Futbol kulüplerinin beyni: Sportif direktörlük

Son vakitlerde sportif yönetici sözcüğünü futbolda sıkça duymaya başladık, bilhassa de seçkin kulüplerde. Bu kapsamda hem Türk hem de Avrupa futbolunda sportif yöneticilik konumunu tahlil etmek istedik
İki kısım halinde yayınlayacağımız makalemizin bu kısmında sportif yöneticilik kavramının ortaya çıkışından, çağdaş futbolun stratejik bir ögesi olmasına kadar geçen süreçte seçkin kulüpler odağında ele alıp inceledik. Avrupa’daki seçkin kulüplerin sportif yöneticileri nasıl seçtiği üzerinde ayrıntılı olarak durduk. Ayrıyeten, Türk futbolundaki sportif yöneticilik uygulamaları ile Avrupa’daki uygulamalar ortasındaki temel farkları ortaya koyarak, bu durumun bir kulübün başarısı için ne kadar kritik olduğunu tahlil etmeye çalıştık.

Modern futbolda sportif yöneticiliğin ortaya çıkışı
Futbolun 1990’ların başından itibaren uğradığı ekonomik, finansal, sportif ve yönetimsel değişim ve dönüşüm kulüplerde stratejik profesyonel konumların doğumuna neden oldu. Bu durumların başında da finansal karaktere bürünen futbolun karar merkezinde yer alan sportif yöneticilik geliyor. Bu dönüşümü, bir öteki tabirle profesyonelleşmeyi gerçekleştiremeyen kulüpler, rekabette geriye düşmeye başladılar. Bu süreçte kulüplerin salt bir spor tertibi olmaktan daha öte ekonomik ve finansal kurumlara dönüşmesi, rekabet seviyesinin yükselmesi, kulüp yapılarının karmaşıklaşması yönetimsel yapılanmada profesyonelleşmeyi de bir ihtiyaç haline getirdi. İşte böylesi bir futbol gelişim sürecinde sportif yöneticilik kulüp yapılanmasının beyni olarak futbol hayatımıza girdi.

Sportif Yöneticiler yaz transferleri devriyle daha çok gündemde yer alır, görünür olmaya başladılar. Lakin onların rolleri oyuncu transferlerinin çok daha ötesine uzanıyor. Takım kurma ve transferden, akademi idaresine ve uzun vadeli sportif yönelim belirlemeye kadar, sportif yöneticiler artık kulüplerin merkezinde yer alıyorlar.

Sportif yönetici ne iş yapar? Bu durum kulübün muvaffakiyetini nasıl etkiliyor? Avrupa ile Türkiye ortasında ne üzere farklar var? Ve tüm bunlar futbol dünyası için yani, futbolseverler için ne söz ediyor? Avrupa’nın beş büyük ligi odağında ülkemiz uygulamasını da dikkate alarak tahlilimize başlayalım.

Sportif yönetici kimdir? Ne iş yapar?
Sportif yönetici kulübün teknik heyetinden bağımsız olarak transferler, altyapı gelişimi, scouting (yetenek avcılığı), kulübün oyun ideolojisi ve uzun vadeli sportif stratejilerinden sorumlu kişidir. Kulübün alanda ve kasada kazanması için CEO üzere çalışan bir futbol aklıdır. Teknik yöneticiler değişebilir fakat sportif yönetici ekseriyetle daha uzun vadeli bir bakış açısıyla çalışır.

Başlıca misyonlarının başında; kulübün transfer siyasetini belirlemek ve uygulamak, teknik yönetici ile idare ortasında köprü olmak, altyapı sistemini geliştirmek, genç oyuncuların A kadroya entegrasyonunu sağlamak, kulübün oyun ve takım yapısına uygun scouting ağı kurmak ve yönetmek, kulübün sportif stratejisini uzun vadeli olarak şekillendirmek, teknik yönetici değişimlerinde adayları belirlemek ve işe alım sürecini yönetmek, kulübün finansal ve sportif istikrarı ile sürdürülebilirliği için stratejiler geliştirmek ve uygulamak, bunlara ait idareye siyasetler üretmek gelir.

Bu haliyle ve birikimiyle, sahip olduğu yetkinlikleriyle kulübün futbol aklıdır sportif yönetici.

Modern manada sportif yöneticilik uygulamasının ilkleri
Sportif yöneticilik dediğimiz şey o denli çok eski bir kavram değil aslında. Futbolun finansallaşmasının getirdiği kıymetler maksimizasyonu böylesi bir profesyonel durumu ortaya çıkardı.

İlk çağdaş örneklerden birisi olarak AS Roma’da 1999’da vazifeye gelen Franco Baldini’yi gösterebiliriz. Grubun teknik yöneticisi Fabio Capello’nun altında lakin kulüp liderinden bağımsız çalışan, transfer üzere bahisleri yöneten bir futbol operasyonları yöneticisi olarak vazife yapıyordu.

Ancak, futbolun ekonomik ve finansal dönüşümünün gereklerine uygun olarak, bugünkü çağdaş manada sportif yöneticiliğin öncüsü diyebileceğimiz, en bilinen isim Sevilla FC’de 2000’de sportif yönetici olarak işe başlayan Ramón Rodríguez Verdejo Monchi’dir.

Monchi bir futbol kulübünde birinci kurumsal scout ağını kuran, altyapı sistemini yine yapılandıran ve 20 yılın üzerinde bu durumda çalışarak rekor kıran, sportif yöneticilik mesleğinin birinci resmi model bireyidir.

Monchi Sevilla’nın sportif manada Avrupa’da muvaffakiyete ulaşmasında, birebir vakitte kulübün finansal yapısına olumlu katkı sağlayan önemli transfer gelirlerinin elde edilmesinde değerli bir performans gerçekleştirdi. Monchi’nin temel ideolojisi yalnızca oyuncu satmak değildi; yeni ve sürdürülebilir sportif ve finansal muvaffakiyete odaklı bir sistem kurmaktı.

