‘Erkek işi’ tarih oluyor: Çöpü paraya dönüştürüyor

Kimya mühendisi Nagihan Yılmaz, mezun olur olmaz para kazanması gerektiği için, hiç düşünmeden karşısına çıkan birinci firmada işe girdi.

Erkek hükümran geri dönüşüm kesiminde kazandığı deneyimin onu Türkiye’nin atık yağ toplamada başkan firmanın sahipliğine götüreceğini doğal ki bilmiyordu.

Sektörde 18 yıl çalıştıktan sonra kendi firmasını kurdu, ülke genelinde 9 depolama alanı ile atık yağ toplama ve depolama faaliyetine başladı. Artık Türkiye’nin atık yağları ondan soruluyordu. Yalnızca 20 firmanın faaliyet gösterdiği bu güç dalda liderliğe yükselirken, tıpkı vakitte öbür atıkları da kıymetlendirerek kömüre ikame katı yakıt üreten tesisi kurdu.

Biyodizel üretimine, karbon emisyonunun azaltılmasına katkısı ile öncü teşebbüsçü bayanlardan biri olan DG Geri Dönüşüm firması sahibi Nagihan Yılmaz ile geri dönüşümü, dalın bilinmeyenlerini konuştuk.

-Neden geri dönüş şirketlerinde çalıştınız?
Doğruyu söylemek gerekirse birinci karşıma çıkan işti ve çalışmam gerekiyordu. O vakit bu kesimde yeni yeni şirketler açılmaya başlamıştı. Birinci önüme çıkan şirket olduğu için geri dönüşüm işiyle başlamış oldum. Lakin yeni bir okuldu benim için orası. Üniversiteden sonra hakikaten çok şey öğrendiğim ve çalışmaktan da hiç de pişman olmadığım bir dal haline geldi.

-Aslında çok da uzak değilmiş bölüm size…
Üniversitede biz daha çok hidrojen ile rüzgârla ilgili yenilenebilir güç gördük. Yakıtlardan üretilen yenilenebilir güçleri çok üstünde durmadan geçiyorduk. Atık toplanıyormuş, ondan şöyle bir güç üretiliyormuş üzere bir öğretimimiz de yoktu. Üniversiteden mezun olunca baba meskenine geri döndüm. Bir an evvel iş bulmam gerekiyordu. Ablamın eşi Ticaret Bakanlığı’nda çalışıyordu o devir, İstanbul’daydı.
Yurt dışından gelen akaryakıtların tahlilini yapan bir nezaret firmasının farklı vakitlerde kontrollerini yapıyorlarmış. Eniştem, ‘’Benim de kardeşim kimya mühendisliğinden mezun oldu. İşe alımınız var mı?’’ diye öylesine bir sormuş.

Tesadüf, Dilovası’nda laboratuvar yapıyorlarmış bir firma için ve laboratuvarda çalışacak şahısları de onların bulmasını istemişler. En kısa müddette o laboratuvarda çalışmaya başladım. Sonra üretime geçtim. Atık nasıl toplanıyor, nasıl bedellendiriliyor? Orası, eğitim aldığım yer haline geldi benim için.

-Kadın için enteresan bir kesim değil mi? Biraz erkek işi üzere görünüyor?
Evet, bölümde çok fazla erkek var. Daha çok da babadan geliyor meslek. Hurdacılık var biliyorsunuz bizde. Erkek hâkim bir dalda olduğum için onların konuştuğu, söylediği kelamdan başlayarak, uyuşamadığımız çok fazla nokta oluyor maalesef. Bayan olarak bölümün içinde ayakta kalmak sahiden güç olabiliyor. Avantajları da var. Lakin dezavantajı daha fazla olağan.

-Siz yalnızca yağ mı topluyorsunuz?
Biz bitkisel atık yağı toplayarak başladık 2020 yılında. 2023 yılında da yeni bir yatırım gerçekleştirdik DG olarak. Atıktan türetilmiş yakıt tesisi kurduk. Burada da tehlikeli tehlikesiz atıkları toplayarak, kömüre ikame katı yakıt üretiyoruz.

