Abdurrahman Dilipak, Karl Marx’a hak verdi: ‘Din afyon mudur’
Alman filozof, politik ekonomist ve bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx’ın, “Din afyondur” kelamının aslının “Religio halkın afyonu’dur” olduğunu belirten Abdurrahman Dilipak, Marx’ın amacında gerçek bir din değil, “Religio” olarak tanımlanan yapma/uydurma, “Dine karşı, dinin yerine ikame edilmeye çalışılan bir inanç biçimi olan Religio’ya karşı” bir duruş olduğunu söyledi. Marx’ın, Prusya’daki feodal monarşi ve kilisenin toplumsal denetim düzeneklerini eleştirdiğini söyleyen Abdurrahman Dilipak’ın, habervakti.com’daki “Din afyon mudur” başlıklı yazısı şu halde:
Karl Marx’ın “Din Afyondur” diye bir tabiri yok. “Religio halkın afyonu’dur” (Die Religion … ist das Opium des Volkes) der ve bu söz, 1843 yılında yazdığı “Hegel’in Hukuk İdeolojisinin Tenkidine Katkı. Giriş” isimli makalesinde yer aldı. Bu yazı, 1844 yılında Marx’ın Arnold Ruge ile birlikte yayımladığı Deutsch-Französische Jahrbücher (Alman-Fransız Yıllıkları) mecmuasında yayımlandı.
“MARX’IN AMACINDA HRİSTİYANLIK VE MUSEVİLİK VARDI”
Marx bu ifadeyi, 19. yüzyıl Avrupa’sında dinin toplumsal rolünü eleştirirken kullanmıştır. Amacında İslam değil, Hristiyanlık ve ve Musevilik vardır. Hristiyanlıktaki İncil ve Rab İsa tarifi, hatta öteki dini kurallar, MS 325’de yapılan Tek Allah inancını savunan Arius’çulara karşı yapılan İznik konsülü ile başlayan süreçte tanımlanmıştır. Hatta Hristiyan tarifi ile, lakin Hz. İsa’dan 50 yıl sonra Tarsuslu bir Yahudi olan ve Hristiyanlara karşı ajanlık yapan Saul isimli bir Musevi tarafından kullanılmıştır. Yeniden maksadında Musevilik vardır. Musevilik, bir Babil sürgününde bir kopuş yaşadı. 1. Sürgün MÖ 597, 2. Sürgün 587’de gerçekleşti. 70 yıl süren sürgün, MÖ 538’de sona erdi. Hz. Üzeyir aleyhisselamın önderliğinde Museviler MÖ 458 ya da 397’de geri döndüler. Hz.Üzeyir peygamber Tevrat’ı yine tedvir etti. Onun için de Museviler ona (Haşa) “Allah’ın oğlu” dediler. Hz. İsa vaktinde da yeniden aslından uzaklaşmış bir din ve kitaplara nazaran İlah ve Rab pozisyonuna yükseltilen din adamları tarafından yönetiliyorlardı.
“MARX’IN GAYESİ GERÇEK BİR DİN DEĞİL”
Yani Marx’ın amacında, gerçek bir din değil, “Religio” olarak tanımlanan yapma/uydurma, “Dine karşı, dinin yerine ikame edilmeye çalışılan bir inanç biçimi olan Religio’ya karşı” bir duruşu vardı.
Marx’ın tenkitlerinin asıl amacında bilhassa Prusya’daki feodal monarşi ve kilisenin toplumsal denetim sistemleri vardı.. Marx, kilisenin dayattığı din telakkisinin, ezilen sınıfların yaşadığı acıları hafifleten bir çeşit “ağrı kesici” olarak fonksiyon gördüğünü, lakin tıpkı vakitte mevcut sömürü tertibini sorgulamalarını engelleyerek bir yanılsamaya sebep olduğunu savunuyordu. Bu söz ile mevcut kilise öğretisinin hem bir teselli kaynağı hem de toplumsal değişimi engelleyen bir uyuşturucu üzere işlediğini vurgular.
Marx’ın sözünde tek “Allah” (cc) ne de “Din” geçmez. “Tanrı” her hangi tapılan bir objeyi tabir eder, o bir kıral, obje ya da inek de olabilir. Din’den de kelam edilmez, Religio’dan, kilisenin kurguladığı nizamdan ve işbirliği içinde oldukları derebeylik tertibi, feodal yapıdan kelam eder. Tenkidinde İlahi olan değil, beşeri olan durum kelam bahsidir.