Monchi Sevilla FC’de 700+ scout ağı kurmuş ve oluşturduğu kendi modeliyle altyapıdan ve Güney Amerika’dan daima yıldız oyuncular çıkarma başarısı göstren bir sportif yönetici (Aston Villa).

Bu nedenle Monchi’yi, çağdaş sportif yöneticiliğin öncüsü olarak kabul edebiliriz.

Sportif Yöneticilik Avrupa’da nasıl yürüyor?
Sportif yöneticiliğin özellikle merkez lig kulüplerinde yerleşmiş birer kurumsal uygulamaya dönüştüğünü burada vurgulayalım.

Peki, Avrupa’da sportif yöneticilik işi nasıl ilerliyor?

Bu iş Avrupalı kulüplerde çok stratejik yürütülüyor. Bilhassa merkez ligler içinde başarılı olmuş ve seçkin kulüpler ortasına girmiş kulüplere baktığımızda; sportif direktörlerin seçimi, büsbütün profesyonel ve uzun vadeli maksatları kapsayan bir tercihin sonucu olarak karşımıza çıkıyor.

Sportif yönetici seçim süreci kulübün büyüklüğüne, idare modeline ve amaçlarına nazaran farklılık gösterebiliyor. Bu kulüplerde sportif yönetici seçiminde genel olarak dataya dayalı, liyakat temelli ve uzun vadeli planlara uygun tercihler yapılıyor.

Aşağıda bu süreci ayrıntılı ve örneklerle açıklıyorum:

Sportif yöneticilik seçim kriterleri
Bu kapsamda tahlil ettiğimizde, sportif direktör seçimlerinde aşağıdaki ölçütlerle karşılaşıyoruz. Fakat, bu kriterlerin büsbütün o kulübün stratejileri doğrultusunda belirlendiğini de unutmayalım.

Avrupa’da sportif yönetici seçiminde öncelikle göz önünde bulundurulan yetkinliklere ve kriterlere bir bakalım isterseniz.

Liyakat, yani vazifeye uygun yeteneklere sahiplik ve geçmiş sportif muvaffakiyetler birinci kriter olarak dikkate alınıyor. Sportif yönetici adayının daha evvel misyon yaptığı kulüplerde örneğin transfer başarısı, alt yapıya katkısı üzere hususlarda ne oranda muvaffakiyetler elde ettiğine bakılıyor. Bu bağlamda sportif yönetici tercih eden kulüplerin başında Liverpool, Leipzig ve Milan geliyor.

Scouting ve network, sportif yönetici seçiminde karşımıza çıkan ikinci temel kriter. Sportif yöneticinin dünya genelinde oyuncu izleme ağına sahip olup olmadığı; çalıştığı ülkelerin ve bağlantı ağının kulübe ekstra katkı sağlayıp sağlamayacağı seçimde kıymetli faktörlerin başında geliyor. Bu kapsamda değerlendirdiğimizde sportif yönetici seçiminde karşımıza üç değerli kulüp çıkıyor. Bunlar, Red Bull kümesinin sahip olduğu Salzburg, RB Leipzig ile Benfica kulüpleri.

Veri & Analitik Bilgisi, bilhassa futbolun süratli oynanmaya evrilmesiyle birlikte saha içinde oyuncu performanslarının optimizasyonunda data analitiğini kullanabilmek sportif yönetici seçiminde tesirli bir ölçüt haline geldi. Bu kapsamda Brighton ve Brentford kulüplerinin sonlu bütçelerine rağmen, Premier Lig’de başarılı olmalarında bunun değerli bir rolü bulunuyor.

Finansal bilgiyi okuma ve kıymetlendirme, yetisine sahip olabilmek; finansal okur müellifliği ve mali zekâsı üst seviyede bulunmak, kulüp finansal istikrarı ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasına kıymetli katkılar sağlar. Transfer bütçesinin idaresi, maaş istikrarını müdafaa, oyuncu satış kârı ve yatırımının geri dönüşünde kulüp kârlılığına olumlu katkı sağlayabilecek finansal bilgi birikimi ve hareket esnekliğine sahip olabilmek, günümüz futbolunun aradığı temel sportif yöneticilik yeteneklerindendir. Bu mevzuda örneğin, Micheael Zorc Borussia Dortmund’ta kıymetli işer çıkartmıştı. Tekrar, Luis Campos Lille, Monaco ve PSG’de çalışırken finansal zekasıyla satın al-sat modeliyle kulübe çok değerli meblağlarda paralar kazandırabilmişti.

Antrenör Ahengi, sportif yöneticinin teknik yöneticiyle oyun ideolojisi ve çalışma üslubu konusunda uyumlu olması, kolektif muvaffakiyete ulaşmada sportif yöneticilik için büyük ehemmiyete sahip. Şayet, teknik yönetici ve sportif yönetici ortasında uygun bir ahenk ve sinerji varsa, bu kulübün gücüne olumlu tesir ediyor. Bu açıdan bakıldığında, Barcelona (Deco & Xavi), Arsenal (Edu & Arteta) üzere örmekler karşımıza çıkıyor.

Altyapı Vizyonu, genç oyuncu geliştirme, akademi entegrasyonu hususlarında sportif yöneticinin sahip olduğu gayeler ve orta-uzun vadeli planlarının olup olmaması günümüz futbolunun kritik muvaffakiyet faktörlerinin başında geliyor. Ajax, Dortmund, Sporting Lizbon’u bu manada örnek verebiliriz.

Uluslararası Vizyon, Oyuncu alım-satım süreçlerinde Avrupa piyasasını yakından takip edebilen, menajerler ile kulüp çıkarlarını maksimize edebilecek alakaları tesis edebilen, oyuncu geliştirme, değerleme ve satmada gerekli bilgi ve deneyime sahip olabilmek kulübün toplam başarısı açısından yaşamsal nitelikte olduğunu belirtelim. Bu ideoloji içinde PSG (Campos), Sevilla (Monchi) birinci akla gelen kulüpler ve sportif yöneticiler.

