ABD’deki Kıbrıs toplantısında neler yaşandı: Rum tarafının ‘üç cenazesi’

KKTC Cumhurbaşkanı Milletlerarası Bağlantılar ve Diplomasi Özel Danışmanı Prof. Dr. Hüseyin Işıksal, 16-17 Temmuz’da Kıbrıs konusunda New York’ta gerçekleşen gayriresmi toplantıda görüşülen mevzuları ve alınan kararları Anadolu Ajansı için kaleme aldı.

Genişletilmiş Gayriresmi Cenevre toplantısının devamı niteliğindeki New York Toplantısı, 16-17 Temmuz tarihlerinde, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY) başkanı Nikos Hristodulidis, Yunan Dışişleri Bakanı Giorgos Gerapetritis ve daha alt düzeyde iştirak gösteren Birleşik Krallık Avrupa ve Kuzey Amerika’dan sorumlu Devlet Bakanı Leo Doherty’nin katılımıyla gerçekleşti.

Toplantı, 16 Temmuz akşamı Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in başkanlara BM Genel Merkezi’nde verdiği akşam yemeği ile başladı. Görüşmelerin aslını oluşturan 17 Temmuz Perşembe günü ise birinci olarak tüm heyetler BM Genel Merkezinde Guterres ile ile ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Daha sonra, yaklaşık 2,5 saat süren, başkanların konuşmalarını yaptığı ve makul bahislerde görüş alışverişinde bulundukları gayriresmi Genel Konsey (plenary session) yapıldı. Sonrasında, başkanlar çalışma yemeğinde görüşmelerini sürdürdü ve heyetlerin tekrar bir ortaya gelerek uzlaşmaya çalıştıkları sonuç toplantısıyla (plenary second session) görüşmeler sona erdi.

UZLAŞI İMKANSIZ DEĞİL

Son vakitlerde Rum tarafının Avrupa Adalet Divanı kararlarını ve temel insan hak ve özgürlüklerini ihlal ederek mülkiyetle ilgili yaratmaya çalıştığı kaygı siyasetinin gölgesinde gerçekleşen toplantıda, Kıbrıs Türk Tarafı yapan bir tavırla iki halkın gündelik problemlerine pratik tahliller bulma inisiyatifini ortaya koydu. Cumhurbaşkanı Tatar’ın konuşmasında da belirttiği üzere, KKTC bu toplantıyı adada yaşayan her iki halk için “birlikte çalışmak, birlikte üretmek ve birlikte ilerlemek” için bir fırsat olarak kıymetlendirdi.

Cenevre’de uzlaşma sağlanan altı bahis başlığından üçü New York’taki görüşmeler öncesi kısmen tamamlanmıştı. Birinci olarak cinsiyet eşitliği gözetilerek, eşit iştirakle 32 üyeden oluşan “Gençlik Teknik Komitesi” kuruldu ve komite birinci toplantısını gerçekleştirdi. Emsal halde, “Çevre Teknik Komitesi,” iklim değişikliğinin mümkün olumsuz tesirleri üzerinde ortak yapılabilecek hareketlere ait çalışmalarına başladı. “Kültürel Miras Teknik Komitesi” de her iki taraftan 15 mezarlığın onarımı konusunda mutabakata vardı. New York’ta, “mayınsız ada” vizyonunu savunmaya devam eden KKTC heyetinin ısrarlı duruşu karşısında Rum tarafı birtakım teknik ayrıntıların tamamlanmasıyla birlikte uzlaşı sağlanabileceğinin sinyalini verdi.

Uzlaşma sağlanamayarak New York’a getirilen mevzular ortasında en kıymetlisi hiç kuşkusuz hudut kapıları konusuydu. KKTC heyeti, Lefkoşa’daki Metehan kapısındaki trafik yoğunluğunu Haspolat ve Akıncılar da açılacak yeni hudut kapılarıyla hafifletme teklifini bir sefer daha ortaya koydu. Buna karşılık Rum tarafının hudut kapısı ideolojisine karşıt olarak güneyden güneye transit koridor olan ve birebir vakitte orta bölgede hakimiyet kurma ve toprak kazanama hedefi taşıyan Gaziler-Kiracıköy ve Erenköy teklifleri ilerleme sağlanmasını engelledi.

KKTC heyeti uzlaşma sağlanması ismine Akıncılar ve Haspolat kapısının açılması karşılığında Rum tarafının çok ısrar ettiği Kiracıköy kapısının koridor değil hudut kapısı olarak açılmasına dair esneklik gösterdi ve orta bölge yerine KKTC’den geçilerek tekrar Rum tarafına bağlanacak sonu kapısı teklifine onay verdi. Böylece Kiracıköy ve etrafında kalan Rumlar için Güney Lefkoşa yolu epeyce kısılacak ve bundan büyük avantaj elde edeceklerdi. Ne yazık ki Hristodulidis ‘kendi halkının’ bu yolun KKTC’den geçeceği kısımlarda “güvende hissetmeyeceğini” tez ederek üç kapının birden açılmasını engellemiş oldu.

İkinci olarak, orta bölgede güneş gücü santrali kurulması teşebbüsü, KKTC heyetinin haklı olarak elektriğin her iki tarafa başka ayrı bağlanması talebine karşılık, Kıbrıs Rum tarafının kendini adanın tek hâkim gücü görme saplantısı ve münasebetiyle elektriğin direkt olarak kendilerine bağlanması ısrarı nedeniyle sonuçsuz kaldı.