Yani yalnızca yağ değil. Sizin konutunuzdaki çıkan lastikten tutun, ambalaja kadar tüm atıkları topluyoruz. Geri kazanılabilir olanları geri kazanım tesislerine yönlendiriyoruz. Fakat bertaraf edilmesi gerekenleri, artık geri kazanılamayacak olanları da biz kendi tesisimizde kalorisini ayarladığımız, 5 mm’lik bir yakıt haline getirip, onu kömüre ikame olarak yakması için çimento fabrikalarına teslim ediyoruz. Bu da aslında sürdürülebilirlik açısından, karbon emisyonu açısından değerli bir şey. Zira bu yakıt, kömüre nazaran 3/1 oranında karbon emisyonlarını azaltıyor. Tıpkı vakitte Karbon Yasası 2025’te külliyen devreye alınacak. Peyderpey emisyonu yüksek olan şirketlerden başlayarak, artık tüm ticaret yapan şirketlere emisyonu sıfırlama zaruriliği geliyor. Artık emisyonu yüksek çimento fabrikaları, demir çelik fabrikaları bu çeşit atıkları yakıt olarak kullanarak emisyonlarını indirmeye çalışıyorlar. Bu yüzden de değerli bir şey.

-Bitkisel atık yağları toplamak için restoranlarla birebir muahede mı yapıyorsunuz?
Burger King, McDonald’s üzere ya da Doğuş Kümesi, Divan Kümesi üzere kurumsal şirketler var. Bunlarla merkezi mukaveleler yapıyoruz. Türkiye genelindeki bütün restoranlarından topluyoruz. Ayrıyeten her restoran, fast-foodcu ile farklı mukaveleler yapıp, yağlarını topluyoruz.

-Para veriyorsunuz…
Para veriyoruz evet karşılığında. Onlar da fatura kesiyorlar. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın bir uygulaması var MOTAT diye. Taşınabilir Atık Takip Sistemi. MOTAT’la birlikte nereden, ne kadar yağ aldıysak, kilogramına kadar her şeyi bakanlığa bildiriyoruz. Türkiye’de 81 vilayette faaliyet gösteriyoruz ancak atık 9 depoda biriktiriyoruz.

Bu yağlar 25 ton, yani bir tanker düzeyine gelince, geri kazanım tesislerine sevk ediyoruz. Onlar da bizim topladığımız atık yağlardan biyodizel üretiyorlar. Biyodizelin kullanımı Türkiye’de zarurî. Petrol dağıtım firmalarının mazotun içerisine binde 5 oranında harmanlaması gerekiyor.

Aldığınız her mazotun içinde aslında Türkiye’de toplanmış atık yağlardan üretilmiş biyodizel var. Böylelikle hem emisyonları azaltıyoruz hem de ithalatı yapılan mazot ölçüsünü azaltmış oluyoruz. Ulusal serveti tekrar ikinci bir esere çevirerek kullanıma sunuyoruz.

-Evlerdeki atık yağlar?
Evlerle ilgili sorumluluk, belediyelerde. Belediyelerin tertibiyle toplama faaliyeti yürütebiliyoruz o alanda.

“AMBALAJ ATIĞINI TOPLAYAMAZKEN ATIK YAĞ TOPLAMAK ÇOK ZOR”

-Belediyeler âlâ yapıyor mu bu işi?
Maalesef onlar da toplayıcı firmalara yıkmaya çalışıyorlar. Bitkisel atık yağ nitekim çok kolay toplanabilecek bir gereç değil. Biz daha ambalaj atığımızı toplayamamışken sıvı bir atığı toplamaktan bahsediyoruz. O nedenle belediyelere de hak vermeden yapamıyorum, lakin natürel ellerini daha fazla taşın altına koymaları gerekiyor. Muhtarları, site idarelerini tertibin içerisine dahil etmeleri lazım. Türkiye’de çıkmış bir Sıfır Atık Yönetmeliği var. Bu yönetmeliği nitekim insanlara âlâ aktarıp neler yapılabileceği ile alakalı yeterli bilgilendirmeler yapmaları lazım.

Eğer bir sitede oturuyorsanız site idaresi olarak aslında sizin belediyeye bir bağlılığınız yok. Geri kazanılabilir atıklarınızla ilgili kendi sitenizde biriktirme alanı oluşturarak, toplanan tüm atıkları bizim üzere toplayıcılarla kontrat yaparak satma hakkına sahipsiniz.