Medya & Baskı İdaresi, kulübün muvaffakiyetini yaygınlaştıracak medya bilgisi ve bağlantı idare başarısına sahip olabilmek; gerilim altında sakin kalabilmek ve baskılara göğüs gerebilmek; kamuoyunun, taraftar ve medya baskısını yönetebilecek birikime sahip olabilmek son derece değerli bir özellik. Burada en âlâ örnek olarak Bayern Münih’i görüyoruz. Uli Hounes ve Karl Heinz Rummenige periyodunda bu işi en yeterli yapan kulüptü Bayern Münih. Tekrar, sessiz lakin stratejik yaklaşımlarıyla (Manchester City) sportif yöneticisi Txiki Begiristan’ı buna düzgün örnek olarak verebiliriz.

Uluslararası Münasebet İdaresi ve Bağlantıda Güçlü Özelliklere sahip olabilmek, seçkin kulüplerin başındaki birden fazla sportif yöneticinin bu özelliklere sahip odluğunu biliyoruz. Buna ait, Luis Campos (PSG), Andrea Bera (Arsenal), Christoph Freund (Bayern Münih), Dan Ashworth (Manchester United), Richard Hughes (Liverpool) örnek olarak verilebilir.

Sportif yönetici performans değerlendirmesinde Avrupalı seçkin kulüpler hangi kritik muvaffakiyet metriklerini dikkate alıyorlar?
Avrupalı üst seviye kulüplerde sportif yöneticinin yıllık muvaffakiyet ölçümünde genel olarak aşağıdaki kritik muvaffakiyet ölçme metrikleri kullanılıyor.

Transfer Harcaması / Gelir Oranı

Oyuncu fiyat ve maaşlarının /gelirlere oranı

Yatırım geri dönüşü (ROI) – oyuncuların alınan/satılan değeri

Kadro yaş ortalaması ve paha artışı

Akademiden A gruba çıkan oyuncu sayısı

Menajer/oyuncu ajansı ilgilerinin etik yapısı

Görev mühletince teknik yönetici değişimi azlığı

Gelen ve giden oyuncu sayısı,

Sürdürülebilir takım planlama stratejileri,

Sonuç itibariyle, Avrupa’da sportif yöneticiler profesyonel süreçlerle seçilir ve bu misyonun tarifi, sorumlulukları ve muvaffakiyet kriterleri nettir. Kulüpler bu rolü bir futbol CEO’su üzere görür ve kulüp stratejisini onun üzerinden kurgular. Seçim süreçleri bilgi + deneyim + ahenk üçgeninde şekillenir.

Karşılaştırmalı olarak ülkemizde ve Avrupa’da sportif direktörlük
Avrupalı kulüplerde uygulanan sportif yöneticilik ile ülkemizdeki sportif yöneticilik ortasında daha başlangıçtan, yani seçimden başlayan temel işlevsel farklılıklar olduğunu belirtmeliyim.

Avrupalı kulüplerde sportif yöneticinin genel olarak seçiminde liyakat (görevin gerektirdiği yeterlik) dikkate alınırken, ülkemizde ise seçimler genellikle kulüp başkanı tarafından ve taraftar baskısıyla yapılır. Bu bağlamda sportif yönetici olarak atanacak şahısta liyakatten daha çok, tanınırlık yahut “eski futbolculuk” geçmişi tercih nedeni olabiliyor.

Burada yeri gelmişken vurgulamakta fayda görüyorum, eski profesyonel futbolcuların bu vazifeye getirilmesinde bir sakınca bulunmuyor, tabi ki yetkinlikleri bu vazifeye uygunsa. Hakikaten, şu anda Fransız Lig1’de yer alan 18 gruptan 14’ünün sportif yöneticisi (%78’i) profesyonel oyunculuk geçmişine sahip bulunuyor.

Avrupalı seçkin kulüplerde sportif yöneticilerin ortalama misyon mühletleri yalnızca 2,6 yıl. Bu mühlet La Liga’da ortalama 3,7 yıl iken, Premier Lig, 1,8 yıl. [1]

Bizde ise bir sportif yöneticinin ortalama misyon müddeti ekseriyetle 1 yılın altındadır. Bu türlü olduğu için de sportif yönetici uzun vadeli planlama yerine anlık tesire öncelik vermek zorunda kalıyor.

Avrupalı seçkin kulüplerde sportif yöneticinin misyon tarifi nettir ve buna nazaran teknik yöneticinin ve sportif yöneticinin misyon alanlarının iç içe geçmesine ve çıkar çatışmasına dönüşmesine asla müsaade verilmez. Liderler sportif yöneticilerin işlerine minimal seviyede müdahil olurlar ancak buna karşın son kelamı sportif yönetici söyler. Ülkemizde ise son kararı lider verir. Lider birçok vakit sportif yönetici üzere davranır. Bu durum kurumsallaşamamanın bir sonucu olarak karşımıza çıkar. Lider yeri gelir transfer yapar, yeri gelir prim dağıtır ve sportif yöneticinin oyun alanına müdahale eder.

Oysa, günümüz çağdaş futbol yapılanmasında sportif yönetici bir kulübün futbol kısmının stratejik karar odaklarında yer alan karar vericilerin en kıymetlilerinden birisidir. Böylesi bir misyon ve vizyona sahip seçkin kulüplerde sportif yöneticiler, uzun vadeli planlamanın yapılmasında, sportif ve finansal istikrarın sağlanmasında faal bir biçimde yer alıyorlar. Kulüplerin bilhassa gelecek planlarının oluşturulmasına yönelik stratejilerin belirlenmesinde, gündelik faaliyetlerin aksamadan verimli bir formda yürütülmesinde, kulüp karlılığının maksimize edilmesinde, kritik karar verici pozisyonundadırlar. Zati, kendilerinden de bu alanlara dengeli bir formda odaklanmaları beklenir. Ülkemizde ise sportif yöneticinin genel olarak vazife alanı neredeyse transferlerle sonlandırılmıştır.

