Ahlaki açıdan tartışmalı bir sergi
1991 ile 2011 yılları ortasında çektiği beş sinema – Europa, Breaking the Waves, Dancer in the Dark, Dogville ve Melancholia – üzerinden kurgulanan stant, sırf estetik bir seyahat değil, tıpkı vakitte ahlaki bir yüzleşme.
Melancholia’nın Wagner eşliğindeki kıyamet sahnesinden, Dogville’in boşluklarla çizilmiş sahne dizaynına kadar sinemasal imgeler, kilisenin mimarisiyle bütünleşiyor. Lakin bu atmosferik tecrübe, Von Trier’in mesleğindeki tartışmalı noktaları da göz gerisi etmiyor.
2011’de Cannes Sinema Festivali’nde kendisini “Nazi” olarak tanımlaması, müzisyen Björk’ün taciz suçlamaları, bayan karakterleri şiddet objesi olarak kurguladığı tezleri… Tüm bu karanlık geçmiş, standın merkezine sinmiş durumda. Guardian müellifi Miranda Bryant, Trier’in standı hakkında ‘ahlaki açıdan tartışmalı’ sözünü kullanıyor.
Feminist çizgi roman müellifi Sofie Riise Nors’un standa katkısı, bu yüzleşmeyi daha da somutlaştırıyor. Nors, Von Trier’i bayan cinayetlerini “romantize etmek” ve “fetişleştirmekle” suçluyor. Melancholia’daki mevt sahneleri, Dancer in the Dark’taki müzik söyleyerek idam edilen Selma karakteri ya da Antichrist’teki oto-mutilasyon… Nors’a nazaran bunlar, direktörün bayan kimliğini değil, kendi fantezilerini yansıttığının ispatı.
Serginin küratörü Helene Nyborg Bay ise bu tenkitlerin diyalog yaratmak için bir fırsat olduğunu savunuyor. Von Trier’in “zamanının ötesinde” bir sanatçı olduğunu düşünen Bay, genç ziyaretçilerin direktörün evreniyle kurduğu bağdan etkilenmiş: “Bu, sinema izlemeye gerek duymayan ancak hissiyat üzerinden kurulan bir anlatı.”
Serginin açılışında üç saatte 2 bin ziyaretçiyi ağırlaması da Von Trier’in hâlâ büyük bir ilgi gördüğünü gösteriyor. Lakin feminist sanatkarlar bu ilgiyi, Danimarka’nın direktörün geçmişteki davranışlarını görmezden gelmesinin bir sonucu olarak pahalandırıyor. Nors’a nazaran, “Onun hakkında hâlâ kutlama stantları açılıyor olması, Lars von Trier’in asla iptal edilmediğinin en açık göstergesi.”
Von Trier’in şahsen katılmadığı standa uzaktan onay verdiği ve Parkinson hastalığı nedeniyle bakım merkezinden açılışı FaceTime ile izlediği biliniyor. Stantta, üretim şirketi Zentropa’dan temsilcilerin “Melancholia”daki kıyamet sahnesini izlerken yerde bulunması ise sinema ve gerçek hayatın bulanık sonuna dair ironik bir not olarak hafızalara kazınıyor.
Peki bu stant bir “kutlama” mı, yoksa bir “hesaplaşma” mı? Tahminen ikisi birden. Lakin tartışma şu soruda düğümleniyor: Kusursuz bir sanatçı olabilirsiniz – fakat birebir vakitte çok sıkıntılı biri de. Ve bu çelişkiyle nasıl başa çıkılacağına dair net bir cevap hala yok.
