Şimşek politikaları makası açtı: Üratim ağır aksak, tüketim tam gaz

İki yıldır uygulanmakta olan sıkı para önlemlerinin bu devirde üretimi güç­lü biçimde baskıladığını ve canlı­lığını koruyan iç talep nede­niyle tüketim daima artan bir grafik izlediğini kaydeden Dünya müellifi Naki Bakır, “Üretim-tüketim makası giderek açıldı.” dedi.

Yeni iktisat idaresi ta­rafından enflasyonu tek hane­ye indirme amacıyla Haziran 2023’te başlatılan mali sı­kılaştırmada üçüncü yıla gi­rildiğini hatırlatan Bakır, “Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) bu yılın hazi­ran ayı prestijiyle açıkladığı sanayi üretimi ve pera­kende satış en­deksleri, iki yıl­lık uygulama dö­neminde üretimi baskılayan sıkı­laşmanın tüketimi caydırıcı tesirinin sonlu kaldığı, üre­tim ivmesinin tüke­time yetişemediğini ortaya koyuyor. Tü­ketimdeki artışta bilhassa kuyum­culuk eserlerinin kıymetli bir tesire sahip olduğu da dikkati çekiyor.” dedi.

Geçen hafta açıklanan ve­rileri anımsatan Bakır, “…takvim tesirinden arındırılmış sanayi üretim endeksi haziranda yıllık yüz­de 8,3’le son 16 ayın en yüksek artışını kaydetmekle birlikte, üretim hacminde sıkılaşma öncesi olan Mayıs 2023’e nazaran artış yüzde 6,9 seviyesinde. Bu­na karşılık, Gelir Yönetimi Baş­kanlığı’na 1 No’lu KDV beyan­namesi veren bütün girişim­leri kapsayan ve farklı tıp ve büyüklükteki bu teşebbüslerin satışlarını her ay tertipli ola­rak ölçtüğü için tüketimde­ki genel eğilimi yansıtan Pe­rakende Ticaret Satış Hacmi Endeksinde Mayıs 2023’e nazaran kümülatif artış ise yüzde 30,3.” diye yazdı.

ÜRETİM AĞIR AKSAK TÜKETİM TAM YOL İLERİ

“Sıkılaşma öncesi devirde de sanayi üretimi yıllık artış bazında aylar prestijiyle iniş çıkışlı bir seyirle genelde düşük profil sergilerken, perakende ticaret hacmi bilhassa pandemiden çıkışla birlikte daima çift haneli artıyordu.” Diyen Bakır şöyle devam etti:

“İki yıllık sıkılaşma periyodundaki sanayi üreti­mindeki olumsuz seyir güçle­nirken, perakende ticaret sa­tış hacmi ise çift haneli artış seyrini büyük oranda korudu.

Sanayi üretimi nakdî sıkı­laşma ile geçen 25 aylık döne­min 7 ayında geriledi, bir ayın­da değişim kaydetmedi, öbür aylarda genelde düşük artışlar kaydetti. Ağustos 2024 yüz­de 5,1 ve Haziran 2024 yüz­de 5’le sanayi üretiminin yıl­lık bazda en süratli düştüğü ay­lar oldu. Bu periyotta sanayi üretiminde en yüksek yıllık artış ise yüzde 11,2 ile Şubat 2024’te kaydetti.

Ancak bu ar­tış, Şubat 2023’te yaşanan bü­yük sarsıntılar nedeniyle 11 vilayette üretimin durması yüzün­den yaşanan düşüşün baz et­kisinden kaynaklandı. Sanayi üretimi sıkılaşma dönemin­de en yüksek ikinci artışını ise yüzde 8,3’le bu yıl haziran­da kaydetti. Program döne­minin öbür aylarında sanayi üretimindeki artışlar yüzde 0,3’le yüzde 7 ortasında değiş­ti, genelde yüzde 4’ün altında kaldı. Perakende ticaret hac­mi ise sıkılaşma devri bo­yunca yükseliş grafiğini sür­dürdü. Kelam konusu satışlar 21’inde çift haneli olmak üze­re 25 ayın tümünde yıllık baz­da artış kaydetti.”

MAKAS TÜMDEN AÇILDI

Bakır, mevcut dataları şöyle kıymetlendirdi:

“Takvim tesirinden arındırılmış endekslerin Mayıs 2023 bedeli 100 kabul edilirse, bu yılın haziran sonu prestijiyle perakende satışların hacmi 130,3’e ulaşırken, sanayi üretim endeksi 106,9’da kaldı.

