Beyaz Saray’daki gerginliğe bir de bu açıdan bakın: Trump-Zelenskiy kavgasının arka planı… ‘Churchill gibi adam’ benzetmesi

TRUMP-ZELENSKIY GERGİNLİĞİNİN ARKA PLANI

ABD Başkanı Donald Trump’la Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy ortasında Beyaz Saray’da yaşanan sert münakaşanın, bu vakte kadar ABD diplomasi tarihinde örneğinin görülmediği söyleniyor. Lakin bu münakaşa, Ukrayna idaresiyle ABD idaresi ortasındaki bir tartışmadan çok, Batı kampının kendi içindeki bir çatışmayı gösteriyor. Zelenskiy de Batı’da Trump zıddı kesitlerin simgesi haline geldi.

Trump’la Zelenskiy’nin bağlantıları, en azından geçen sonbahardan beridir, oldukça gergindi. Zelenskiy, 2024’ün Eylül ayında ABD’ye gittiğinde, kasım ayında yapılacak başkanlık seçimlerinin her iki adayı ile de görüşmek istemiş, ancak Trump’la yaptığı görüşme oldukça tatsız geçmişti. Bunun da en önemli iki nedeni vardı: Birincisi Zelenskiy, ABD’ye varır varmaz Amerikan basınında Cumhuriyetçiler’in tavrını eleştirmiş; ikincisiyse Zelenskiy’nin ABD ziyareti, Demokratlarca, iç seçim materyali olarak kullanılmıştı. O nedenle Trump, Zelenskiy’le görüşmekten vazgeçmiş, ortaya kimilerini girmesiyle zar sıkıntı bir görüşme sağlanmış ve bu görüşmede de Trump, Zelenskiy’ye olan soğuk halini gizlememişti.

UKRAYNA NEDEN ORTADA BIRAKILDI

Trump’ın iktidara gelmesi, Rusya – Ukrayna Savaşı’nın da gidişinde değişikliklerin olacağına işaret ediyordu, çünkü Trump ve Cumhuriyetçiler, Rusya’yla bir biçimde muahedeye varılmasını savunuyordu. Bu mevzuda da Trump, tek başına değildi: Trump, bir yerde, Batı dünyasında, bu savaştan yorulmuş olan geniş kesitleri temsil ediyordu.

Böyle bir siyaset, Ukrayna idaresini çok güç durumda bırakırdı, çünkü, Rusya – Ukrayna Savaşı’nın patlak vermesinden kısa bir müddet sonra, Zelenskiy idaresi, Türkiye’nin arabuluculuğunda İstanbul’da Rusya’yla bir ortaya gelmiş ve bir ön mutabakat sağlanmış iken, devrin İngiltere Başbakanı Boris Johnson’un ivedilikle Kiev’e gelerek Zelenskiy’i Rusya’yla müzakere yapmama konusunda ikna etmesi sonucunda, Rusya’yla müzakereler çıkmaza girmiş, sonraki devirlerde de gerek Biden, gerekse çeşitli İngiliz hükümetleri, Zelenskiy’nin Rusya’yla bir muahedeye varmasına mani olmuşlardı. Tıpkı periyotlarda Biden’ın, Ukrayna’nın Kırım’ı geri alabilecek güçte olduğunu söylemesi de Ukrayna’nın beklentilerini oldukça yükseltmiş, sonuçta, ABD – İngiltere ikilisi, savaşın en az üç yıl uzamasına neden olmuştu (Başlıca maksatları, bu savaşın Rusya’yı yıpratmasını sağlamaktı. Gerçekten son vakitlerde Rusya’nın Suriye siyasetinin iflas etmesinin, Kafkasya’daki konumununsa oldukça sallanmasının Rusya’nın Ukrayna’da batağa sağlanıp güç kaybetmesinin sonucu olduğu, artık herkesçe görülüyor). İşte, bir periyot Zelenskiy’nin uzlaşmasına imkan vermedikten sonra artık Ukrayna’nın ortada bırakılıvermesi gündeme geliyordu.

UKRAYNA’NIN İKİ BÜYÜK KORKUSU

Ukrayna’nın 1991 yılında bağımsız olmasından itibaren, Ukrayna’da iktidara gelen Batılı idarelerin esas iki korkusu vardı: Birincisi, ABD’nin Ukrayna’yla ilgili hususlarda, Ukrayna’yı by pass ederek, direkt Rusya’yla müzakere etmesi; başkasıysa, Batı’nın Ukrayna’yı Rusya karşısında yapayalnız bırakması… Trump idaresinin Putin’le direkt müzakerelere girişmesi, Ukrayna idaresinin bu iki korkusunu da bir ölçüde doğrulamış oldu (Oysa ki, Zelenskiy, gerisinde Batı’nın dayanağının tam olduğunu düşündüğü periyotlarda, “biz Rusya’yla anca falanca ve filanca kaidelerde müzakere ederiz” diyordu. Fakat artık, kendisini destekleyen en önemli ülkenin, Rusya’yla, hiçbir kural olmadan müzakerelere başladığını gördü). Riyad’da ABD ve Rusya heyetleri ortasında yapılan birinci görüşmelerde Ukrayna’da evvel ateşkes, sonra seçimler, akabinde da barış mutabakatı yapılması formundaki karar, Ukrayna idaresinin tamamıyla öfkesini çekti. ABD Liderinin Zelenskiy hakkında “gayrımeşru lider”, “diktatör” biçimindeki ithamları da bu hoşnutsuzluğu daha da arttırdı.

