ChatGPT’nin son güncellemesi ünlü anime çizeri Miyazaki’yi mağdur etti

2016 yılında, Japon animasyonunun yaşayan efsanesi Hayao Miyazaki, yapay zekâ tarafından üretilen grotesk bir animasyon demosunu izledikten sonra bu çalışmayı “hayatın kendisine bir hakaret” olarak tanımlamıştı.

Miyazaki, yapay zekânın insan acısını, hissini ve yaratıcılığını anlayamayacağını savunarak, bu tıp teknolojilerin sanatı “ruhsuz” ve “insaniyetsiz” hale getireceğini söylemişti.

Aradan geçen yılların ardından, Miyazaki’nin bu sözleri yine gündemde. OpenAI’nin geliştirdiği yeni imaj oluşturma aracı, kullanıcıların fotoğraflarını yahut tanınan internet memlerini Studio Ghibli’nin ikonik üslubunda tekrar yorumlamasına imkan tanıyor

. Ghibli estetiğine sahip binlerce AI görseli kısa müddette toplumsal medyada viral oldu. Art planlarda pastel tonlar, ihtimamlı el çizimi hissi, düş üzere kompozisyonlar ve yüzlerde tanıdık Miyazaki duygusallığı…

Ancak bu görsel fırtınanın arkasında büyüyen tartışma da vardı: Bir makine, bir sanatkarın ruhunu taklit edebilir mi…

OpenAI CEO’su Sam Altman bile bu trende katılarak profil fotoğrafını Ghibli üslubunda değiştirdi. Altman’ın ironik bir lisanla yaptığı “twink Ghibli” yorumu, kimi etraflarda teknolojik gücün sanata müdahalesi olarak yorumlandı.

Elbette tenkitler de gecikmedi. Toplumsal medyada birçok sanatçı ve içerik üreticisi, Ghibli üslubunun bu formda tekrar üretilmesini “estetik sömürü” olarak nitelendirdi.

TARTIŞMANIN MERKEZİNDE NE VAR
AI görsellerin teknik olarak bir sanatkarın “stilini” taklit etmesi, hukuken bilinmeyen bir yerde. Hukukçular “stil korunmaz” derken, sanatkarlar “eserlerimizin ruhu ve geçim kaynaklarımız yağmalanıyor” diye ses yükseltiyor. Pryor Cashman’dan Josh Weigensberg’in de belirttiği üzere, sıkıntı yalnızca “stil” değil; taklit edilen görsellerin içindeki ayrıntılar da “ayırt edici ve spesifik” olabilir.

Öte yandan kimi kullanıcılar için bu AI tecrübesi, bir oyuncak üzere işliyor: Kendi evcil hayvanlarını yahut aile üyelerini Ghibli’ye dönüştürmek, nostaljik bir cümbüşe dönüşmüş durumda.

Ancak bu kolay erişilebilir estetik, Ghibli üzere az ve öz üretim yapan bir stüdyonun sihrini “ucuzlaştırmakla” da suçlanıyor.

MIYAZAKI NE DEMİŞTİ
Hayao Miyazaki, 2016 tarihli “Never-Ending Man” belgeselinde, yapay zekâ animasyonunu izledikten sonra şöyle demişti:
“Bu şeyleri yaratan kişi acının ne olduğunu bilmiyor. Büsbütün tiksiniyorum. Bunun hayatın kendisine bir hakaret olduğunu güçlü bir formda hissediyorum.”

Washington Üniversitesi’nden medya profesörü Ian Bogost, bu görsellerin artık yalnızca bir sanat yapıtı değil, birer “internet meme” olduğunu söylüyor. Görsellerin yayılma biçimi, onların manasından bağımsız bir kültürel fonksiyon taşıyor: “İlgi cazipliği ilgi çekmek için kullanmak… Günümüzün yeni pozculuğu bu olabilir.”

Ghibli’nin görsel lisanı; pastel tonlar, ayrıntılı art planlar, el emeğiyle yapılan animasyonlar ve şiirsel öykülerle tanımlanıyor. Bu lisanı taklit eden yapay zekâ, bir manada nostaljiyi pazarlıyor. Lakin Miyazaki’nin temsil ettiği niyet, hissin dijitalleştirilmesine kökten karşı. Bu zıtlık, günümüz sanat ve teknoloji çatışmasının merkezine oturuyor.

Ghibli stili yapay zekâ görselleri, yalnızca nostaljik bir akım değil; yaratıcı emeğin hudutları, etik sorumluluklar ve dijital çağda sanatın bedeli üzerine bir tartışmanın fitilini ateşledi. Hayao Miyazaki’nin yıllar evvel dillendirdiği “hakaret” uyarısı, bugün çok daha güçlü yankılanıyor.

TELİF MESELESİ

Hukuk firması Pryor Cashman’dan Josh Weigensberg’e nazaran, genel olarak “stil” telif hakkı ile korunmaz. Lakin iş sadece ‘stil’e indirgenemez. Şayet bir AI görseli, “Spirited Away” yahut “Howl’s Moving Castle” üzere bir sinemadan alınmış karelere büyük ölçüde benzeri ögeler içeriyorsa, bu noktada “özgünlük” ve “ayırt edici özellikler” üzerinden bir telif hakkı ihlali kelam konusu olabilir.

Öte yandan OpenAI, yeni sistemlerinin “yaşayan sanatçıların” biçiminde görsel üretimini engelleyecek düzenekler içerdiğini söylüyor. Ama “stüdyo tarzları” hâlâ hür alanda. Yani Ghibli üzere kurumların estetik mirası, hâlâ gri bölgede.

AI görselleri, yalnızca estetik bir üretim değil; tıpkı vakitte bir internet memine dönüştü. Ghibli üslubu imajlar artık yalnızca nostaljik ya da duygusal değil — tıpkı vakitte viral, ironik, hatta politik.

MIYAZAKI’NİN DİRENİŞİ

Hayao Miyazaki sırf Ghibli’nin kurucusu değil; birebir vakitte çağdaş animasyonun etik savunucularından biri. 84 yaşındaki usta direktör, teknolojiye dair her vakit temkinliydi. Bilhassa AI konusundaki görüşleri sert ve net.

Miyazaki için sanat, acıyla yoğrulmuş bir insan tecrübesi: Bu nedenle yapay zekânın “hikâye anlatımını otomatikleştirmeye” çalışması, onun gözünde sırf sanatsal değil, birebir vakitte ahlaki bir sapma…