Süveyda’da kırılgan ateşkes: Dürzi-Bedevi çatışması ne olacak
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Tuba Yıldız, Süveyda’daki Dürzi ayaklanmalarının art planını ve bölgesel istikrarları AA için kaleme aldı.
Suriye’nin güneyindeki Süveyda vilayetinde, 13 Temmuz’da Dürziler ile Bedevi kümeler ortasında başlayan ve şiddetini artırarak devam eden çatışmalar, bir haftanın sonunda sağlanan ateşkesle durdurabildi. Halihazırda Suriye güvenlik güçlerinin bölgeye girmesiyle görece sakin bir hava esse de cuma akşamı Süveyda’ya ilerleyen binlerce aşiret milisinin şimdi tam manasıyla bölgeden çıkmamış olması, tam sükunetin sağlanması için biraz daha vakte gereksinimin olduğunu gösteriyor.
Diğer taraftan, Dürzilerin önde gelen önderlerinden Hikmet el-Hicri’nin çatışmaların başından bugüne yaptığı açıklamalarda kullandığı lisanın sertliği ve müzakere masasına oturmama konusundaki ısrarı, Dürzi tansiyonunun devam edeceğine dair işaretler sunuyor. Bu noktada, Dürzi toplumunun yaklaşımı, Suriye hükümetinin süreci yönetmedeki taktikleri ve krizi tırmandıran İsrail’in Dürzi siyasetleri bağlamında birden fazla karşılıksız soru ortaya çıkmaktadır.
ARALIK İHTİLALİNDEN BUGÜNE DÜRZİ ÇATIŞMALARININ EVRİMİ
8 Aralık ihtilalinin birinci günlerinde Beşşar Esed’in devrilmesi karşısındaki memnunluklarını gizlemeyen Dürziler, muhaliflerin zaferine ortak olarak Süveyda merkezinde yer alan Kerame meydanında şovlar düzenlediler. Suriye iç savaşı boyunca Dürzilerin Esed rejimiyle olan alakalarının geçmişine göz atıldığında, iç savaşın birinci evresinde Dürziler, tarafsız bir tavır sergileyerek çatışmalara dahil olmamışlardır. 2013 yılında ise Vahid Bulus’un kurduğu “Ricalü’l Kerame” ile Esed’e karşı topyekûn olmasa da bir Dürzi muhalefetinin birinci nüveleri atılmıştır. Süreç içinde ise Dürzi-Esed ilgisinin zikzaklar çizerek ilerlemesi 2023 yılındaki protestolarda kendisini göstermiştir. Ağustos 2023’te rejime karşı başlayan ayaklanmalar büyük bir ses getirmemiştir lakin Dürzi toplumunun Esed’i istemediğine dair fotoğraf netleşmeye başlamıştır.
Aralık ihtilali sonrasında Dürziler ve yeni Suriye hükümeti ortasındaki tansiyonlara bakıldığında ise üç kriz noktasının belirginleştiğine dikkat çekmek gerekmektedir. Geçtiğimiz şubat ayının sonlarında Dürzi bölgesi Ceramana’da milislerle Suriye güvenlik güçleri ortasında denetim noktasında başlayan tansiyonun iç çatışmaya dönüşmesi öncelikle “emniyetin sağlanması” konusuna yönelik daha süratli ve somut adımların atılması gerekliliğini açığa çıkarmıştır.
11 Mart’ta Dürzi ileri gelenlerin Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed Şara’yla yaptıkları görüşme olumlu bir havada esse de Hicri’nin müzakere masasına oturmaması, Dürzilere karşı vakit zaman ortaya atılan tezler, ayrıyeten İsrail’in evvel Golan Dürzileri başta olmak üzere Suriyeli Dürziler üzerinden yürüttüğü siyasetin vakit içinde daha net bir hal alması, Dürzi tansiyonunun farklı saiklerle devam edeceğini göstermiştir. Gerçekten mart ayında Dürzi din adamlarının İsrail’de yaptıkları “dini amaçlı” ziyaret sonrasında mezhep sıkıntıları konuşulmaya başlanmış, nihayetinde de 29 Nisan’da bir Dürzi din adamının Hz. Muhammed’e hakaret ettiği argümanıyla yeni bir çatışma ortaya çıkmıştır.
Sürecin ikinci evresinde, Dürzi tansiyonu “tekfir” çerçevesinde tekrar belirirken, Hicri’nin Dürzi kimliğinin korunması için adem-i merkeziyetçi talepleri İsrail’in azınlık olan Dürzileri himaye etme mazeretini beslemiştir. Bu süreçte Suriye hükümeti bu hassas noktayı titizlikle takip ederek tansiyonun yükselmemesi ismine Süveyda’nın güvenliğinin Dürziler eliyle denetim edilmesi konusundaki muahedeyi onaylamıştır. Sürecin en kanlı evresi ise evvelki iki sebebin eklenmesiyle birlikte toplumsal kriz bağlamında kendisini göstermiş, Bedeviler ile Dürziler ortasında adam kaçırma sıkıntısı nedeniyle başlayan olaylar, katliam manzaralarının servis edilmesiyle bir çıkmaza sürüklenmiştir.