ZELENSKIY’NİN BATI’YA “MADENLERE BİRLİKTE İŞLETELİM” MESAJI

Zelenskiy’le Trump’ın alakasını daha da bozan husus, hepimizin bildiği üzere, Ukrayna’nın doğal madenleri konusu oldu. Aslında ABD’ye ve genel olarak Batı’ya Ukrayna doğal kaynaklarını teklif eden Zelenskiy idi. Geçen sonbaharda ilan ettiği “Zefer Planı”nda Zelenskiy, Batılı ülkelere, “bizim madenlerimiz var, gelin bunları birlikte işletelim” diyor, böylece de iktidara gelme ihtimali olan ve ABD dış siyasetinde anlık somut yarar arayan Trump idaresine göz kırpıyordu. Zelenskiy’nin beklentisi, ABD idaresinin, bu doğal kaynaklar karşılığında Ukrayna’nın Rusya karşısında güvenliğini garanti etmesiydi. Ne var ki Trump, “Ukrayna’nın aslında bize borcu var. O nedenle, bu kaynakları vermeye eli mahkum” dedi ve Ukrayna’ya bir güvenlik garantisi vermeyi reddetti. Bu husus, Zelenskiy ve Trump ortasında oldukça çatışma konusu olsa da, mutabakatın son halinin büyük ölçüde Trump’ın istediği biçimde olduğu, Ukrayna’ya güvenlik garantisi verilmediği görülüyor.

Doğal mineraller mutabakatının, dün Beyaz Saray’da imzalanması bekleniyordu. Her ne kadar dün Zelenskiy Beyaz Saray’dan ayrılmak zorunda bırakıldıysa da dün gece verdiği bir demeçte Zelenskiy, bu muahedeyi imzalayacaklarını söyledi.

ZELENSKIY’E “CHURCHILL ÜZERE ADAM” BENZETMESİ

Peki, Zelenskiy, bu çatışmada, tek başına mı?

Tabii ki hayır. Trump’ın vazifeye gelmesinden bu yana, Batı dünyasında bilhassa Rusya konusunda ve global siyaset konusunda oluşan çatlağın giderek derinleştiğini görüyoruz. Bir kez Trump, iktidara geldi, ancak şimdi iktidar olamadı. ABD’de Biden usulü global egemenlik siyasetini savunanların pek çok yerde, hatta devlete bağlı yayın organlarında tesirli olduklarını görüyoruz. Ayrıyeten, İngiltere, tıpkı 2021-2022 periyodunda olduğu üzere, ısrarla ABD’yi Doğu Avrupa’daki çatışma ortamının içine çekmeye çalışıyor. Avrupa Birliği idaresinin ve Baltık ve İskandinav ülkelerinin de misal tavırda olduklarını görüyoruz. İşte, Trump karşısındaki bütün bu kısımlar, bilhassa dünden beri, Zelenskiy’i, Trump’a karşı yürütülen uğraşın batağı haline getirdiler ve Zelenskiy’nin gerisinde olduklarını açıkladılar. İngiltere Savunma Bakanı ise son günlerde, çıtayı daha da yükselterek, Zelenskiy’i, İkinci Dünya Savaşı yıllarının ünlü İngiliz Başbakanı Winston Churchill’e benzetti. Daha evvelce de İstanbul’daki müzakerelerin sonuçsuz kalmasını sağlayan periyodun İngiliz Başbakanı Boris Johnson, Zelenskiy’i Churchill’e benzetmişti. İngilizler, Rusya’ya karşı savaşı sürdürmek istedikçe, Zelenskiy’e “Churchill üzere adam” diyor.

Ukrayna basını, Zelenskiy’nin bir halde Trump’la anlaşacağını ve mutabakata mecbur olduğunu söylüyor.

Savaşın birinci vakitlerinde, bir tarafta Rusya’nın başka taraftaysa Batı’nın yekpare bütün olarak yer aldığı bir çatışma ortamı vardı. Şimdiyse, Batı’nın iki kesiti ortasında derinleşmiş bir çatlak ve çatışma ortamı var. Bu koşullarda, Ukrayna’daki savaşın akıbetini de Trump’ın mı başkalarına kelamını geçireceği, yoksa öteki kısmın mi Trump’ı ikna edeceği sorusu belirleyecek.

Deniz Berktay