PROPAGANDA VE REALİTE

Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, Cenevre’de sunduğu mevcut tekliflere ek olarak, mikroplastik kirliliğiyle çaba, global ısınmanın olumsuz tesirleri için hava kalitesinin izlenmesi, Kıbrıs Adası’nın zelzeleye hazırlık emeliyle sismik haritalanması, kültürel mirasın restore çalışmaları ve kayıp şahısların bulunması için iki önderin bağış toplaması, adanın tatlı su kaynaklarının ortak idaresi ve KKTC’ye gelen uyuşturucuların birçoklarının Güney’den geldiği gerçeğinden yola çıkarak uyuşturucu kaçakçılığıyla ortak çaba tekliflerini sundu. Bu tekliflerden birçoklarının “kendi egemenlik meselesi” olduğunu tez eden Rum tarafı yalnızca birinci ikisini kabul ederken, karşılığında da KKTC heyeti, Rum liderliğinin sunduğu teklifler ortasından sivil toplumun iştiraki ile bir istişare konseyinin kurulması ve kültürel yapıtların paylaşımını kabul etti.

Sonuç olarak, Genişletilmiş Gayriresmi New York Toplantısı, Rum tarafının bilindik tavrı nedeniyle rastgele bir kayda bedel ilerleme kaydedilmeden sona erdi. Rum liderliğinin gayesi diyalog yaparmış üzere görünüp kendi propagandasını yaymak iken, Kıbrıs Türk Tarafı başta yeni hudut kapıları olmak üzere iki halkın gündelik ömürlerine dokunacak “icraatları” kovaladı. Böylece Tatar, samimi ve yapan bir tavırla bu toplantının verimli geçmesi için gereken çabayı göstererek, bugünü geleceğe bağlayacak ve iki halk ortasındaki güven eksikliğini iş birliği kültürünü geliştirerek çözümleyecek tekliflerini bir sefer daha kelamda değil, pratikte de ortaya koydu.

Bununla birlikte, Cumhurbaşkanı Tatar, bu çağa ilişkin olmayan hukuksuz ve insanlık dışı izolasyonun artık son bulması gerektiğini bir sefer daha Genel Sekreter nezdinde kayıtlara geçirerek değerli bir kazanım elde etti. Bu noktada, direkt uçuş, direkt ticaret, direkt temas, milletlerarası spor ve kültürel etkinliklere katılmanın siyasi bir problem değil, temel insan hakları ile ilgili hususlar olduğunu hatırlatmakta yarar var.

Üçüncü olarak, Kıbrıs Türk halkının hak ve çıkarlarını her fırsatta savunan Tatar’ın tüm KKTC vatandaşlarının hiçbir mani olmadan Güney Kıbrıs’a geçebilmesi talebini ve mülkiyet konusunda Rum tarafının hukuksuz ve saldırgan tavrını gündeme getirerek ve kayıtlara geçirterek kıymetli bir siyasi atılım yapmıştır.

Ancak hiç kuşkusuz KKTC’nin bu toplantıdaki en büyük kazanımı bir kere daha bu kadar kıymetli bir platformda temsil edilerek görünürlüğünü artırmış olması ve Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın da konuşmasında belirttiği üzere Anavatan Türkiye Cumhuriyeti’nin iki devletli tahlile verdiği tam takviyenin ilgili öteki taraflara birinci ağızdan açık bir biçimde bir kere daha iletilmesidir.

TÜRKİYE-AB MÜNASEBETLERİ KIBRIS ÜZERİNDEN ŞEKİLLENMEZ

Rum tarafından bakıldığında ise “üç cenazeden” bahsetmek yanlış olmaz. Öncelikle, tıpkı mart ayındaki gayriresmi Cenevre toplantısında olduğu üzere, bu görüşmeyi kelamda “özlü müzakerelerin başlamasına” yönelik bir adım gösterme yanıltması bir defa daha başarısızlığa uğradı ve Rum liderliği hem kendi halkı hem de dünya kamuoyu nezdinde güvenirliğini bir defa daha yitirdi. Görüşme, evvelce belirlendiği üzere, yalnızca hudutlu işbirliği mevzularıyla hudutlu kalırken, öteki hiçbir gündem unsuru olmadı. İkinci olarak, Avrupa Birliği’nin (AB) ve tek taraflı atanmış kelamda temsilci Hahn’ın toplantıya davet edilmemesi Rum propaganda makinesi için ağır bir hezimet oldu. Türk taraflarının tekraren tabir ettiği üzere AB’nin Kıbrıs sıkıntısında rastgele bir sürece dahil olma mümkünlüğü yoktur. Üçüncü olarak, Türkiye-AB bağlarındaki ilerlemenin Rum tarafına taviz vermekten geçtiğini sanan ve buna inanmaya devam etmeyi tercih eden Rum liderliği, iki sıkıntının birbirinden büsbütün ayrışmış olduğunu bir kere daha öğrendi.

Özetlemek gerekirse, 61. yılını dolduran Kıbrıs probleminde, Kıbrıs Türk tarafı 2004 Birleşmiş Milletler Annan Planı da dahil olmak üzere tüm müzakere süreçlerinde güzel niyet ve yapan bir duruş sergilemesine karşın hiçbir sonuca varılamadı. New York toplantısının da en son örnek olarak ispatladığı üzere bunun temel nedeni, memleketler arası topluluk tarafından Rum liderliğine yıllardır otoritesini, egemenliğini ve gücünü aşarak verilen sanal statüdür. Kıbrıs’taki statükonun gardiyanı olan bu sorun düzeltilmediği sürece adada adil ve sürdürülebilir bir tahlil ve iki halkın da yararına olacak gerçek işbirliği projelerinin gerçekleşmesi pek muhtemel görünmüyor.

[Prof. Dr. Hüseyin Işıksal, KKTC Cumhurbaşkanı Memleketler arası Bağlar ve Diplomasi Özel Danışmanıdır.]