Bir beden hikayesi: Emziren kadın figürü sanatın hafızasında

Emziren bayan figürü, tarih boyunca doğurganlık, annelik ve bakım temalarıyla sanatın merkezinde yer alıyor. Her devrin kültürel kodlarını ve estetik anlayışını yansıtan bir simgeye dönüşüyor.

SANATIN EN ESKİ TEMSİLİ: WİLLİENDORF VENÜSÜ

M.Ö. 20.000 yılına ilişkin Willendorf Venüsü heykelciği, “doğurganlığı”, “bereketi” ve “besleyiciliği” simgeleyen birinci temsillerinden biri olarak betimleniyor. Büyük göğüsleri, bariz kalçaları ve yuvarlak karını olan bu figür, sırf doğurganlık simgesi olarak değil, birebir vakitte bayan vücudunun tarihî temsilini, nasıl algılandığını ve görünür kılındığını sorgulatan bir arkeolojik simge olarak da kabul ediliyor. Bu çoklu manalar, bayanın hem sembolik hem kültürel bağlamda algılanmasının tarihi izlerini taşıyor. Bu yapıtın tarih boyunca “Venüs” ismiyle anılması birtakım araştırmacılar tarafından kıymetlendirme konusu yapılıyor. Zira bu isim, Batı sanatında ince, genç ve idealize edilmiş bayan vücudunu çağrıştırıyor.

EMZİRME TEMASININ TANRISAL BAŞLANGICI

Emziren bayan figürünün kökeni Antik Mısır mitolojisinde Tanrıça İsis’in Horus’u emzirmesiyle başlıyor. Bu sahneler, anneliği sırf biyolojik değil, “tanrısal bir eylem” ve “kraliyet meşruiyeti” olarak pahalandırıyor. Bu figürler, tarih boyunca annelik, doğurganlık ve bayan vücudunun görsel temsili açısından farklı yorumlara bahis oluyor. Kimi feminist yorumculara nazaran bu figür, bayanın üretkenliğini takdir eden lakin tıpkı vakitte onu “toplumsal bir rol” içine hapseden bir anlatı olarak bedellendiriliyor. İsis’in Horus’u emzirmesi, sonraki yüzyıllarda Hristiyan sanatına da ilham kaynağı oluyor.

RÖNESANS’TA “NURSİNG MADONNA”

Rönesans’ta (14.–17. yüzyıl), Hz. Meryem ve Hz. İsa pek çok defa resmediliyor. Bu sahneler “Nursing Madonna” olarak anılıyor. Tanrı’nın taşıyıcısı (Theotokos) olarak temsil edilen bu sahneler, Carlo Crivelli, Leonardo da Vinci, Jean Fouquet, Raffaello Sanzio üzere sanatkarlar tarafından işleniyor. Leonardo da Vinci’nin “Madonna Litta” isimli tablosu en ünlü örneklerden biri olarak biliniyor. Araştırmalarda, figürün annelikle temaslı sembolik manalar taşıdığı istikametinde değerlendirmelere rastlanıyor.

EMZİREN BAYAN FİGÜRÜNÜN SANAT TARİHİNDEKİ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

17. yüzyıldan itibaren bayan figürü tartışmalı hâle geliyor. Bu figürün sanattaki temsili değişmeye başlıyor. Mahremiyet anlayışındaki dönüşümler ve bayan vücuduna yüklenen farklı manalar, emzirme sahnelerinin sanat yapıtlarında daha az görünür olmasına neden oluyor.

EMZİREN BAYAN FİGÜRÜNÜN SANATSAL EVRİMİ

20. yüzyılda feminist sanat akımları, emziren bayan figürünü farklı bağlamlarda yine ele almaya başlıyor. Bu temsiller, heykel sanatında bedensel üretkenlik ve toplumsal cinsiyet rolleri üzere bahislerle ilişkilendiriliyor.

Figürler, annelik temasının yanı sıra bayan vücudunun politik, kültürel ve ferdi taraflarıyla temaslı olarak bedellendiriliyor.

MALZEME VE FORMDA DA YENİLİĞE GİDİLİYOR

Bronz, taş ve çağdaş sentetik gereçlerle yapılan heykellerde, emziren bayan figürleri daha soyut, parçalanmış ya da fragman estetiğiyle sunuluyor.

Louise Bourgeois, annelik ve vücut temalarını en çarpıcı biçimde “Maman” (1999) isimli heykelinde işliyor. Bourgeois, örümceği annesiyle olan karmaşık ilgisiyle özdeşleştiriyor: kollayıcı, üretken, zeki ve tıpkı vakitte kırılgan. Heykelin gövdesinde mermerden yumurtalar bulunuyor bu ayrıntı, anneliğin doğurganlık ve besleyicilik istikametini simgeliyor.

NİKİ DE SAİNT PHALLE’İN BAYAN FİGÜRÜYLE KURDUĞU ENSTALASYON

Niki de Saint Phalle, renkli ve büyük ölçekli bayan figürleriyle annelik ve kadınlık temalarını işliyor. Phalle, en ikonik yapıtlarından birini, “Hon-en Katedral” (1966) dev bir bayan figürü halinde tasarlıyor.

İç yerde çeşitli enstalasyonlar yer alıyor. Bu yapı, hem anneliği kutsayan hem de bayan vücudunun nesneleştirilmesini eleştiren bir anlatı sunuyor.

KİKİ SMİTH’İN VÜCUTLA KURDUĞU SANAT DİLİ

Kiki Smith, emzirme ve doğum üzere temaları direkt vücut üzerinden işleyerek mahremiyetin kamusallaşmasını sorgulayan “All Souls” (1988), “Mary Magdalene” (1994), “Virgin with Dove” (1999), “Untitled (Fountain)” yapıtlarıyla feminist sanatın en özgün seslerinden biri oluyor.

Smith’in “Mary Magdalene” isimli yapıtı kırılgan fakat ayakta duran bir bayan vücudunu temsil ediyor. Klasik kutsal bayan temsillerinden farklı olarak, vücudun savunmasızlığını ve ruhsal yükünü ve birebir vakitte dirençli taraflarını öne çıkarıyor.

SANATLA YAZILAN ANNELİK

Mary Kelly, 1973–1979 yılları ortasında geliştirdiği “Post-Partum Document” serisinde annelik sürecini belgeleyip sanatın konusu hâline getiriyor. Yapıtta; bebek bezleri, mama çizelgeleri ve lisan gelişimi üzere günlük gereçler yer alıyor.

Çalışma, psikanaliz ve feminist kuram çerçevesinde anneliği toplumsal ve kişisel taraflarıyla ele alıyor. Konusu ve gereç kullanımı nedeniyle periyodunda sanat topluluğunda tartışma yaratıyor.

EMZİRME TEMASININ SANATTAKİ YERİ

Günümüzde emzirme, sanatın farklı disiplinlerinde ele alınan bir tema hâline geliyor. Sanatkarlar, bu figürü annelik, vücut ve bakım emeği üzere kavramları görselleştirmek için kullanıyor. Fotoğraf, heykel ve performans üzere alanlarda işlenen emzirme sahneleri, mahremiyet ve toplumsal temsiller, toplumsal normlar ortasındaki alaka üzerine çeşitli yorumlar sunuyor. Kimi vakit da örtülmesi gereken bir davranış olarak görülerek bayanların kamusal görünürlüğünü sınırlıyor.

Özge Esen

Odatv.com