Gerçekten ben elimden geldiğince anlatmaya çalışıyorum, fakat hem ödül hem ceza sisteminin kesinlikle olması gerekiyor. Almanya’da bir atığı yanlış konteynerin içine atacağım diye insanların ödü patlıyor. Ödeyecekleri ceza yani vergi karşısında çok korkuyorlar. Apartmanların önünde 7-8 konteyner var. Hepsi farklı atıklar için ve atıklarını herkes aşağıya indirip gerçek konteynere atıyor. Karşı apartmandan fotoğraf çekip “Yanlış yere attı çöpü’’ diye şikayet edildiği için ceza yiyen bir sürü insan oluyormuş. O yüzden ceza sisteminin hakikaten gelmesi gerekiyor, ancak bizde lokal idareler siyasi olunca, bu ne kadar sürdürülebilir olur onu da bilemiyoruz.

“MURATPAŞA ÖRNEK BELEDİYE”

-Bu bahiste güzel çalışan belediye var mı?
Evet, Muratpaşa Belediyesi var. Belediye halka bir bedel ödüyor topladığı ambalaj, atık yağı ya da başka atıklar için. Komşu kart diye bir sistemleri var. Teslim ettiğiniz atık kilogramı kadar kartınıza para yüklüyor.

Ankara’da Keçiören Belediyesi de güzel çalışıyor. Hem ambalaj atığı toplamayla alakalı hem bitkisel atık yağ ile ilgili çalışıyorlar. Ankara’dan tekrar örnek verecek olursam, Gölbaşı Belediyesi var. Onların belli yerlerde toplama noktaları var. O toplama noktalarından muhakkak dönemlerde firmalar gidip atıkları alıyor. Natürel bunlar bedelsiz, yani halkın karşılığında rastgele bir bedel istemeden topladığı sistemler.
Sıfır Atık Yönetmeliğinin bir avantajı, bir de dezavantajı var. Avantajı, size kendi atığınızı kıymetlendirme fırsatı sunarken, belediyeleri bir açıdan toptan çıkartıyor. Bu yüzden de firmalar belediye ihalelerine girmek istemiyorlar. Belediyeler artık ne kadar atık çıkacağı ve bu atığın ne kadarını alabilecekleri ile ilgili rastgele bir net bilgi veremiyor. Zira bir site, atıyorum kendi atığını kendisi pahalandırıyor. Belediyenin mukavele imzaladığı firmayla çalışmak istemiyor. Bu nedenle belediyelerin orada biraz eli kolu bağlanıyor firmayla mutabakat noktasında.

Belediyeler son 3-4 yıldır ihale yapmak istiyorlar, fakat ihaleye giren firma yok. Evvelce mesela zincir marketlerin bütün atıkları, hudutları içinde bulunduğu belediyeye aitti. Belediyenin çalıştığı firmaya vermek zorundaydılar. Artık şirketler merkezi mukavele yapıp o belediyenin çalışmadığı öbür bir atık firmasına veriyorlar. Bunların değerli atığını farklı bir firma topladığı vakit, para kazanamayacağını bilen bir atık firması oraya girmiyor. Çok da haksız bulmuyorum onları. Belediyeler inşaata ayırdıklarını biraz da etrafa ayırabilirlerse hoş şeyler çıkar diye düşünüyorum, ancak evvel eğitim olağan.

-Ambalajlı eser arttığı için mi sıfır atık çok gündeme geldi?
Sıfır atık diye konuştuğumuz sistem, zati bizim hayatımızda olan bir sistemmiş. Bağında, bahçesinde, konutunda çalışan bayanın aslında uyguladığı bir sistem. Biz ne vakit ki çağdaşlaşmaya başlamışız, eğitim düzeyimiz artmaya başlamış, maalesef bu sistemleri unutmuşuz. Kendi annemden örnek vereyim. Çıkarttığı organik atıkları bahçeye gömüyordu, gübre yapıyordu. Hâlâ yapıyor. Dolapta bozulmak üzere olan sebzelerinden, meyvelerinden konserve, turşu, reçel yapıyordu.

