CHP-Külliye polemiği: Nedir bu Irak petrolleri
CHP Genel Lider Yardımcısı ve Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, Türkiye’nin, Irak hükümetinin müsaadesi olmadan petrol taşıyarak Ceyhan’dan yükleme yaptığı teziyle Milletlerarası Tahkim Mahkemesi tarafından cezalandırıldığını ileri sürdü. Tahkim Mahkemesinin kararına ait olarak evraklar paylaşan Yavuzyılmaz, “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Aziz Divan’da yargılanmasına neden olacak dokümanları paylaşıyorum!” dedi.
CHP’li Yavuzyılmaz paylaşımında, Türkiye’nin 2014–2023 yılları ortasında Irak Bölgesel Kürt İdaresi (IKBY) ile yaptığı petrol nakliyatı mutabakatı nedeniyle, Irak Merkezi Hükümeti’nin müsaadesi olmadan petrol taşıması ve Ceyhan’dan yükleme yapması nedeniyle Milletlerarası Tahkim Mahkemesi tarafından cezalandırıldığını yazdı.
Yavuzyılmaz, 13 Şubat 2023 tarihli karara dayandırdığı açıklamasında, tahkim davasında Türkiye’ye verilen net ceza meblağının 1 milyar 471 milyon 390 bin 486 dolar olduğunu ve bu sayının bugünkü döviz kuru ile yaklaşık 60 milyar TL’ye karşılık geldiğini belirtti.
Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı ise Yavuzyılmaz’ı yalanlayarak, “Yavuzyılmaz’ın açıklamaları, türel süreçleri tamamlanmamış bir bahiste, teknik gerçeklikleri görmezden gelen, davada Türkiye lehine hükmedilen tazminat ölçüsünü göz arkası eden, Türkiye’nin tezlerini karartmaya çalışan ve Türkiye ile Irak ortasına nifak tohumları ekmek isteyen bir karalama kampanyasıdır dedi.
KUZEY IRAK PETROL SEVKİYATININ TARİHÇESİ
5 Haziran 1926 tarihinde Türkiye, Irak ve İngiltere ortasında Ankara Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya nazaran, Irak, Musul’dan elde ettiği petrol gelirinin yüzde 10’unu 25 yıl müddetle Türkiye’ye ödeyecekti. Türkiye bu ödemeleri sırf dört yıl boyunca alabildi. Kalan 21 yıllık hakkından ise 500 bin sterlin karşılığında İngiltere lehine vazgeçti.
Ancak bu ödeme tam olarak gerçekleşmedi. İngiltere 500 bin sterlin fiyatındaki meblağı Türkiye’ye vermedi. Ödemenin bir kısmı Irak tarafından yapıldı fakat 25 yıllık müddetin tamamı doldurulmadı. 1950’lerde yani Demokrat Parti iktidarında bu bahis yine gündeme geldi. Irak Başbakanı Nuri Said Paşa ile yapılan görüşmelerde, Irak tarafı en fazla 50 milyon sterlin ödeme teklif etti. Türkiye ise 100 milyon sterlin talebinde ısrar etti. Müzakereler tamamlanmadan 1958 yılında Irak’ta darbe gerçekleşti ve Nuri Said Paşa idam edildi. Bu darbenin akabinde Irak petrolleri ulusallaştırıldı ve Türkiye’ye rastgele bir ödeme yapılmadı.
Nuri Said Paşa
HER YIL TASLAK BÜTÇEYE “IRAK PETROL GELİRİ” BAŞLIĞI EKLENDİ FAKAT
Ankara Antlaşması gereği Türkiye’nin bu gelir hakkı gizliydi. Lakin yıllar içinde bu hakkın takip edilmemesi dikkati çekti. Her yıl hazırlanan taslak bütçeye “Irak petrol geliri” başlığı eklendi lakin fiilen tek kuruş gelir elde edilmedi. Bu sembolik bütçe kalemi 1989 yılına kadar sürdü.
1989 yılında Türkiye ile Irak ortasında Atatürk Barajı nedeniyle siyasi tansiyon yaşandı. Türkiye’nin barajda su tutmaya başlamasının akabinde Suriye baraj kapaklarını kapattı ve Fırat Nehri’nin Irak güzergâhı kurudu. Bunun üzerine Irak lideri Saddam Hüseyin, Türkiye’ye olan petrol boru sınırı ve karayolu sevkiyatını durdurdu.
Türk tarafından antlaşmaya imza koyan Tevfik Rüştü Aras
KORKUT ÖZAL’IN ŞİRKETİ
Bu devirde Kuzey Irak’tan petrol nakliyatı yapan şirketler dikkati çekti. Petrol nakliyatını yürüten Özba Trans, Petro Trans ve Özba Petrol şirketlerinin, devrin Başbakanı Turgut Özal’ın kardeşi Korkut Özal’a aitti. Devrin başbakanı Özal, petrol sevkiyatının tekrar başlaması için Bağdat’a giderek Saddam Hüseyin ile görüştü. Saddam, sorunun çözülebileceğini belirtti; lakin Türkiye bütçesinde yer alan “Irak petrol geliri” kaleminin kaldırılmasını talep etti. Özal, bu talebi kabul etti ve dönüşte Maliye Bakanlığına kelam konusu bütçe kaleminin kaldırılması talimatını verdi.