Şüphesiz ki, sportif yöneticinin kulüp CEO’su üzerinde bir yetki, misyon ve sorumluluk alanına sahip bir konumda olamayacağını da burada vurgulamakta fayda var. Bu açıdan bakıldığında, kulüp CEO’su daha geniş misyon ve yetkilere sahip, kulübü tüm branşlarıyla yöneten, buna ait stratejik kararlar alan bir konumda iken, sportif yönetici kulübün futbol stratejisini kulübün ortak gayeleri ve çıkarları doğrultusunda maksimize etmeye yönelik, idare ve teknik yöneticiyle ahenk içinde çalışan bir pozisyonda olmalıdır.

Sportif yönetici kulüpte futbolun saha içi CEO’sudur.

Sportif yöneticiler hem A gruplarda hem de akademilerde sürdürülebilir oyuncu yetiştirme ve geliştirmeye yönelik, kulübün genel yarışmacı vizyonuna uygun kısa ve uzun vadeli siyasetler oluşturabilir; takım yapılanmasında teknik yöneticiyle ahenk içinde yapılanmaya gidebilirler. Ülkemizde ise bu iş ne teknik yöneticinin ne de sportif yöneticinin tesir alanı içinde değildir. En son karar verici olarak lider burada yükünü koyar ve son kelamı söyler.

Avrupa ile Türkiye’deki futbol kulüplerinde sportif yöneticilik uygulaması ortasında önemli yapısal ve kültürel farklar bulunuyor. Bu farklar, yalnızca misyon tarifi değil; karar alma sistemleri, kurumsallaşma seviyesi, bilgi kullanımı ve sürdürülebilirlik anlayışı açısından da besbellidir.

Özetle;

Ülkemizde idare konseylerinin güçlü, profesyonellerin zayıf bir yapıya sahip olması,

Başarının kısa vadeli sonuçlarla ölçülüyor olması,

Kulüplerin borçlu, mali yapılarının yetersiz ve istikrarsız olması,

Sportif yöneticilik kültürünün tam oturmaması,

Avrupa’daki Avantajlar: Kulüplerin büyük kısmı anonim şirket ya da yatırım fonları tarafından yönetiliyor.

Profesyonellik ve süreklilik hedefleniyor.

Futbol operasyonları özel takımlarca yürütülüyor (örnek: Chelsea’de Co-Sporting Directors modeli).

Yazımızın ikinci kısmında Sportif Yöneticiliğin örnek isimler bazında değerlendirmesini Avrupa ve Türkiye özelinde yapacağız. Ülkemizde sportif yöneticilik uygulamasının karşılaştığı meseleleri ve bunlara ait tahlil tekliflerimizi paylaşacağız.

Sportif yöneticilik yalnızca bir kişi atamasına indirgenmemelidir. Sportif yöneticilik kulüp için hayati bir durumdur ve yapısal olmak zorundadır. Yani, kulüp bünyesinin ayrılmaz bir organı olarak kurgulanmalı ve uygulanmalıdır. Bunu yaparken de dataya dayalı karar alma ile sistematik altyapı entegrasyonu kesinlikle sağlanmalıdır.

Geçen hafta sportif yöneticilik üzerine yayınladığımız yazımın ikinci ve son kısmına devam edelim.

Futbolun son 25 yılda geçirdiği niteliksel değişim ve dönüşümün getirdiği profesyonelleşmenin saha içi ve dışı kurumsal göstergesi olarak nitelendirdiğimiz sportif yöneticilik, son vakitlerde Avrupa futbolunda özel mülkiyetli kulüplerde farklı bir yapıya evrildi.

Şimdi bu mevzuyu ele alarak, tahlilimize devam edelim.

Özel mülkiyete sahip kulüplerde sportif direktörlük
Futbolun son 25 yıllık finansallaşma serüvenine baktığımızda birden fazla seçkin kulüpte, kulüp kıymetinin yükseltilerek kâr maksimizasyonunun hedeflendiğini görüyoruz. Futbolun piyasalaşması olarak nitelendirdiğim bu süreçte (finansal futbol), yaratılan marka pahasının giderek daha da değerli hale gelmesi nedeniyle kulüp mülkiyetleri alınıp satılabilir bir hale geldi. Gerçi İngiltere ve birtakım merkez liglerde özel mülkiyetli kulüp yapılanmaları kelam konusuydu fakat 2000’den itibaren bu yapı Avrupalı kulüplerde daha da yaygınlaştı.

Günümüzde merkez liglerin kimi özel mülkiyetli kulüplerinde, kulüp sahibi sportif geçmişe sahip CEO’lar atayarak, sportif yöneticilik durumunu by pass edebiliyor. Gerçekten bu bağlamda Inter, Parma Calcio, US Lecce, LOSC Lille, Olympique de Marseille ve AS Monaco üzere kulüpler bu yaklaşımı yansıtan kulüpler olarak karşımıza çıkıyor. Bu tıp yapılarda, sportif yöneticiler daha operasyonel yahut danışmanlık rolü üstlenebilirken; kulüp CEO’su daha geniş futbol stratejisini kulüp sahibiyle daha yakın bir ilgi ve bir ahenk içinde yönlendirebiliyor. Bu cins kulüplerde sportif yönetici, kulüp CEO’sunun gölgesinde ve daha hudutlu bir kapsamda yürütüyor.