Ben birinci işe girdiğimde, sivil toplum kuruluşunda da çalışmaya başladım. Hanelerden yağ toplayalım dedik. Bu durumla birinci burada karşılaşmıştım ve şok olmuştum. Herkesin konutuna gönül rahatlığıyla koyabileceği, ağzı geniş, yağını boşalttıktan sonra yıkayıp tekrar kullanabileceği, çok şık kırmızı bidonlar yaptırdık. Çok da önemli bedeller ödemiştik o bidonlara. Samsun Atakent ‘te meskenlere dağıttık bidonları. ‘’Herkes şuurlu, hoş atık yağı toplarız’’ dedik. Bir litre atık yağı toplayamadık. Hepsi öbür şeye kullanmış bidonları. Kimisi bakliyat kabı yapmış, kimisi turşu kurmuş, kimisi saksı yapmış falan, o kaplar gitti. Sonrasında Adana’da Ceyhan Belediyesi’ne yaptık. Eğitim seviyesi daha düşük bir kesite dağıttık. O denli bir yağ toplardık ki inanamazsınız. Eğitimle nitekim aykırı orantılı bir durum kelam konusu. Ben sosyoloji okumadım. O denli insanları değerlendirebilecek bir eğitimim yok, fakat cebimizdeki paramız arttıkça işimizi diğerlerine yaptırmayla alakalı özgüvenimiz de artıyor diye düşünüyorum. O yüzden ‘’Ben çöpümü atarım. Nasıl olsa bu çöplükte birisi onu ayrıştıracak ve bunu benim yapmama gerek yok’’ mantığı var. Yalnızca atık konusunda da değil. Öbür yerlerde de gözlemliyorsunuzdur bunu diye düşünüyorum.

-Bir de Dönüştüren Bayanlar diye bir dernek kurmuşsunuz?
Dönüştüren Bayanlar Derneği’ne aslında bir platform olarak başladık. ‘’Evdeki bayanın atığı toplaması ya da oluşturmamasıyla alakalı ne yapabiliriz? Nasıl farkındalık yaratabiliriz’’ diye başladık. Geçen yıl Aralık ayında da dernekleştik. Şu an 35 bireyiz. Ülkenin, dünyanın geleceği ile ilgili korkusu olan 35 bayandan oluşuyoruz. Her açıdan sürdürülebilirliği konuşuyoruz. Yani bayanların sürdürülebilirlikteki rolünü konuşuyoruz. Sürdürülebilir üretim yapan bayanları destekleme ile ilgili projeler yapmaya çalışıyoruz. Besin israfının önlenmesi ile alakalı yeni bir Avrupa Birliği projesi yazdık. İnşallah kabul gelirse onu hayata geçirmeyi planlıyoruz. Biraz daha dünyanın problemlerine parmak basan işler yapıp, bu bahiste da kendini sorumlu hisseden bayanlarla nasıl farkındalık yaratabiliriz üzere şeyleri sıkıntı ettiğimiz bir derneğiz.

-Neden bayanlar?
Aslında yalnızca bayanlar yok üye olarak. Erkek üyelerimiz de var. Bayan orada bir imge. Zira aslında hayatın başlangıcını sağlayan ve her şeyin kararını veren bayan. Kocasının o gün ne giymesi gerektiğinden tutun da meskene alınması gereken şeye kadar, tüm atık idaresini bayanın yaptığını, gardırobu olsun, buzdolabı olsun, her şeyle ilgili sorumluluğun bayanda olduğunu düşünüyorum. Aslında bayanlar daima art plandaymış üzere görünüyor, lakin gerçek yönetici konumundaki bireyler, bayanlar.

-Çocukları etraf konusunda eğitmek çok değerli değil mi?
Aslında müfredatta var. Çocuklar sıfır atık, atıkların kıymetlendirilmesi, karbon ayak izi üzere her şeyi okulda öğreniyor. Bizim onlara konutta uygun örnek olmamız lazım. Çocuklar meskende annelerine söylüyorlar, ancak anne ‘’Aman artık onunla mı uğraşacağım’’ diyor. Çocuk meskende o ışığı göremeyince maalesef bunun devamlılığı da olmuyor sonraki ömürde.

-Yine bayana vazife düşüyor…
Evet evet. Tekrar bayana vazife düşüyor. O yüzden konuttaki bayana ulaşma noktasında gayemiz olmalı diye düşünüyorum ben. Bir de bayan aslında toplamak da istiyor bu ortada lakin nereye vereceklerini bilmiyorlar. Nasıl ulaşacaklarını bilmiyorlar.
O yüzden bu hususta da bilgilendirmenin yararlı olacağı kanaatindeyim. Mesela sıfır atık yönetmeliğini birçok işletme bilmiyordur. Ben nitekim ambalajımı başka topladığımda, çok ince organik katının içerisinde karıştırmadığımda, değerlendirebilirim bundan para kazanabilir miyim? Birçok bilmiyordur.
Yani meskeni geçtim, işletme sahibi de bilmiyordur. O yüzden bunların düzgün halde anlatılması ve insanların bilgilendirilmesi gerektiği kanaatindeyim. Biraz biz bu bilgilendirmenin güçlenmesi tarafında etkinlikler yapmak istiyoruz.

Berrin Tuncel Birer