Yüzlerce orkinos kıyıya vurdu: Altından ne çıktı

Son vakitlerde ortaya çıkan toplumsal medya paylaşımlarında orkinos balıklarının kıyıya vurduğu yahut denizde aykırı yattığı görüldü. Yapılan paylaşımlarda, 300 civarında orkinosun canını kaybettiği belirtilirken, Çeşme’den gelen bir imaj daha bu olayı Odatv’nin gündemine taşımasına vesile oldu.

Odatv’ye konuşan hidrobiyolog Levent Artüz, Marmara Denizi’ndeki kirlenmenin müsilaja uğramasının akabinde, müsilajın Vibrio bakterileri tarafından parçalandığını; bu bakterilerin ise, akıntılar yoluyla başka denizlere akarak o denizlerdeki balıklara ziyan verdiğini belirtti.

Artüz’ün açıklaması şöyle oldu:

“‘Kıyıya vurduğu’ haberi yapılan orkinoslar, besleme kafeslerinden atlayarak ve/veya rastgele bir sebeple kaçan bireylerdir. Bunların nasıl kaçtığı, kanımca çok da kıymetli değil. Asıl sorun, burada tüm bu olgunun altında yatan sebeptir. Bu durum, epeyce karmaşık bir zincirin tezahürüdür. MAREM (Marmara İzleme Projesi) olarak süreci bir manada iddia ettiğimiz ve bu ve buna misal olguların beklentisi içinde olduğumuz için 2022 yılından beri husus ile ilgili bir ön çalışma yapma imkânı bulduk. İmkânsızlıklardan ötürü her ne kadar yaptığımız çalışma, sorunun tahlilinden çok 2022 yılındaki öngörülerimizi doğrulamak gayesiyle yapılmış olsa da sonuçlar bizim açımızdan çarpıcıdır. Ben size süreci anlatayım; esasen sorunun temel sebebi ortaya çıkacaktır.

MARMARA DENİZİ VURGUSU

Fırsat bulduğumuz her seferde, 1989 yılında “Haliç gözlerimin renginde olacak” sloganı ile başlatılan İstanbul kentinin kanalizasyon projesinin “cin fikirler” doğrultusunda palyatif tahlillere evrilmesi ve “derin deniz deşarjı” ismi altındaki uygulamanın yaygın hale getirilmesi sonucunda Marmara Denizi’ne kalıcı ve telafisi sıkıntı, hatta imkânsıza yakın ziyanlar verildiğini vurguladık.

Marmara Denizi genelinde 1989 yılından beri yapılan ve ismine “derin deniz deşarjı” denilen süreç, gerçekte bir derin deniz deşarjı değildir. Marmara Denizi’nin özgün oşinografik yapısı hasebiyle, hâlihazırdaki uygulamanın, en ufak bir benzerliği bile olmayan gerçek derin deniz deşarjını burada uygulama imkânı bulunmamaktadır.

Marmara Denizi ve boğazlarında gerçekleştirilen deşarj süreci, gerçekte Akdeniz tarafından gelip tüm Marmara Denizi’ni kat ettikten sonra, en düzgün kurallar altında yalnızca yüzde 10’u Karadeniz’e ulaşan alt akıntının, arıtılmamış atıkları seyreltmek ve Karadeniz’e yollamak için “taşıyıcı bant” olarak kullanılmasından ibarettir.

DENİZANASI PATLAMALARI, BALIK VEFATLARI…

Ne yapıldığı anlaşılmasın diye buna “derin deniz deşarjı” diye bir isim uydurulmuştur. Yani mevcut sistemde, arıtılmamış olarak deşarj edilen atıkların seyrelmesi ve Karadeniz’e taşınacağı umulmaktadır. Zati yasal düzenleyici metinlerde de bu yol “bertaraf” olarak geçmektedir. Marmara Denizi’ni öldüren, bugünkü hâle getiren de bu “Zihni Hudut Prosesi”dir. Bu denizlerimizi mahvetme sürecinin kırmızı sular (red tide), denizanası patlamaları, balık vefatları üzere süreğen ögelerini burada tekrarlamayacağım.

