladı. Fakat burada gerekli olan perspektif ve kurumsal yaklaşım değişikliği, Kürt siyasetini kendi tarafına çekmeye çalışmaktan (Cumhurbaşkanı’nın şu anda denediği gibi) daha radikal olmalıdır.

Türkiye’nin bu yola gireceğinin garantisi yok. Şayet Cumhurbaşkanı Erdoğan buna teşebbüs etmezse (ki bu ihtimal az değil), Türk siyaseti daha bilinmeyen ve daha çatışmacı hale gelecektir. Değişime kimin liderlik edeceği ve bu başkanın ülkenin geleceği için gerekli çığır açan dönüşümü başlatıp başlatamayacağı belirsizliğini koruyor.