BM “BAŞVURU YAPABİLİRSİNİZ” DEDİ
Ancak bu değişiklik TBMM’ye sunulmadı ve Meclis onayına sunulması gereken bir karar, uygulamada kaldı. 1991 yılında patlak veren Körfez Savaşı sırasında Birleşmiş Milletler, Irak’ın petrol gelirlerine el koydu ve alacaklı ülkelere “başvuru yapabilirsiniz” davetinde bulundu. Türkiye’den kimi şirketler, bilhassa ENKA, müracaat yaparak toplamda 186 milyon dolar tahsil etti. Buna rağmen o periyot cumhurbaşkanı olan Turgut Özal, Türkiye’nin resmi olarak BM’ye müracaat yapmasını sağlamadı.
Oysa Ankara Antlaşması, Milletler Cemiyeti (bugünkü BM) tarafından onaylanmıştı. Muahede gereği Türkiye’nin petrol gelirinden alacaklı olduğu yıllar aşikardı. Lakin bu hak, resmi takip süreci işletilmediği için kaybedildi. O devir, Musul ve Kerkük petrollerinden elde edilecek gelir, Türkiye ismine kamu kaynaklarına aktarılmak yerine, muhakkak kişi ve ailelerin ekonomik faaliyetleriyle hudutlu kaldı.
IRAK’IN İŞGALİ VE YETKİ KARMAŞASI
2003 yılında ABD’nin Irak’ı işgali sonrası oluşturulan Irak Federal Anayasası, Irak Merkezi Hükümeti ile Irak Kürt Bölgesel İdaresi (IKBY) ortasında petrol gelirleri ve ihracatı konusunda yetki karmaşası yarattı. IKBY, vakitle Bağdat’ın onayını almadan bağımsız halde petrol ihracatına yöneldi.
2010 SONRASI: TÜRKİYE-IKBY YAKINLAŞMASI
2013 yılında Türkiye ile IKBY ortasında güç alanında yakınlaşma sağlandı. Türkiye, Irak Merkezi Hükümeti’nin onayı olmadan IKBY’den ham petrol alımı yaptı ve bu petrolü Ceyhan Limanı üzerinden milletlerarası pazara sundu. Petrol, BOTAŞ’a ilişkin depolarda toplanarak dünya pazarlarına ihraç edildi.
IRAK’IN İTİRAZI VE TAHKİM BAŞVURUSU
Irak Merkezi Hükümeti, Türkiye’nin bu faaliyetlerinin kendi egemenlik haklarını ihlal ettiğini savunarak 2014 yılında Paris merkezli Milletlerarası Tahkim Mahkemesi’ne başvurdu. Bağdat idaresi, Türkiye’nin IKBY ile yaptığı petrol mutabakatlarını memleketler arası hukuk açısından geçersiz saydı.
2023 KARARI: TÜRKİYE’YE AĞIR CEZA
Uluslararası Tahkim Mahkemesi, 13 Şubat 2023 tarihli kararında Türkiye’nin Bağdat’ın onayı olmadan petrol taşıdığına hükmetti. Mahkeme, Türkiye’yi 1 milyar 471 milyon 390 bin 486 dolar tazminat ödemeye mahkûm etti. Bu karar sonrası Türkiye, Ceyhan üzerinden IKBY petrolü sevkiyatını durdurdu.
KORKUT ÖZAL’LA BAŞLADI
Korkut Özal devrinde ortaya atılan Kuzey Irak petrollerinin Türkiye üzerinden taşınması fikri, 2010’larda fiiliyata döküldü fakat memleketler arası hukuk tabanında önemli problemler doğurdu. Türkiye’nin IKBY’yi muhatap alarak Bağdat’ı dışlaması, yıllar süren tahkim sürecinde yüksek bir cezayla sonuçlandı.
KORKUT ÖZAL KİMDİR
Korkut Özal, 1929 yılında Malatya’da doğan Türk siyasetçi, mühendis ve iş insanı. Turgut Özal’ın kardeşi olan Korkut Özal, Adalet Partisi ve Anavatan Partisi’nde siyaset yaptı; Tarım Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı vazifelerinde bulundu. 1980 sonrası periyotta iş dünyasına yöneldi, bilhassa petrol nakliyatı ve güç alanında faaliyet gösterdi. 2016 yılında hayatını kaybetti.