Bu sürecin son halkalarından birini, hatta “tüy dikme” olarak niteleyebileceğimiz olgu ise, gerçekte Ege Denizi’ne akan ve dünyanın en kirli akarsularından biri olan Ergene Nehri’nin kirletici ögelerinin toplanıp, devasa borular ile yer altından 50 kilometre taşınarak, Tekirdağ/Yenice açıklarından, tekrar “derin deniz deşarjı” ismi altında, 4 kilometre açığa ve 47,5 metre derine basılmasıdır. Bu olgu sonucunda da 2021 senesinde Marmara Denizi genelinde masif müsilaj agregat oluşumunu yaşadığımızı hatırlayabiliriz.

Masif müsilaj agregat oluştuktan sonra, tüm organik gereçlerde olduğu üzere bakteriyolojik olarak parçalanmaya uğradı. Bu zati beklenen bir olguydu ve MAREM olarak bunu o vakitler tekraren belirttik. Lakin bu kütleyi parçalayan bakterilerin Vibrio kümesi bakteriler olduğunu da o devirde yaptığımız çalışmaların sonucu olarak ortaya koyduk. Kelam konusu bakteriler, müsilaj kütlesinin büyüklüğü oranında Marmara Denizi’ndeki konsantrasyonlarını önemli formda artırdı.

Bu periyotta, bir sene boyunca, ticari kıymete sahip beş balık çeşidinde 8 bin örneği kapsayan bir çalışma yürüttük. Bu çalışma sonucunda ortaya çıktı ki, neredeyse tüm örnekler hastaydı. Hastalık ise Vibrio spp. kaynaklı alkolik olmayan karaciğer yağlanması (NAFLD – Nonalcoholic Fatty Liver Disease) idi. Bunu hem memleketler arası hem de MAREM rapor ve kitaplarında yayınladık. Hatta TBMM Müsilaj Komitesi toplantılarında gündeme geldi ve Çevre Bakanlığı bu durumdan haberdar olduğunu lisana getirdi; bu da tutanaklara geçti.

‘ÖNCEDEN UYARDIK’

Aynı biçimde, yakın vakitte Sözcü gazetesindeki bir haberde, Karadeniz, Akdeniz ve Marmara Denizi’nde Vibrio parahaemolyticus ve Vibrio vulnificus bakterilerinin bulunduğu, lakin “zararının olmadığı(!)” yönünde, yine Çevre Bakanlığı kaynaklarına dayandırılan bilgiler yer aldı. Biz o vakitler bu bakteriyolojik olgunun denizlerimiz için çok önemli bir pandemi olduğunu tekraren yayınlar, raporlar ve beyanatlarla belirtmiştik. Marmara Denizi’nin özgün hidrografisi hasebiyle ve göçmen balıklar yardımıyla, bu bakterilerin beslenme zinciri boyunca öbür komşu denizlere de yayılacağını açıkça ortaya koymuştuk.

Bu hastalık, balıklarda karaciğerin yağlanması ve işlevini kaybetmesi formunda gözlenen, balık metabolizması bağlamında çok süratli ilerleyen bir yapıya sahip. Birinci orkinos vefatları ile birlikte, tezimizi test etmek üzere kıyıya vuran bir orkinostan karaciğer örneği edinebildik ve birinci çalışmalarda, durumun tam da varsayım ettiğimiz üzere olduğu ortaya çıktı.

‘KISACASI’

Kısaca: kirlenme müsilajı yaptı, müsilajı Vibrio bakteriler parçaladı, Vibrio bakteriler balıkları hasta etti, bu bakteriler hem akıntılar hem de hasta balıklar ile komşu denizlere taşındı; komşu denizlerdeki balıklar da artık ölümcül halde hastalanmaya başladı. Durumun özeti budur ve bu, 2022 yılında yayınlanan Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Koşullarının İzlenmesi Projesi 2021 Yılı Çalışma Dataları: 2021 Devri Masif Müsilaj Olgusuna Bağlı Oşinografik-Hidrografik-Biyolojik-Kimyasal-Mikrobiyolojik-İhtiyolojik-İhtiyopatalojik İstasyon Çalışmaları isimli kitapta da açıkça belirtilmiştir.

O vakitten beri ısrarla belirttiğimiz üzere, bu husus ile ilgili olarak çok ayrıntılı çalışmalar yapılması gerekmektedir. Yakın bir gelecekte bu üç tarafı dört farklı deniz ile çevrili ülkede, yiyecek deniz eseri bulamayacağız; hem de bulabildiklerimiz bizi hasta etmeye başlayacak.”