Bu periyotta yükselişini sürdüren perakende ticaret satış endeksi bilhassa 2023’ün son çeyreğinden itibaren üretimle ortayı açtı; Mayıs 2023 bedeli 100 kabul edilen endeks Aralık 2023’te 119,9’a çıktı. İzleyen devirde kısmen gerilemekle birlikte genelde sanayi üretim endeksi ile ortadaki marjı koruyan tüketim endeksi 2024 sonunda 136,6’ya kadar yükseldi. Bu yıl birinci çeyrek sonunda 122’ye gerileyen kelam konusu endeks bedeli, haziran sonunda ise 130,3 oldu. Sanayi üretim endeksi ise Mayıs 2023 bedeli 100 kabul edilirse, 2023 sonunda 114,2’ye, 2024 sonunda 122,2’ye çıktı, fakat bu yıl mart sonunda 107’ye, haziran sonunda 106,9’a geriledi.

Başlangıçları 100 kabul edildiğinde üretim ve tüketim endeksleri ortasındaki makas tüketim lehine 2023 sonunda 5,6 puan açıldı, bu marj 2024 sonunda 14,4 puana ve bu yıl haziran sonu prestijiyle 23,4 puanla 25 aylık devrin en yüksek seviyesine ulaştı.

EN DÜŞÜK ARTIŞ AKARYAKITTA

Parasal sıkılaştırmanın Mayıs 2023-Haziran 2025 ortasındaki 25 aylık periyodunda perakende ticaret satış hacminde satış yerlerine ve eser kümesi bazında artışlar farklı bir tablo oluşturdu. Satış yerine nazaran en yüksek artış yüzde 48,9’la, saat, mücevher, altın vb. ziynet eşyası ile giysi, ayakkabı, deri eşya, eczacılık, tıbbi ve optik aygıt, kozmetik ve ferdî bakım eserlerini kapsayan “belirli bir mala tahsis edilmiş başka mağazalardaki” eserlerin satışlarda yaşandı.

Artış oranında bunu yüzde 41,2 ile yalnızca bilgi ve bağlantı eserlerinin satıldığı mağazalardaki ve yüzde 39,8 artışla tezgahlar ve pazar yerlerindeki perakende satışlar izledi. Anılan devirde, makul bir mala has besin, içecek, tütün satış yerlerindeki perakende ticaret yüzde 37,1, mağaza, tezgâh ve pazar yeri dışında kalan perakende ticaretin hacmi yüzde 28,3, kültür ve cümbüş eserlerinin perakende ticaret hacmi yüzde 25, harika marketler yahut büyük mağazalar üzere, birebir ünite içerisinde makul bir mala tahsis edilmemiş; çeşitli eser reyonlarının bir ortada bulunduğu (karma) satış yerlerindeki ise yüzde 24,1 arttı.

Salt dokuma, hırdavat, boya, cam, halı, kilim, elektrikli mesken aletleri, mobilya üzere öteki mesken eşyalarının satıldığı yerlerdeki perakende ticaretin hacminde yüzde 18,1 artış yaşanan bu periyotta, elektrikli arabaların yaygınlaşmasının da tesiriyle yüzde 9,6 ile en düşük artış ise akaryakıt istasyonlarının satış hacminde gerçekleşti.

TÜKETİMDE “ZİYNET” ETKİSİ

Sıkılaşma periyodunda yaşanan çift haneli tüketim artışında gelir dağılımındaki bozulma ile bir bölümdeki varsıllaşma yanında, global ve ulusal iktisattaki belirsizlikler, jeopolitik meseleler, bölgesel savaşlar üzere gelişmelerin tesiriyle artan belirsizlik ortamında kıymet saklama aracı olarak yönelişin de tesiriyle ziynet eşyalarının perakende satışındaki artış da tesirli oldu.

Takvim tesirinden arındırılmış endekse nazaran haziran prestijiyle son 25 ayda perakende satış hacmi yüzde 30,3 artarken, “saat ve mücevher” kümesi olarak tanımlanan harcama kümesi hariç tutulduğunda ise bu periyottaki artışın yüzde 24,2 olduğu belirlendi. Buna nazaran toplam perakende satışlarda Mayıs 2023’ten bu yana yaşanan artışın 6,1 puanlık kısmı saatler ile altın, mücevher ve gibisi öteki kuyumculuk eserlerinin yer aldığı harcama kümesinden kaynaklandı.”