Özkök Külliye’deki Aurelius heykelinin perde arkasını yazdı

Bugün size tahminen de dünya arkeoloji tarihine geçecek bir dedektiflik ve CSI, yani ‘olay yeri inceleme’ hadisesi anlatacağım.
Ama evvel bugünlerde karşılığını en merak ettiğim şu soruyu soracağım:
“Acaba Beştepe Külliyesi’nde sergilenen Marcus Aurelius standını, açıldığı günden bugüne kaç kişi ziyaret etti?”
Eminim kimileriniz “Orada bu türlü bir müze mi var” diye soracaksınız.
Bazılarınız da “Orada bu türlü bir eser mi sergileniyor” diye de sorabilirsiniz.

6 AĞUSTOS’TAN BERİ ORADA O DENLİ BİR STANT VAR Kİ

Evet Külliye’nin içinde “Cumhurbaşkanlığı Stant Salonu” isimli bir alan var.
Ve 6 Ağustos gününden beri orada çok kıymetli bir arkeolojik eser sergileniyor.
Roma İmparatoru Marcus Aurelius’un 1000 yıllık bronz heykeli.
Sergide yalnızca bu heykel yok. Neolitik Çağ’dan Roma Dönemi’ne uzanan 350’den fazla nadide eser, mitoloji, diplomasi ve bilimin birebir tabanda buluştuğu bir kurguyla sunuluyor.

ESERLERİN YÜZDE 80’İ BİRİNCİ KEZ SERGİLENİYOR

Bu yapıtların %80’inden fazlası birinci sefer sergileniyor.
Böylesine değerli bir stant yani.
Açıldığı günden bugüne 23 gün geçti.
O nedene merak ediyorum:
“Acaba bu 23 gün içinde o heykeli ve onunla birlikte açılan sergiyi kaç kişi ziyaret etti.”
Bu soruyu soruyorum zira başımda kimi soru işaretleri ve korkular var.
Ama evvel size bu heykelin ardındaki harikulade öyküyü anlatayım.
Belki o vakit Cumhurbaşkanlığı Külliye’sindeki bu standın kıymetini daha düzgün anlayabilirsiniz ve gidip ziyaret edebilirsiniz.
Sonra da başımdaki kuşkuyu lisana getireceğim.
Hikâyeye sonundan başlayacağım.

GEÇEN MAYIS ÇIKARILAN BİR SİLİKON AYAK İZİ

2024 yılının mayıs ayında Amerika Birleşik Devletleri’nin Cleveland kentindeki müzede bulunan bir heykelin silikon ayak izi çıkarıldı.
Bu ayak izleri, New York Manhattan Bölge Savcılığı ve ABD İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi (HSI) ortaklaşa başlattığı soruşturmayı yürüten yetkililere iletildi.
Bu ayak kalıbı izi, diplomatik bir kurye ile mühürlenmiş bir koli olarak Türkiye’de Burdur kentine 50 km uzaklıktaki Gölhisar ilçesine gönderildi.

SİLİKON AYAK İZİ 8800 KM UZAKTAKİ BURDUR’A GÖNDERİLDİ

Mühürlü silikon ayak izleri, bu ilçenin sonları içindeki Boubon Antik Kentinin Sebasteion isimli yapısının içindeki boş bir heykel esasının önünde açıldı.
Silikon ayak kalıbı, boş esasın üzerine itinayla yerleştirildi.
Silikon kalıp, güya milimetrik biçimde alınmış üzere boş kuralın üzerindeki ayak izlerinin üzerine oturdu.
Bu süreç görüntü ile kaydedildi ve resmi bir zabıt haline getirilip, Manhattan’a gönderildi.
Artık geriye tek süreç kalmıştı.
Boubon kentinden üç başka yerden ve bir de orada toprak altından çıkarılan heykellerden alınan toprak örneklerinin Almanya’da bir enstitüye gönderilmesi…

65 YIL EVVEL BOUBON ANTİK KENTİNDE BİR “FİLOZOF İMPARATOR” HEYKELİ ÇALINIYOR

Şimdi 65 yıl önceye dönüp Mahhattan’da noktalanacak olan kıssayı baştan anlatalım.
1960’lı yılların başında Boubon Antik Kenti’nde kimi şahıslar kaçak kazılarla çok değerli kimi arkeolojik kalıntıları toprak altından çıkardı.
Bunlardan biri “Filozof İmparator” olarak tanınan Roma İmparatoru Marcus Aurelius’un bronz heykeliydi.
Bu heykel gizlice Türkiye’den çıkarıldı. Onu izleyen yıllar içinde el değiştirerek sonunda ABD’nin Ohio eyaletindeki Cleveland Sanat Müzesi koleksiyonuna girdi.
Böylece Anadolu’nun en nadide bronz heykellerinden biri olan eser, Türk kültürel varlığı envanterinden kaçırılmış oldu.

