Beyniniz bu tuzakla nasıl kandırılıyor: Taksit borçlarından kurtulmanın yolu

TAKSİT PSİKOLOJİSİ: KÜÇÜK KESİMLERLE BÜYÜK BORÇLARA GİDEN YOL

Taksitler olmasa nasıl alışveriş yapardık kim bilir? Gidip tek seferde elli bin lira verip bir buzdolabı almak mümkün mü? Taksitli alışveriş, birçok kişi için hayatı kolaylaştıran bir sistem üzere görünür. Pekala bu kolaylık, tüketici davranışlarını nasıl etkiliyor? Bu yazıda davranışsal iktisat ışığında taksit psikolojisini inceleyeceğiz.

Tüketici aslında şuurludur, harcamalarına dikkat eder; fakat tüketicinin farkında olmadan verdiği birçok karar vardır. Satıcılar bunları fark eder ve tüketicinin kararını etkileme istikametinde taksit üzere sistemler kullanır. Taksitli alışveriş, harcamanın gerçek maliyetini perdeleyerek tüketicinin temkinini azaltabilir.

Türkiye’de beyaz eşyadan giysiye, tatilden telefona birçok harcamalar için taksit yaygın olarak kullanılır. Taksitlendirme ‘Benim param buna yetmez’ ya da ‘Bu esere bu kadar para vermem’ üzere kararlarınızı etkilemek için kullanılır; bizi almadığımız yahut alamadığımız birçok eseri almaya iter. Sonra bir bakmışız durmadan taksit ödüyoruz; borç içindeyiz.

TAKSİTLE HARCARKEN BEYNİMİZ NASIL ÇALIŞIR

Tüketici olarak verdiğimiz kararları bilirsek taksitlendirme yollarını fark edip daha şuurlu alışveriş yapabiliriz. Zihinsel muhasebe, erteleme eğilimi ve paranın görünmezleşmesi üzere kavramlar nasıl karar verdiğimizi açıklar. Gelin bu kavramların kimilerini inceleyelim.

Zihinsel muhasebe, anlık olarak başımızda yaptığımız hesaba denir. Elli bin liralık bir buzdolabını tek seferde almayabiliriz lakin on taksitle gözümüze çok daha cazip gelir. Sonuçta aylık vereceğimiz beş bin lira nedir ki? Bu evrede birkaç günlük market alışverişimiz kolay kolay bu fiyatlara erişiyor aslında.

Erteleme eğilimine nazaran beşerler, gelecekteki sonuçları başlarında küçümsüyorlar. Yani istediğiniz akıllı telefonu bugün almanın verdiği haz, beş ay sonra almaktan daha yüksek geliyor. “Taksitle bugün alabilecekken neden beş ay sonra peşin alayım ki?” Gibisi formda, beş ay sonra ödeyeceğiniz 500 lirayı, bugün ödeyeceğiniz 500 liraya kıyasla daha az önemsersiniz.

Paranın görünmezleşmesi de buna bir örnek. Davranışsal iktisatta yapılan birçok deney, insanların hesaplarında olan ya da ellerinde tuttukları parayı daha temkinli harcadığını gösteriyor. Ödeyeceğiniz taksit daha elinizde olmayan maaşınızdan geliyorsa, o parayı daha kolay harcıyorsunuz. Yani gezerken gördüğünüz elbiseyi kredi kartıyla alınca güya cebinizden para çıkmıyor üzere hissedebiliyorsunuz.

Gerçekten muhtaçlık duyduğumuz, istediğimiz eserleri taksitle almak elbette caziptir. Lakin bu kararı verirken, satıcıların tüketici davranışlarını ve eğilimlerini çok yeterli bildiğini unutmamak gerekir. Kararınızı taksit kampanyalarına nazaran değil gereksiniminize ve isteklerinize nazaran belirlerseniz, istenmeyen harcamalardan ve taksit borçlarından daha kolay korunabilirsiniz.

BİLİNÇLİ TAKSİT KULLANIMININ GÜCÜ

Taksit yalnızca tüketiciyi borca sokmak için tasarlanmış bir tuzak değildir. Gerçek ve şuurlu kullanıldığında tüketiciye yararları olur. Taksitler sayesinde olağanda ulaşamayacağımız eserlere erişimimiz olur. Bilhassa düşük gelir kümelerindeki tüketicilere avantaj sağlayabilir. Taksitsiz alınamayacak bir telefon, bir bakmışsınız cebinizdedir.

Başka bir dikkat edilmesi gereken öge enflasyondur. Bilhassa yüksek enflasyon periyotlarında taksitle alışveriş daha da cazibeli hale gelir. Zira üç ay sonra bu eser çok daha kıymetli olabileceği fikriyle alışverişi erkene çekeriz. Gelecekte alım gücünün düşeceği beklentisiyle taksit borçları çok daha mantıklı hale gelir.

Dikkat etmemiz gereken nokta, enflasyon periyodunda bile, harcamalarımıza dikkat etmektir. Şuurlu tüketim, bu kararları verirken farkında ve sorgulayıcı olmaktan geçer. Herkes taksitle alışveriş yapıyor diye sizin de yapmak zorunda olmadığınızı bilmelisiniz. Borçlanmak istemiyorsanız, harcamaya yönelten fikir kalıplarını sorgulamalı ve kendi önceliklerinizi göz önünde bulundurmalısınız.

Sonuç olarak, taksitli alışveriş hayatımızı kolaylaştırabilir; lakin bu kolaylık, farkında olmadan bizi gereksiz harcamalara ve uzun vadeli borçlara da sürükleyebilir. Bu nedenle her taksit fırsatını bir avantaj olarak değil, sorgulanması gereken bir seçenek olarak görmek gerekir. Muhtaçlığımızı, önceliklerimizi ve ödeme gücümüzü göz önünde bulundurarak hareket ettiğimizde taksit bir tuzak değil, yararlı bir araç olabilir. Şuurlu tüketim, yalnızca ekonomik değil, ruhsal farkındalıkla da şekillenir.

Ardıç Üçyıldız