Futbolun değişim ve dönüşüm sürecinde ortaya çıkan böylesi bir ortamda sportif yönetici, kulübün sahiplik profiline, yönetişim modeline, stratejik amaçlarına ve faaliyet idare anlayışına bağlı olarak yalnızca danışmanlık hizmeti veriyor. Bu durum doğal olarak sportif yöneticiler için farklı bir sportif liderlik yapısını gerektiriyor.

Sportif yöneticilik somut şartlara nazaran şekillenir
Yukarıda da söz ettiğimiz üzere sportif yöneticilik, kulübün içinde bulunduğu somut şartların gerektirdiği dinamikleri sağlıklı tahlil etmeyi ve buna nazaran idare biçimi oluşturmayı, liderlik yapmayı gerektirir. Sportif yöneticilik böylesi bir konumda kulübün dinamiklerini güzel anlayarak; kendi planlarının uygulanması konusunda dirençli lakin birebir vakitte kulüp sahibi ve teknik yöneticiyle uyumlu futbol operasyonlarını tasarlamak ve yönetmek üzere kritik kıymete sahiptir.

Yukarıda tabir ettiğim üzere, bir sportif yönetici salt teoriye nazaran değil, kulübün kendine mahsus şartlarının getirdiği pratiği de dikkate alarak; kulübün amaçlarına ve gelişimine en uygun yapıya nazaran idare anlayışını ve çalışma üslubunu oluşturması gerekliliğidir. Bu bağlamda sportif yönetici teori ve pratiği bir potada eritmek zorundadır.

Şimdi de sportif yöneticilik konusunda Avrupa’dan ve ülkemizden tanınmış örneklerle yazımıza devam edelim.

Avrupa’dan ve ülkemizden sportif yöneticilere ait örnekler

Avrupa’dan örneklerle başlayacak olursak:

Monchi: Sevilla FC’de misyon yaptığı yıllarda Sevilla’yı bir “scouting devi” haline getirdi. Dani Alves, Ivan Rakitić, Jules Koundé üzere düşük bütçeli oyuncuları keşfedip yüksek bedellere sattı. Bu transferler sonrası kulübe 200 milyon Euro civarında para kazandırdı. Scouting sisteminin oluşturulması ve oyuncu yetiştirmedeki başarılı modeli ona büyük ün kazandırdı.

Michael Zorc: Borussia Dortmund (Almanya) Kulübün kendi futbol akademisinden yetişip yıllar içinde çok değerli başarılara uzandı. Lewandowski, Haaland, Sancho üzere yıldızları takıma kazandırdı; bonservis gelirleriyle kulübü finansal manada güçlü tuttu ve sportif muvaffakiyetle buluşturdu.

Christoph Freund: Red Bull Salzburg, akabinde Bayern Münih’te düşük bütçeyle bilgi odaklı yaklaşım uygulayarak Avrupa’da muvaffakiyet yakaladı.

Bayern Münih’te altyapı entegrasyonuna yük vererek kiralama idaresi ve genç oyuncu gelişiminin merkezine oturdu. Altyapıdan gelen her iki oyuncudan birisinin profesyonelliğe geçişini sağladı. As kadroda mühlet alamayan oyuncuların fizikî ve mental gelişimini hızlandırmaya yönelik genç yetenekleri belli müddetlerde öbür kulüplere kiralamada çok başarılı oldu. Kiralık oyuncu idaresi ile hem oyuncunun gelişimini sağladı hem de alt yapıyı daha verimli hale getirdi.

Hasan Salihamidžić: Bayern Münih (2017–2023) Rolü: Sportif Yönetici ve daha sonra Yönetim Kurulu Üyesi oldu…Genç yetenekleri takıma katmakta muvaffakiyet gösterdi (Alphonso Davies, Musiala gibi). Fakat, vakit zaman teknik yönetici seçimleriyle eleştirildi.

Luis Campos: Lille & PSG Rolü: Sportif Danışman / Sportif Yönetici, Lille’de düşük bütçeyle Ligue 1 şampiyonu takım kurdu. PSG’de daha çok yapı kurucu rolü üstlendi. Campos, genç yetenekleri düşük maliyetle alıp büyük gelirle satma maharetiyle tanınıyor. Hala PSG’de vazifesine devam ediyor.

Monaco periyodunda Mbappé, Bernardo Silva, Martial transferleriyle Ligue 1 şampiyonluğu, Lille’de Victor Osimhen ve Renato Sanches üzere oyuncularla yine şampiyonluk, sonrasında PSG’de treble yaparak (Ligue 1, Coupe de France, Şampiyonlar Ligi’ni tıpkı sezonda kazanarak) kulübü zirveye taşıdı. Kulüp başkanı tarafından “dünyanın en iyisi” olarak tanımlandı.

Sven Mislintat: Borussia Dortmund / Stuttgart / Ajax, scouting şefi ve sonra sportif yönetici olarak büyük başarılara imza attı. Dortmund’un yıldızlarının birçoklarını (Aubameyang, Dembele, Pulisic) düşük fiyata alıp yüksek kârla sattı. Futbol bilgi analitiğine değer veren bir isim.

Andrea Berta: Atlético Madrid (2013–2025), Arsenal (2025 sonrası) Atlético Madrid’in son 10+ yılındaki en başarılı periyodunda hem transfer hem strateji manasında başrol oynadı. Griezmann, Oblak, João Félix üzere dönüm noktası oyuncuların transfer siyasetlerinde yer aldı;

Mart 2025’te Arsenal’da tıpkı rolde vazifeye başladı ve hali hazırda kulüp için stratejik yapı kuruyor.

Uzun vadeli planlama ve yüksek karla oyuncu satma üzere pozisyonel fırsatlar yaratmada başarılı bir sportif yönetici. 2019 Globe Soccer Awards’ta yılın en uygun sportif yöneticisi seçildi.

Michael Edwards: Liverpool FC Liverpool’un transfere dayalı yükselişinin mimarı: Van Dijk, Salah, Alisson, Fabinho üzere oyuncuların alınmasını sağladı.