“BU, MARX’IN ALLAH’A İNANDIĞI MANASINA GELMEZ”
Bu Marx’ın bir Allah’a ya da dine inandığı manasına gelmez. Kemalist solcular/Sosyalistler tekrar manasını bilmedikleri Laiklik ismine, direkt dine, İslam’a ve Müslümanlara karşı Marks’ın bu kelamını bir mızrak üzere kullanmaya çalıştılar.
Marx, kilisenin temsil ettiği inanç biçiminin “insan eseri olduğunu ve insanın kendi yarattığı bu yapının, sömürülen sınıfları pasifize ettiğini” öne sürer. Fakat, bu kelamı bir din zıtlığı olarak değil, kilisenin toplumsal şartlar içindeki ikili rolüne dikkat çekmek için kullanır.
Marx “Die Grundlage der irreligiösen Kritik ist: Der Mensch macht die Religion, die Religion macht nicht den Menschen”der. (Devamı için Not kısmına bakınız). Bu makalenin genel olarak ve özet biçiminde Türkçe çevirisi şöyle: “Ruhbanların ürettikleri inanç sistemine karşı tenkidin temeli şudur: İnsanı insan yapan onun inancı değil, o inanç sistemini üreten insanın kendisidir.. Yani inanç denilen şey insanın sahip olduğu kendi şuuru ve kendi duygusudur. Lakin insan, dünyanın dışında rastgele bir yerle bağlanmaya çalışılan soyut bir öz değildir. (…) İnanç, bu dünyanın genel teorisi, özeti, halksal biçimdeki mantığı, onun tinsel onur sorunu, vecd hali, ahlaki onayı, görkemli tamamlayıcısı, teselli ve aklanmasının üniversal temelidir. İnanç, insani özün doğaüstü gerçekleşmesidir, zira “insani öz” somut bir gerçekliğe sahip değildir. Öyleyse İnanç sistemlerine karşı savaşım, dolaylı olarak dinin tinsel aromasını oluşturduğu dünyaya karşı savaşım demektir. Kutsanan manevi sefalet, bir ölçüde gerçek sefaletin dışavurumu ve bir diğer ölçüde de gerçek sefalete karşı protestodur. Bu his, ezilen insanın içli ezgisi, kalpsiz bir dünyanın sıcaklığı, tinin dışlandığı toplumsal şartların tinidir. Bu manada kurgulanan inanç sistemler halkın afyonudur. Halkın aldatıcı memnunluğu olarak bu kilise otoritesine dayalı yapıyı ortadan kaldırmak, halkın gerçek memnunluğunu istemek manasına gelir. Halkın kendi durumu üzerindeki yanılsamalardan vazgeçmesini istemek, halkın yanılsamalara ihtiyaç duyan bir durumdan vazgeçmesini istemek manasına gelir. Öyleyse kilise idaresinin dayattığı algı ve ömür biçimine yönelik tenkit, bu inanç sisteminin halesini oluşturduğu bu gözyaşları vadisinin tohum halindeki tenkididir.“ Marx’ın amacında kilise var ve gerçek bir din değil, üretilen bir din var.
“MARX MAKALESİNDE KİLİSEYE ELEŞTİREL BAKIŞ AÇISINI YANSITIR”
Marx, bu inanç biçiminin hem bir teselli kaynağı hem de mevcut toplumsal şartların bir yansıması olduğunu belirtir. “Afyon” metaforu, 19. yüzyılda afyonun tıbbi bir ağrı kesici olarak yaygın kullanımına dayanır; yani batıda var olan kilise temelli örgütlenmiş inanç sistemi, acıları dindiren lakin birebir vakitte gerçek sıkıntıları çözmek yerine onları örten bir araç olarak görülür. Marx, bu manada direkt inançların ortadan kaldırılmasının değil, bu sistemin gerekliliğini doğuran toplumsal şartların değiştirilmesi gerektiğini savunur. Bu bağlamda, “Religio / yani ruhbanların örgütlediği inanç telakkisinin halkın afyonu” olduğunu söyler. Bu türlü bir inanç sisteminin uyuşturucu tesirinden çok, acıları hafifleten ancak esaslı tahlili engelleyen bir yanılsama olduğunu vurgular. Marx sözkonusu makalesinde kilise ve kilisenin örgütlediği, yönettiği kurgulanmış inanç sistemine ve toplumsal fonksiyonuna dair eleştirel bakışını yansıtır Marx, inanç sistemlerinin İlahi kökünü reddederken, kendi içinde yaşadığı toplumsal gerçeklikten yola çıkarak, bu yapının insanlık tarafından yaratıldığını ve mevcut sömürü şartlarını legalleştirmek için kullanıldığını öne sürerek, asıl sorunun bu şartları değiştirmek olduğunu söz eder.