Bu noktada, Dürzilerle ve Bedeviler ortasında yaşanan bu tansiyonun Suriye tarihinde bir birinci olmadığını hatırlamakta yarar var. Örneğin, 2000 yılında Süveyda’da Bedeviler ile Dürziler ortasında şiddetli çatışmalar yaşanmış, birtakım kabile üyelerinin bir Dürzi çiftçiyi öldürmesi üzerine çıkan çatışmalar her iki tarafta da onlarca kişinin vefatına ve yaralanmasına yol açmıştı. Lakin halihazırda yeni Suriye’de hala kırılgan fay çizgilerinin üzerinde olan güvenlik sorunları, entegrasyon ve toplumsal istikrara dair bahisler, iki küme ortasındaki küçük bir kıvılcımın yangına dönüşmesindeki en tesirli faktörleri oluşturmuştur. Her ne kadar gerek Dürzi dini liderliğinden gerekse de aşiret liderliğinden mezhebi ve toplumsal düşmanlığın olmadığına yönelik açıklamalar gelse de Dürziler özelinde üstte sayılan tüm kriz noktalarının kısa vadede tekrar tekrar belirme ihtimali güçlenmektedir.
OTONOM İDARE Mİ, İSRAİL HİMAYESİ Mİ? SURİYE DEVLETİNE BAĞLILIK MI
Aralık sonrası Dürzilerle ilgili problemlerin temelini oluşturan tartışmalarda, topluluğun otonom idare talebinde bulunduğuna dair de çok sayıda argüman öne çıkarılmıştır. Bilhassa Hicri’nin bu taraftaki taleplerinin çatışma sürecinde memleketler arası himaye daha açık bir tabirle İsrail himayesi talepleriyle eş vakitli olarak lisana getirilmesi, İsrail nezareti altındaki bir Dürzi özerkliği projesinin hayata geçirilmek istendiğini gözler önüne sermiştir. Bununla birlikte, İsrail’in Hicri’den çok daha evvel bu projeyi planladığı gerçeğine dikkat çekmek gerekmektedir. Gerçekten İsrail’in 1967 yılındaki Golan işgalinden bugüne, küçük bir Dürzi devleti kurarak Golan’dan Süveyda’ya uzanan sınırı denetim etme planı son çatışmalarla birlikte tekrar gün yüzüne çıkmıştır. Buradaki temel soru ise Dürzilerin ulusal birlik vurgusu ile İsrail dayanağının çakıştığı düzlemin ne olduğudur.
Nitekim İsrail, ihtilalin birinci vakitlerinde Golanlı Dürzilerin İsrail’e katılmak istediklerine dair propaganda görüntüleri servis etmiş, bunun yanı sıra insani yardım gereçleri göndermiş, tıpkı vakitte da çeşitli iş imkanları sunmuştur. Lakin istediği randımanı alamayan İsrail, Hicri üzerinden, Süveyda çatışmaları yoluyla planlarını sürdürmeye devam etmiştir. Bu manada, Hicri’nin karşısında yer alan ve İsrail’i dışlayan telaffuzlarıyla öne çıkan Leys Bulus ve Süleyman Abdülbaki üzere askeri kumandanlar bütün bir Dürzi toplumunun Hicri’yle birebir görüşte olduğuna dair algıyı yıkmakta başarılı olmuşlardır. Gerçekten son krizde Bulus ve askerlerinin Suriye ordusuyla birlikte hareket etmeleri Dürzilerin tek bir önderin kelamına tabi olmadıkları gerçeğini açığa çıkarmıştır.
Halihazırda Süveyda’da devlet denetiminin sağlanmaya başlaması, Dürzi-Bedevi çatışmasının sonlandırılması ve bölgeye güvenlik güçlerinin girmesi karşısında Hicri’nin harekete geçmemiş olması, görece lakin kırılgan bir sükunetin sağlandığını göstermektedir. Bununla birlikte, Suriye’nin mevcut durumunda iç dinamiklerden doğan her bir krizin birbirini tetiklediğini tabir etmek gerekmektedir. Tıpkı vakitte Suriye’ye yönelik bölgesel ve global siyasetlerin iç dinamikler üzerindeki tesirinin ne kadar derin olduğu da Dürziler özelinde daha net bir biçimde anlaşılmaktadır. Bu noktada Fırat’ın doğusundaki gelişmelerin Dürzilere de yansıdığı, sarsılan her bir istikrarın Dürzi terazisini de sarstığı açıktır. Öteki taraftan Suriyeli Dürzilerin kimlik ve devlet algısına dair farklılıkların bulunduğu görülmektedir. Münasebetiyle gerek İsrail’in “himaye” siyaseti gerekse de Suriye hükümetine entegrasyon konuları incelenirken Dürzileri tek bir potada eritmemek, çok bilinmeyenli denklemin çözülmesinde ve iç istikrara yönelik tehditlerin azaltılması noktasında kıymet arz etmektedir.
[Tuba Yıldız, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesidir.]