Transferlerden elde edilen karlar ile harcama istikrarını kusursuz kurarak, hem UEFA hem Premier Lig şampiyonluklarının kazanılmasında başat bir rol oynadı.

Guiseppe Marotta (Juventus, Inter Milano): Juventus’u Serie B’den doruğa taşıyan ve Cristiano Ronaldo transferini gerçekleştiren isim olarak İtalya’da tanındı ve başarılı oldu. Şu anda Inter Milan kulübünün başkanı ve CEO’su olarak vazife yapıyor.

Piero Ausilio (Inter Milan): 2020 sonrası başarılı dönemlerde kulübü Şampiyonlar Ligi finaline taşıdı ve 2024 Globe Soccer’da ödül aldı.

Txiki Begiristain (Barcelona 2003-10/ Manchester City 2012-hâlâ devam ediyor.

Pep Guardiola’nın kulübe gelişini sağladı. De Bruyne, Sterling ve Ederson üzere yıldızları transferleriyle City’nin Premier Ligde ve Avrupa’da kıymetli başarılara ulaşmasında büyük rol oynadı.

Şüphesiz bu örnek sayısı daha da artırılabilir…

Gelelim ülkemize…

Türkiye’de sportif direktörlük
Genellikle idareyle teknik takım ortasında bir köprü rolü oynar.

Avrupa’daki üzere uzun vadeli projelerden çok, kısa vadeli muvaffakiyet odaklı kullanılabilmektedir.

Transfer süreçlerinde tesirli olur lakin bazen yetki karmaşası yaşanır (başkan/menajer/teknik yönetici etkisi).

Her kulüpte tarifi ve tesiri farklılık gösterir.

Görev tarifi ülkemizde neredeyse transfer operasyonlarını yönetme düzeyine indirilmiştir.

Scouting (oyuncu izleme) ağını oluşturmak yahut yönetme konusu misyon tarifi içinde kıymetli bir yere sahiptir.

Teknik yöneticiyle idare ortasındaki bağlantısı sağlama üzere bir misyona da sahiptir.

Süper Lig’den örnekler:

Emre Belözoğlu: Fenerbahçe (Sportif yönetici: 2020–2021) Futbolu bıraktıktan sonra kısa müddetliğine Fenerbahçe’de sportif yöneticilik yaptı.

Başarıları: O devirde yapılan transferlerin birçoklarında tesirli oldu (Mesut Özil, İrfan Can Kahveci, Attila Szalai transferi gibi).

Daha sonra teknik yöneticilik mesleğine geçti.

Model olarak Avrupa’daki “sportif yönetici – teknik yönetici ayrımı” net değildi, çünkü kulüp başkanı Ali Koç transferlerde çok tesirliydi.

Cenk Ergün: Galatasaray (sportif yönetici / futbol direktörü) Uzun yıllardır Galatasaray’da çeşitli vazifelerde bulundu.

2015–2018 ve tekrar 2022’de misyona geldi. 2024 Eylül’ünde misyonundan ayrıldı.

Başarıları: Fernando Muslera, Bafétimbi Gomis, Badou Ndiaye üzere başarılı transferlere katkı sağladı.

Transfer görüşmelerini yöneten ve scouting raporlarını kıymetlendiren kilit isimlerden biridir.

Galatasaray’ın Avrupa ile uyumlu “futbol yapılanması” kurmasında tesirli olmuştur.

Önder İhtimam, Beşiktaş: (2013) 2013/14 döneminde sportif futbol yöneticisi olarak misyon yaptı. Beşiktaş tarihinde sahip olduğu yetkinlikleri ve birikimiyle kısa mühlet içinde kulüpte rol model olabilecek yapılandırmalar başlattı. Takım planlamasında tesirli olmaya çalıştı. Uzun vadeli maliyet tasarrufu sağlayacak stratejiler geliştirdi. Lakin, çalışma mühleti kısa sürdü ve Lider İhtimam planladıklarını kulüpte hayata geçirme fırsatını çok fazla yakalayamadı. 3X8 modeli ile Beşiktaş’ı farklı bir seviyeye taşımak isterken, Lider Fikret Orman ile kurumsal siyasetlerin uygulanması ve geliştirilmesinde görüş ayrılıkları yaşadı.

Süleyman Hurma: Samsunspor (2004-2005), Kayserispor (2005-2013), Trabzonspor (2013-2015) ortasında sportif yöneticilik yaptı. Bu misyonları sırasında bilhassa transfer piyasasındaki başarılarıyla tanındı. Şu anda Fatih Karagümrük kulübünün başkanı olarak görev yapıyor.

Ali Naibi, Beşiktaş (Futbol Yöneticisi: 2018–2020): Bilhassa Şenol Güneş devrinde aktif oldu. Transfer görüşmelerinde ve kontrat süreçlerinde etkin rol aldı.

Uygulamada karşılaşılan temel sorunlar
Ülkemizde sportif yöneticilik uygulamasında karşılaşılan temel problemleri da aşağıdaki başlıklarla sizinle paylaşmak istiyorum.

1. Yönetimsel ve kurumsal yetersizlik: Ülkemizde birçok kulüp profesyonel üzere görünmekle birlikte kurumsal idareden uzak bir yapı ile yönetiliyor. Bu kapsamda kulüplerde misyon yapan yahut yapacak olan sportif yöneticiliklere net bir misyon tarifi ve yetki sistemi belirlenemiyor. Ekseriyetle bu misyon ve sorumluluk alanı dönüşümlü, süreksiz bir vazife olarak görülüyor.

Kulüp yöneticilerinin sık değişimi, rollerin net kullanımını engelliyor, sportif yönetici durumu da bu inançsız ortamdan etkileniyor.

Dolayısıyla ülkemizde var olan kulüp yapılanması içerisinde sportif yöneticilik, yetkisi olmayan ancak sorumluluğu olan bir konum pozisyonunda bulunuyor.