CHP’Lİ DENİZ YAVUZYILMAZ VE İRTİBAT BAŞKANLIĞININ PAYLAŞIMLARI
CHP’li Deniz Yavuzyılmaz, 2025 yılında toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda tahkim kararına ait evrakları kamuoyuyla paylaştı. Yavuzyılmaz, bu dokümanların Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Şanlı Divan’da yargılanmasına neden olabilecek nitelikte olduğunu öne sürdü. Açıklamasında, Türkiye’nin memleketler arası yükümlülükleri ihlal ettiğini ve bu nedenle halkın sırtına yaklaşık 60 milyar TL’lik bir yük bindirildiğini savundu.
İLETİŞİM LİDERLİ: “YANILTICI NİTELİKTE”
Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı, “CHP Genel Lider Yardımcısı ve Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz’ın Türkiye-Irak Ham Petrol Boru Çizgisi Mutabakatı ve bu hatta ait Memleketler arası Tahkim süreciyle ilgili açıklamaları, teknik ve türel gerçeklikten uzak olup kamuoyunu aldatıcı nitelikte açık bir dezenformasyondur” diyerek Yavuzyılmaz’ı yalanladı:
İletişim Başkanlığının açıklaması şöyle:
“Öncelikle, ‘Cumhurbaşkanı’nın bir imzasıyla 50 yıllık mutabakat iptal edildi’ ve ‘Meclis’e açıklama yapılmadı’ argümanları gerçeği yansıtmamaktadır. Kelam konusu muahede 1973’te yürürlüğe girmiş, 2010’da yenilenmiş; değişen bölgesel şartlar ve güç piyasalarındaki gelişmeler çerçevesinde yeniliğini yitirmiştir.
Türkiye ile Irak ortasında daha kapsamlı bir enerji iş birliği süreci başlatılmış, bu doğrultuda mevcut mutabakatın 27 Temmuz 2026 prestijiyle sona ereceğine dair Cumhurbaşkanı Kararı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Münasebetiyle kamuoyuna açıklama yapılmadığı tezi gerçeği yansıtmamaktadır.
İkinci olarak, Tahkim süreciyle ilgili ‘Türkiye’nin 1,471 milyar dolar ceza aldığı’ ve ‘Cumhurbaşkanının bu parayı mal varlığıyla ödemesi gerektiği’ üzere tabirler sorumsuzca ve gerçeği çarpıtan niteliktedir. Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2023 yılında tahkim kararının çabucak ardından gerekli açıklamaları kamuoyuyla paylaşmıştır.
Doğrusu; Paris merkezli ICC Hakem Heyeti, Irak’ın 5 talebinden 4’ünü reddetmiş; Türkiye’nin taleplerinin birçoklarını kabul ederek, her iki taraftan tespit ettiği ihlaller nedeniyle karşılıklı tazminat ödenmesine karar vermiştir. Tahkim kararının Irak lehine tazminata hükmedilen kısmına ait Türkiye’nin Paris’te başlattığı iptal davası ise hala sonuçlanmamıştır.
Öte yandan, açıklamaya husus edilen tahkim kararının, 4 Ekim 2023 tarihinde ABD Vaşington Bölge Mahkemesinde açılan tenfiz davası evrakından alındığı anlaşılmaktadır. Davanın açılmasının ardından kamuya açık hale gelen ve herkes tarafından ulaşılabilen tahkim kararı üzerine geçtiğimiz süreçte akademik makaleler dahi yazılmıştır. Hasebiyle zımnî bir dokümana ulaşıldığı savları da gerçeği yansıtmamaktadır.
Vaşington’daki tenfiz davasında Türkiye ve Irak, tahkim kararına istinaden karşılıklı olarak birbirlerinden tazminat talebinde bulunmaktadır. Bu dava ise şimdi sonuçlanmamıştır. Münasebetiyle ortada şimdi katılaşmış bir tazminat kararı da bulunmamaktadır.
Sonuç olarak, Yavuzyılmaz’ın açıklamaları, hukuksal süreçleri tamamlanmamış bir mevzuda, teknik gerçeklikleri görmezden gelen, davada Türkiye lehine hükmedilen tazminat ölçüsünü göz arkası eden, Türkiye’nin tezlerini karartmaya çalışan ve Türkiye ile Irak ortasına nifak tohumları ekmek isteyen bir karalama kampanyasıdır.
Ana muhalefet yetkilisi bir ismin, iki yıldan uzun bir müddet evvel yayınlanmış haberleri bugün yaşanmış üzere tekrar gündeme getirerek Türkiye’yi milletlerarası alanda var olmayan bir tartışmanın içine çekmeye ve siyasi saiklerle haksız göstermeye çalışması, memleketler arası seviyede sorumsuz bir tavırdır.
Kamuoyunun bu tıp aldatıcı telaffuzlara karşı dikkatli olması, resmî kurumların açıklamalarını temel alması büyük kıymet taşımaktadır. Kamuoyuna hürmetle duyurulur.”