BİR TÜRK BİLİM BAYANI HEYKELİN PEŞİNE DÜŞÜYOR

Ancak Cleveland Müzesi yetkililerinin hiç beklemediği bir gelişme oldu. Bir Türk bilim bayanı, merhum Prof. Dr. Jale İnan bu heykelin peşine düştü.
Bu olayı evvel bilim dünyasının gündemine taşıdı.
2021’de ise Prof. İnanın başlattığı bu uğraşa bir öteki insan da katıldı. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy.
Bakanlık yalnızca Marcus Aurelius’un bronz heykelini değil, onun yanı sıra Boubon kökenli Lucius Verus, Septimius Severus ve Caracalla’ya ilişkin eserler için de teşebbüsleri başlattı.

MANHATTAN BÖLGE SAVCILIĞI VE İÇ GÜVENLİK DEVREYE GİRİYOR

2021’de Kültür ve Turizm Bakanlığı ile New York Manhattan Bölge Savcılığı ve ABD İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi (HSI) ortak soruşturma başlattı.
Artık sıra bu heykelin Türkiye’den çalınıp getirildiğinin ispatına kalmıştı.
Hiç kolay bir iş olmadı.
Tam bir Arkeoloji CSI, yani olay yeri incelemesi gerekti.
Arkeolojinin isimli tıbbı işin içine girdi.

ARKEOLOJİ DEDEKTİFLERİ VE CSI GRUPLARI İŞ BAŞINDA

Önce bilimsel Testler yapıldı.
Yukarda anlattığım, “Photogrammetric model” denilen, “Silikon ayak kalıbı hazırlama” süreci ve karşılaştırma gerçekleştirildi. Heykelin ayağından silikon kalıp alınarak Bubon’daki orjinal kurala oturup oturmadığı incelendi.
Sonra “Kurşun izotop analizine” geçildi. Heykelin ayağındaki kurşun tıkama (plug) ile Bubon’daki düsturdan alınan örnekler karşılaştırıldı.

BEKLENEN TOPRAK HEYKELDEN SON ANDA ÇIKARILIYOR

Üçüncü basamakta sıra “Toprak analizine” geldi.
Cleveland’a kaçırılan heykelin içindeki toprak örnekleri zorlukla çıkarılarak, Bubon’daki üç farklı pozisyondan ve orada bulunmuş diğer bir heykelden alınan topraklar tarafsız bir inceleme merkezine gönderildi.
Burası Almanya’da Curt Engelhorn Arkeometri Merkeziydi.
Sonunda arkeolojik İsimli Tıp raporunu verdi:
Sonuçlar, heykelin nitekim Bubon’dan geldiğini mutlaka ispatlıyordu.

CLEVELAND MÜZE MECMUASINDA BULUNAN 1987 TARİHLİ FARKLI BELGE

Bu da yetmedi.
Arşivsel ve Tanıklığa Dayalı İspatlar da sunuldu.
1960’lı yıllarda Bubon’daki Sebasteion kompleksinde heykellerin gizlice çıkarıldığına dair görseller ve tanıklıklar bulundu.
Arkeoloji dedektifleri bu ortada çok değişik bir belgeyi ortaya çıkardı.
Bizzat, Cleveland Müzesi’nin 1987 yayınındaki bir makalede, “heykelin Bubon’dan geldiği tarafındaki kendilerinin de kabul ettikleri tespitler” yer alıyordu.
Ayrıca, Türkiye’deki yetkililer ve Manhattan Başsavcılığı, heykelin yasadışı çıkarımı ve kaçırılması ile ilgili şahit sözlerini, arşiv kayıtlarını ve müzeye ulaşan öteki kontakları mahkemeye sundular.

CLEVELAND MÜZESİNİN SON İSTEĞİ 2 AYLIK SÜRE

Böylece 2025 yılı şubat ayına geldik.
Manhattan Mahkemisi işte o gün kesin kararını verdi.
Filozof İmparator Marcus Aurelius’un bronz heykeli Türkiye’ye iade edilecekti.
Aynı tarihte Cleveland Müzesi, Şubat 2025’te dava çabasını bırakmaya ve heykeli teslim etmeye karar verdi. Zira artık yapacak bir şey kalmamıştı.
Turizm ve Kültür Bakanlığı mükemmel bir arkeoloji dedektifliği ve Arkeolojik CSI yani olay yeri incelemesi yapmış ve Başsavcılığa sunmuştu…
Türkiye bu büyük arkeoloji savaşını kazanmıştı.
Bu heykeli yıllarca sergileyen Cleveland Müzesi’nin artık tek isteği vardı.
Bu heykeli son bir kez “Özel etkinlik” olarak sergilemek…
Onu yaptılar ve Marcus Aurelius 65 yıl sonra anavatanı Türkiye’ye döndü.