2. Siyasetin ve menajerlerin tesiri: Kulüp liderlerinin yahut siyasetin etkin müdahalesi, sportif karar süreçlerini bulanıklaştırarak yöneticilerin bağımsız çalışmasını zorlaştırıyor.

Menajer baskısı, transferlerin profesyonelleşmesini baltalayabiliyor. Genel olarak transfer siyasetleri ve oyuncu belirlemede menajerlerin tesiri daha ağır bastığı için sportif yöneticilerin oyuncu ve menajer ilgilerinde ıstırap yaşanıyor.

3. Altyapıdan oyuncu çıkartma ve yetenek geliştirme eksiklikleri: Sportif yöneticilik misyon tarifi içinde alt yapı sorumluluğu bulunsa da altyapı sistemleri maalesef ülkemizde çok zayıf. Bu nedenle altyapıdan oyuncu çıkartma ve bu oyuncuların yetkinliklerinin geliştirilmesinde sportif yönetici çok fazla tesirli olamıyor.

Ayrıca, alt yapı tesis sorunu de ülkemizin bir öbür gerçeği. Başta büyük kulüplerimiz olmak üzere alt yapıya yıllık bütçe içinde kulüp idarelerinin düşük kaynak ayırmaları da değerli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.

Sportif yöneticileri altyapı planlamasına dahil eden yapılar yetersiz; bu da altyapıdan oyuncu entegrasyonunu olumsuz etkiliyor.

4. Finansal performansın sportif yöneticinin performansını sınırlayıcı tesiri: Kulüpler borca dayalı ve ziyan eden finansal model ile yarışa devam ediyorlar. Mali yapısı problemli olan kulüpler bir yandan ayakta kalmaya çalışırken, öteki taraftan rekabet yapmaya çalışıyorlar. Bu şartlar altında finansal ve ekonomik şartlar kulüplerin sportif performansını belirleyici bir tesire sahip. Hâl bu türlü olunca da sportif yöneticinin transferde harcama ölçüsü ile gelir yaratma işlevi ortasındaki dengeyi kurabilmesi, sportif yöneticinin inisiyatifi dışına çıkabiliyor. Münasebetiyle, kulübün finansal yetersizlikleri, sportif yöneticinin inisiyatif alanını daraltıcı bir tesir yapabiliyor.

5. Ekonomik ve finansal sürdürülebilirlik ile sportif muvaffakiyet ortasında planlama eksikliği: Kulübün finansal sürdürülebilirliği ile sportif yöneticinin başarısı ortasında sinerji yaratabilecek, sistematik bir planlamanın bulunmaması, sportif yöneticinin bu alanda muvaffakiyetinin ölçülmesini zorlaştırıyor. Yani, kulübün finansal sürdürülebilirliği ve tertipli ekonomik gelir yaratma stratejisi içinde, sportif yöneticinin vazife işlevleri net olarak tanımlanmadığı için, sportif yöneticinin bu süreçte bu gelişime ne kadar tesir ettiği finansal bilgilerle belirlenemiyor. Halbuki, Avrupalı seçkin kulüplerde bu husus çok net tanımlanmış ve muvaffakiyet ölçme metrikleri belirlenmiştir. Buna nazaran bir sportif yöneticinin sürece sağladığı katkının tahlili yapılabilmektedir.

6. Data eksikliği ve ölçme sorunu: Ülkemizde sportif performansın belirlenmesinde sportif yöneticinin katkısını ölçebilecek bir data havuzu oluşturulamadığından, sportif yöneticinin transfer başarısı, altyapı katkısı üzere metrikler nitel/öznel ya da eksik datayla bedellendiriliyor. Halbuki, ölçülemeyen bir şey yönetilemez.

7. Mevcut kulüp idare modeli ve çıkar çatışması: Ülkemizde kulüp idarelerinde kulübün rekabet gücünü artırabilecek yönetimsel yetkinlikler birden fazla kulüp idaresi ve liderinde bulunmuyor. Bu yetkinlik zayıflığına rağmen, lider birden fazla vakit tek karar verici olarak hareket edebilmektedir.

Diğer taraftan lider yetki ve sorumluluk paylaşımından rahatsız olmakta; sportif yöneticilerin misyon tarifleri içinde olsa bile, kulübün stratejik ehemmiyete sahip hususları dahil birtakım kıymetli mevzulardan haberdar olması istenmemektedir. Bu manada kıymetli bir şeffaflık sorunu bulunmaktadır. Sportif yöneticiden büsbütün liderin siyasetleri doğrultusunda hareket etmesi beklenmektedir.

Yani, bu manada ülkemizde karşılaştığımız en yaygın meselelerden birisi “conflict of interest” dediğimiz “çıkar çatışması”dır. Sportif yöneticinin karar alırken ve bunları uygularken, şahsî çıkarların yahut bağlantıların karar alma sürecinde önyargıya yol açması ve iş performansını etkilemesidir. Birden fazla vakit kulüp idaresi, kulüp çıkarlarını mazeret ederek, sportif yöneticinin kararlarına ve uygulamalarına müdahale eder. İşte tam da bu noktada sportif yöneticinin çıkarları ile kulüp liderinin çıkarları birbiriyle çatışır. Biz buna “çıkar çatışması” diyoruz. Çoklukla böylesi bir durumda, sportif yönetici vazifeden alınır.

Sportif yöneticilikte muhtemel tahlil ve uygunlaştırma politikaları
1. Misyonun gereklerine uygun seçim: Ülkemizde liyakat yerine, kulüp çıkarlarıyla örtüşmeyen siyasi, yönetimsel yahut diğer gayelerle sportif yönetici atamasına gidilmektedir. Vazifenin gereklerini yerine getirebilecek yetkinliklerden uzak atamalar, sportif yöneticilik kurumunun başarılı olmasını engellemektedir.

