Anti Kemalistlerin sık söylediği yalan: Şapka giyemeyen kadın asıldı… Kaynakları Çetin Altan

1925 yılında yürürlüğe giren Şapka İktisası Hakkında Kanun’un akabinde Erzurum’da yaşanan protesto olayları, devrin en sert yansılarından biri olarak tarihe geçmişti.
Kamuoyunda uzun yıllardır lisana getirilen “şapka isyanı nedeniyle bir bayanın idam edildiği” argümanı ise tarihî dokümanlarla doğrulanamıyor. Erzurum’da düzenlenen protestolarda, kimi din adamları ve halk başkanları başı çekmiş; olaylar sonrasında kurulan Şark İstiklal Mahkemesi tarafından çok sayıda kişi yargılanmıştı. Mahkeme, şapka kanununa muhalefeti isyana teşvik olarak kıymetlendirerek birtakım sanıklara idam cezası vermişti. Erzurum’da idam edilenler ortasında en bilinen isimlerden biri İbrahim Hakkı Hoca olmuştu.

GÜVENİLİR KAYNAKLAR TEMEL ALINMALI

Ancak yapılan arşiv incelemeleri ve akademik çalışmalara nazaran, Erzurum’da ya da öbür bir kentte, şapka kanununa muhalefet gerekçesiyle idam edilen bir bayana dair rastgele bir resmî kayıt bulunmuyor. Periyodun toplumsal yapısı gereği, bayanların bu tıp politik protestolarda faal olarak yer almadığı; olaylara katılanların büyük çoğunluğunun erkek olduğu tabir ediliyor. Bilhassa Erzurum’daki isyanın akabinde söylencelere dayanan birtakım anlatılarda bir bayanın da idam edildiği ileri sürülse de, bu argümanlar tarihî evraklarla desteklenmiş değil. Hususa ait rastgele bir istiklal mahkemesi kararı ya da tutanakta bayan sanık ismine rastlanmıyor. Tarihçiler, kelam konusu anlatıların vakitle halk hafızasında efsanevi boyutlar kazanabileceğine dikkat çekerek, resmî evraklar ve sağlam kaynakların temel alınması gerektiğini vurguluyor.

ŞALCI BACI YALANI

“Şalcı Bacı” yahut “Şalcı Şöhret” isimli bir bayanın Şapka Kanunu’na muhalefetten ötürü idam edildiğine dair tek bir resmî doküman bile bulunmamaktadır. Yalnızca bu isimle anılan birinin Erzurum’da idam edildiği kayıtları bile bulunmuyor.

TARIK IŞIK ÇÜRÜTTÜ

Tarihçi Tarık Işık’ın Darağacında 15 Bayan isimli yapıtı, kelam konusu savın tarihî olarak geçerli hiçbir kaynağı olmadığını, tersine evraklarla çürütüldüğünü ortaya koydu.

İNALCI VE ORTAYLI DA DOĞRULAMADI

Tarihçi Halil İnalcık’ın yapıtlarında, bilhassa İstiklal Mahkemeleri, şapka ihtilali ve ilgili cezalandırmalarla ilgili olarak bu türlü bir olaydan kelam ettiği rastgele bir kayıt bulunmamasının yanı sıra bir öteki kıymetli Tarihçi İlber Ortaylı ise şapka ihtilalinin toplumsal ve kültürel manasını değerlendirirken, bu tıp yeniliklerin çağdaşlaşma için mecburî olduğunu vurguluyor.