Aslında bu kıymetlendirme, öbür tüm beşeri kökenli inanç sistemleri için büyük ölçüde doğrudur. İslam dini bu tartışmanın büsbütün dışında olsa da Müslüman toplumlar ve bu toplulukların din yerine ikame ettikleri gelenekleri ile aslında bu tenkidin muhatabı olmaları da mümkündür.
Allah’ın (cc) yarattığı beşerler için seçtiği yaşama biçimi olan tek din olan “İslam” Hz. Muhammed (sav) ile başlayan bir din değildir. İslam Hz. Adem’le başlar, bütün peygamberler tek din olan İslam’ı bildirim etmişlerdir. Yani bu gün Musevilik, İsevilik halinde tanımlanan inanç biçimleri temelinde İslam’dır. Onun için Müslümanlar, “İsevi”, “Musevi” der üzere kendilerini “Muhammedi” olarak tanımlamazlar. İslam kaynağı beşeri olan değil, İlahi olan tek din’dir. Yani, Marx’ın eleştirisindeki beşeri köken. İslam için kelam konusu değildir. Müslümanlar için, Hz. Adem, Hz. Nuh, Hz. İbrahim, Hz. Musa, Hz. Davud, Hz. Süleyman, Hz. İsa, Hz. Üzeyir, Hz. Zekariya ve Hz. Muhammed, tıpkı dinin tebliğcisidir.
Kur’an, yaratanın yaratılana vahyettiği, Allah’ın yaratış gayesi ve insanların yaşama biçimini anlatan, geldiğimiz ve döndürüleceğimiz yer hakkında bilgi verilen Hayat Kitabıdır. Ve o kitab Tevrat ve İncil’le birebir kaynaktan gelmektedir.
Muharref tüm inanç sistemleri için Marx’ın tespiti doğrudur. Şayet “Şeytan insanları Allah’la bile aldatıyorsa”. (ki aldatabilir) O aldatılanları, din ve devlet büyüklerini İlah ve Rab edinerek topluma dayattıkları yaşama biçimi, o Afyon kararındadır. Gazze’deki zulüm konusunda Musevi, İsevi ve Müslüman ülke halklarından ve yöneticilerinden bir birçoklarının sessizliklerini bu “Afyon” misali ile açıklayabilir.
Kim ki, dinine bir şey ekler ya da ondan bir şey çıkartırsa, din ortadan çekilir, kişi eklediği ya da çıkarttığı ile başbaşa kalır.
Allah buyurmadı mı: “Ey iman edenler, iman ediniz” diye. Tekrar iman etmesi gerekenler işte onlar dinlerini tahrif edenlerdir. Kur’an korunmuş bir kitaptır. Kitabımızda tahrif olmasa da, din ve devlet büyüklerinin yönlendirme ve yorumları ile insanların algıları ile oynandı. Tarih, hal ve gelecek tasavvuru, okul, media, sinemalarla değerli ölçüde dönüştürüldü. Onların başlarındaki bu inanç sistemi işte tam da Marx’ın dediği ile örtüşüyor. Allah’ın dini, yeri-göğü, vefatı ve hayatı açıklar, ancak bizim yaşadığımız tahrif edilen manası ile karı-koca ortasındaki ihtilafı bile çözemez.
Selam ve dua ile
Not: “Die Religion ist nämlich das Selbstbewußtsein und das Selbstgefühl des Menschen, der sich selbst entweder noch nicht erworben oder schon wieder verloren sınır. (…) Die Kritik der Religion ist also im Keim die Kritik des Jammertales, dessen Heiligenschein die Religion ist”