2. Kurumsallaşma ve profesyonelleşme: Kulüplerin sportif yöneticilik rolünü bağımsız ve uzun vadeli profesyonel bir durum olarak tanımlaması gerekiyor.

İstikrarı sağlamak ismine, sportif yöneticilerin vazife müddetleri teknik yöneticilerden bağımsız formda sürdürülebilir olmalıdır.

3. Yetki ve sorumluluk hudutlarının netleşmesi: Sportif yönetici, başkan/menajer ve teknik yönetici ortasındaki sorumluluk hudutlarının net çizgilerle belirlenmesi gerekiyor.

Transferler, scouting, altyapı idaresi üzere alanlarda resmi yetki matrisleri oluşturularak rol çakışmaları engellenmelidir.

4. Altyapı entegrasyonu ve sistem gelişimi: Altyapı tesislerine yatırım yapılmalı; altyapı-sürdürülebilir stratejilerle A kadro entegrasyonu dayanaklar duruma getirilmelidir.

Sportif yönetici altyapıdan oyuncu yetiştirmeyi faal yönetmeli ve altyapı oyuncularına makul müddetler verilmesi teşvik edilmeli; bu bahiste teknik yöneticinin sportif yöneticiye takviye vermesi şuurlu bir siyasetle sağlanmalıdır.

5. Finansal planlama ve ölçüm: Sportif yöneticilerin transfer istikrar tabloları, piyasa kıymeti artışları ve mali performans metrikleriyle kıymetlendirilmesi sağlanmalıdır.

UEFA’nın Finansal fair‑play ve sürdürülebilirlik kurallarına uygunluk göz önünde bulundurulmalı ve kulüpler uzun vadeli finansal istikrarı ve mali sürdürülebilirliği bu konum çerçevesinde planlayabilmelidir.

6. Bilgi toplama ve analitik yaklaşım: Kulüpler kendi içlerinde transfer muvaffakiyet oranı, altyapı iştiraki, oyuncu gelişimi üzere dataları kaydetmeli ve tahlil etmelidir. Bu mevzuda kapsamlı bir bilgi havuzu oluşturulmalıdır.

Türkiye Futbol Federasyonu veya Lig Tahlil üzere kurumlar bu bilgileri standartlaştırmalı ve kamuya açık halde raporlamalıdır.

Sonuç olarak;

Avrupa ile Türkiye ortasında sportif yöneticilik anlayışı bakımından yapısal, kültürel ve sistematik farklar bulunuyor.

Avrupa’da bu vazife stratejik, sürdürülebilir ve ölçülebilir bir pozisyonken; Türkiye’de hâlâ “transfer sorumlusu” üzere dar bir çerçevede algılanmakta ve ekseriyetle idare baskısı altında etkisiz kalmakta, fonksiyonunu yerine getirememektedir.

Sportif yöneticilik sorunu, ülkemiz futbolunun yapısal problemlerinden farklı ele alınmaması gereken bir mevzudur.

Avrupa’da sportif yöneticiler profesyonel süreçlerle seçilir ve bu vazifenin tarifi, sorumlulukları ve muvaffakiyet kriterleri nettir. Kulüpler bu rolü bir futbol CEO’su üzere görür ve kulüp stratejisini onun üzerinden kurgular. Seçim süreçleri bilgi + deneyim + ahenk üçgeninde şekillenir. Liyakat atamada tek kuraldır.

Merkez liglerde futbol otoritesi bu mevzuda çok tesirli siyasetleri hayata geçirerek, kurumsal yapının tesisinde kıymetli bir misyona sahip.

Sportif yöneticilik performansının ölçülmesinde kulüplere değerli yönlendirmeler yapılmakta, takip ve denetim tesirli bir halde sürdürülmektedir.

Süper Lig kulüplerinde sportif yöneticilik uygulamasının etkinleşebilmesi için futbol otoritesinin bu mevzuda acil aksiyon alması ve bu hususta misyon, yetki ve sorumluluk alanlarının net tanımlanması gerekiyor.

Sportif yöneticilik yalnızca bir kişi atamasına indirgenmemelidir. Sportif yöneticilik kulüp için hayati bir konumdur ve yapısal olmak zorundadır. Yani, kulüp bünyesinin ayrılmaz bir organı olarak kurgulanmalı ve uygulanmalıdır. Bunu yaparken de bilgiye dayalı karar alma ile sistematik altyapı entegrasyonu kesinlikle sağlanmalıdır.

Bu rolün temel vazifeler üstlenebilmesi için kurumsallaşma, yetki netliği, altyapıya yatırım, finansal sürdürülebilirlik planlaması ve data idaresi üzere alanlarda güçlü değişim adımları atılması kuraldır.

Sportif yöneticilik misyonuna atama yapılırken, bilgiye dayalı scouting, stratejik finans-planlama, uzun vadeli oyun ideolojisi ve altyapı entegrasyonu dikkate alınarak seçim yapılmalıdır.

Sportif yöneticiler, teknik gruptan bağımsız ancak stratejik karar alabilen yapılar olarak kulüplerin sürdürülebilir muvaffakiyetinin temelini oluşturduğu kulüp idaresince unutulmamalıdır.

Kulüplerin finansal istikrarlarının sağlanmasında, sportif muvaffakiyetin optimize edilmesinde sportif yöneticiliğin kıymetli bir kurum olduğuna kulüplerin inanması ve buna nazaran kulüp yapılanmasını oluşturmaları gerekiyor.

Görev mühletleri idare şurasının misyon müddetlerinden bağımsız ve daha uzun olması sportif yöneticilik vazifesinin muvaffakiyete ulaşmasında en değerli faktörlerden birisidir.

Ne yazık ki, sportif yöneticilik vazife müddetleri ülkemizde son derece kısadır. Bu bağlamda, Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş’ta son 10 yılda 8’den fazla sportif yöneticinin vazife aldığını burada paylaşmak isterim.