Eski YÖK Başkanı ele aldı: Türkiye neden ‘Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde son sıralarda
Türkiye’nin Yolsuzluk Algı Endeksi, Hukukun Üstünlüğü Endeksi, Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi üzere sıralamalarda neden son sıralarda yer aldığına dair Eski Yükseköğretim Kurulu Lideri Yusuf Ziya Özcan, Karar gazetesindeki “Eski hastalık, yeni biçimler: Türkiye’de yolsuzluk anatomisi” başlıklı yazısında şunları söyledi:
“Türkiye 2024 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde (YAE) 34 puanla 107. sırada; 2013’teki 50 puanlık doruktan beri gerileme kalıcılaşmıştır. Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde (WJP – World Justice Project) 117/142, Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde (RSF – Reporters Without Borders) 158/180 sıradayız. Üç gösterge tıpkı yere işaret ediyor: fren–denge düzenekleri aşınmış, hesap verebilirlik kanalları daralmıştır.
Bu süreç 2025’de gerçekleşen olaylarla daha net görülebilir: Cumhuriyet Halk Partisi’ne bağlı (CHP) belediyelere odaklanan geniş kapsamlı yolsuzluk/ihaleye fesat soruşturmaları ülke geneline yayılmış; İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu 19 Mart’ta gözaltına alınmış, 23 Mart’ta tutuklanmıştır. İzleyen günlerde protestolar büyümüş ve yaklaşık 1.900 kişi gözaltına alınmıştır. Hükümet “yargı işliyor” derken muhalefet ve hak örgütleri “siyasi saik” eleştirisini lisana getirmektedir. (Yargı süreçleri hala sürmektedir.)
Aynı devirde diploma–ehliyet belgeleri, devletin dijital altyapısına duyulan itimadı sarsmıştır: düzmece elektronik imzalar (e‑imza) ile kamusal kayıtlara yetkisiz erişim; düzmece diplomalar ve şoför evrakları. Resmî bilgilere nazaran 57 düzmece diploma, 108 uydurma ehliyet ve 4 düzmece lise diploması tespit edilmiş; 197 kuşkulu yakalanmıştır (37 tutuklu, 150 isimli kontrol).
Sorunun mekaniği kamu alımlarında daha görünür hale gelmiştir: 2024’te ihalelerin adette %31,26’sı, meblağda %43,79’u pazarlık tarzıyla yapılmıştır. Alt kırılımda adet hissesinin %55,51’i 4734/21-f (ivedilik), fiyat hissesinin %94,59’u 4734/21-b (doğal afet/dışsal aciliyet) üzerinde ağırlaşmaktadır. Bu tablo, istisna rejimi üzerinden rekabet kanallarını baypas eden bir ihale mimarisine ve “siyasal maliyet üretmeyen ancak ekonomik maliyet büyüten” adap tercihlerine işaret eder.
Yoksulluk algısında 2013’ten 2024’e uzanan düşüş, belediye soruşturmaları ve uydurma evrak hadiseleriyle birleşince tablo daha da netleşiyor: Fren–denge sistemi aşınıyor, “usul ekonomisi” yerleşiyor. Bu durumda çıkış; hukuk, şeffaflık ve fırsat eşitliğini tıpkı pakette uygulamaktan geçiyor.
Bu çalışma, 2013-2024 devrinde Yolsuzluk Algı Endeksindeki (YAE) bozulmayı ve 2025’te görünür hâle gelen belediye, diploma/ehliyet ve ihale belgelerini birlikte okuyarak, delile dayalı–ölçülebilir–sıralı bir ıslahat programı önermektedir.”
HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ VE ADALET BOYUTU
… Dünya Adalet Projesi (WJP) endeksine nazaran Türkiye; hükümetin yetkilerinin sonlandırılması, temel hakların korunması, sivil adaletin erişilebilirliği ve düzenleyici uygulamaların öngörülebilirliği üzere temel bileşenlerde alt sıralarda yer alıyor. Bu durum, yalnızca demokrasi kalitesini değil, yolsuzlukla gayrette en kritik öge olan “yakalanma ve cezalandırılma ihtimalini” de zayıflatmıştıtr.
Bir öteki deyişle, hukukun üstünlüğündeki zafiyet, yolsuzluk yapanlar için “yakalanma riski düşük, cezasız kalma ihtimali yüksek” algısını güçlendiriyor. Bu algı, sırf kamu görevlilerini değil, özel kesimdeki karar alıcıları da etkiliyor.
Soruşturma ve kovuşturma süreçlerinin uzun sürmesi, idari yargıda yürütmenin durdurulması için konulan yüksek eşikler ve davaların sonuçlanmasının yıllara yayılması hem yerli hem yabancı yatırımcılar için “belirsizlik primi” yaratıyor. Bu belirsizlik, bilhassa büyük ölçekli kamu alımlarında maliyetleri artırıyor ve proje planlamalarını sekteye uğratıyor.
Bunun yanında, soruşturma müsaadesi düzenekleri (örneğin birtakım kamu vazifelileri hakkında süreç başlatmak için idari onay zorunluluğu), Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) yapısı, çıkar çatışması durumlarının ele alınma biçimi ve vazifeden el çektirme prosedürlerindeki eksikler; adalet sisteminin yolsuzluğa karşı caydırıcılığını daha da daraltıyor.
Kısacası, hukukun üstünlüğü zayıf olduğunda yolsuzlukla uğraş sadece kâğıt üzerinde kalır. Tesirli bir caydırıcılık için hem bağımsız ve süratli işleyen bir yargı hem de şeffaf, erişilebilir ve hesap verebilir adalet düzenekleri gereklidir.”