HEYKEL BOŞ KURALINA DÖNMEDEN EVVEL KÜLLİYE’YE UĞURUYOR

Ancak Boubon’da 65 yıldır onu bekleyen, silikon ayak izlerine uygun boş düsturunun üzerine dönmeden bir diğer yere uğrayacaktı.
Orası da Cumhurbaşkanlığı Külliyesi Stant Salonuydu.
Bundan 23 gün evvel, 6 Ağustos 2025’te o yerde “Arkeolojinin Altın Çağı” standı ve Memleketler arası Arkeoloji Sempozyumu” düzenlendi.
Açılış konuşmasını Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan gerçekleştirdi.
Üç gün süren sempozyuma 29’u yabancı olmak üzere 250’yi aşkın bilim insanı katıldı; 17’si yabancı toplam 33 akademisyen sunum yaptı. Türkiye genelindeki tüm hafriyat liderleri da programda hazır bulundu.
Ve 65 yıl sonra anavatanına dönen 1000 yıllık heykel iki ay boyunca işte o salonda o gün sergilenmeye başlandı.
Ve o heykelin gerisinde işte bu türlü büyük bir arkeoloji savaşı var.

GELİYORUM BAŞIMDAKİ SORUYA VE ŞÜPHEYE

Soru şu:
Acaba 23 gün boyunca o sergiyi kaç kişi ziyaret etti.
Çünkü ülkemizdeki “Kutuplaşma” Cumhurbaşkanlığı Külliyesini halkın bir kısmına, “Dışarıya sıkı sıkıya kapalı, binlerce polis tarafından korunan, insanların semtinden bile zorla geçebildiği bir “Saray” duygusu verdi maalesef.
Ankara halkının çoğunluğu Muhalefet partilerine oy veriyor ve o beşerler ne yazık ki o Külliyeyi ruhsal olarak benimseyemedi.

BİR YETKİLİYE SORDUM: KÜLLİYE’DEKİ STANDA NASIL GİRİLİYOR? KOLAY MI

Ayrıca, ben dahil birçok kişi o Külliye’de bu türlü bir yerin bulunduğunu yeni öğreniyoruz.
Dün bir Kültür Bakanlığı yetkilisine “Oraya nasıl giriliyor” diye sordum.
“Kolayca giriliyor” dedi.
Ama Külliye bence evvel oranın şato üzere korunan, içeriye kimsenin giremediği bir yer olduğu imajını kırmalı.

BELEDİYENİN HALKA AÇIK STANTLARINI KAÇ KİŞİ GEZİYOR

Ahmet Güneştekin’in İzmir’de, Belediyenin yerinde açılan “Gavur Mahallesi” standını 3 milyona yakın insan ziyaret etmişti.
İstanbul Feshane’de açılan “Kayıp Alfabe” standını bugüne kadar gezen insan sayısını öğrenemedim lakin günde ortalama en az 3-5 bin kişi ziyaret ediyormuş. Hafta sonlarında bu sayı 10 bini geçiyormuş.
Çünkü o yerler Belediyeye ilişkin ve Külliye üzere “Girilmesi sıkıntı kaleler” olarak algılanmıyor.

CUMHURBAŞKANI HEYKELİ EVVEL ORAYA GETİREREK ÇOK ÂLÂ BİR İŞ YAPTI

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve eşi Emine Hanım Marcus Aurelius heykelini evvel Külliye’ye getirerek sergilemekle çok bir güzel bir iş yaptılar.
İnşallah bu, Türkiye’de halkın gözünde giderek takviye kaybeden “Güçlendirilmiş Başkanlık sistemine” halka daha açık bir anlayış ve uygulama getirecek bir anlayışın birinci adımı olur.
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy’u da bu eforu için kutluyorum.
Bütün dünyaya çok tesirli bir “Arkeolojik CSI ve dedektiflik örneği verdiler.
Bence Ankaralılar da şayet içlerinde bir ruhsal pürüz varsa, onu aşıp bu sergiyi ziyaret etmelerini öneririm.
Hikayesi çok güçlü bir stant bu.

Ertuğrul Özkök