‘AB’ye müracaat’ tartışması: İlber Ortaylı’ya tekzip
Prof. Dr. İlber Ortaylı Hürriyet gazetesinde yazdığı köşe yazısında İlter Türkmen’in Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne müracaat etmemesini önerdiğini yazdı.
Ortaylı’nın köşe yazısında, “İlter Türkmen, diplomatik hayatının umulmaz bir yanlışını yaptı. Avrupa Birliği’ne müracaat etmememizi ısrarla önerdi. Geri çekildik. Yunanistan ise müracaat etti. İkimiz etseydik Yunanistan’ı da dışarı çekerdik. İki devlet de alınmazdı lakin Yunanistan tek başına girdi. O günden beri de kâbusumuz oldu” tabirleri kullanıldı.
“BU BAHİSTE NİYET VE TEŞEBBÜSLERİNDE EN UFAK BİR SAPMA OLMAMIŞTIR”
Ortaylı’nın bu yazısının üzerine İlter Türkmen’in eşi memleketler arası bağlantılar profesörü Füsun Türkmen, emekli büyükelçiler Selim Kuneralp ve Daryal Batıbay, Hürriyet gazetesine tekzip gönderdi.
Yayınlanan tekzipte, “Bu fırsatın kaçırılması İlter Türkmen’in değil, onun uzun yıllar sonra dahi çok sert eleştirdiği devrin siyasetçilerinin marifetidir” denildi. Ayrıyeten, “İlter Türkmen, Avrupa Birliği davamızın baştan sona dengeli bir savunucusu olmuş, bu mevzuda fikir ve teşebbüslerinde en ufak bir sapma olmamıştır” tabirleri kullanıldı.
Tekzip yazısının tamamı ise şu formda:
Prof. Dr. İlber Ortaylı tarafından, Hürriyet gazetesinin 13 Nisan 2025 tarihli Pazar Buluşması köşesinde 1974 yılını kastederek “İlter Türkmen, diplomatik hayatının umulmaz bir yanılgısını yaptı. Avrupa Birliği’ne müracaat etmememizi ısrarla önerdi. Geri çekildik.” halinde yazılmış cümleyi, İlter Türkmen: Diplomasi Ustalığından Kanaat Önderliğine isimli kapsamlı biyografisinin muharrirleri ve meslektaşları olarak büyük şaşkınlıkla karşıladık.
Bu argümana karşılık olarak şu noktaları hatırlatmayı misyon biliyoruz:
Kitabımızda belirttiğimiz üzere, 1974 Kıbrıs harekâtından sonra Yunan cuntasının düşmesi sonucunda, Yunanistan 1975 yılı haziran ayında o zamanki ismiyle Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) tam üyelik başvurusunu yapmıştır. O yıllarda Ankara’da birbiri arkasına kurulan hükümetler Yunanistan’ın akabinde Türkiye ismine AET’ye müracaat yapmaktan kaçınmıştır. İlter Türkmen ise o devirde Türkiye’deki “onlar Ortak biz Pazar” formundaki görüşleri “safsata” olarak nitelendirmiş, sonuçta vakit kaybettiğimizi ve Batı ile bağlantılarda Yunanistan’la paralelliğin daha o vakit kaybolduğunu söylemiştir (s. 48). Akabinde 1978 yılında kurulan Ecevit hükümeti devrinde AET ile mutabakatlarımızın gerektirdiği ahenk çalışmaları dondurulmuştur. 1979 sonbaharında iktidara gelen AP azınlık hükümetinin bu bağlantıları canlandırma gayreti içerisinde olan Dışişleri Bakanı Hayrettin Erkmen, Necmettin Erbakan’ın Milli Selamet Partisi tarafından “Türkiye’yi AET’ye üye yapmak istemek” suçlamasıyla gensoru verilerek ve CHP’nin dayanak oylarıyla 5 Eylül 1980’de misyondan düşürülmüştür. Buna en çok isyan edip üzülen ise, Erkmen’in Bakanlık bürokrasisindeki sağ kolu ve en yakın memuru Dışişleri Genel Sekreteri İlter Türkmen olmuştur (s. 120, 172-173). Elhasıl, bu fırsatın kaçırılması İlter Türkmen’in değil, onun uzun yıllar sonra dahi çok sert eleştirdiği periyodun siyasetçilerinin becerisidir.
“ANKARA’DA KALSAYDI MÜRACAAT YAPMAMIZ İÇİN ELİNDEN GELENİ ARKASINA KOYMAZDI”
Kaldı ki, Yunanistan 1975 yılında AET’ye üyelik başvurusunu yaptığında, İlter Türkmen’in Ankara’da değil, Türkiye’nin BM Daimi Temsilcisi olarak New York’ta vazife yapmakta olduğunu da hatırlatmak isteriz. Ankara’da olsaydı müracaat yapmamız için elinden geleni gerisine koymazdı zira Türkmen’in Türkiye’nin Avrupa’ya aidiyeti konusundaki görüşleri Bakanlığa girdiği 1950’li yıllardan itibaren ömrünün sonuna kadar değişmemiştir. Gerçekten her zaman dönemin Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun söylediğini gülümseyerek tekrar ederdi: “Yunanistan boş havuza atlasa biz de gerisinden atlamalıyız”. Bu aidiyetin Yunanistan’a karşın gerçekleşemeyeceğini daha o yıllarda anlamıştı.
Ayrıca şu da unutulmamalıdır ki, 1980-83 ortasında askerî hükümet döneminde Dışişleri Bakanı olarak verdiği en büyük çaba Türkiye’nin Avrupa Konsey’inden atılmaması istikametinde olmuş ve bunu sağlayabilmek diplomatik hayatının en gurur duyduğu başarısı olmuştur. Bu cansiperane uğraşın öyküsü, kitabımızın “Avrupa ve Demokrasi” başlıklı kısmında şahitleri tarafından detaylı biçimde anlatılmaktadır.
Son olarak, emeklilik devrinde Hürriyet gazetesinde on yıl boyunca haftada iki sefer olmak üzere kaleme almış olduğu toplam 753 makalenin 170 tanesi büsbütün, en az 30-40 tanesi de kısmen Avrupa Birliği üyeliğimizin ehemmiyetini vurgulayan makalelerdir.
İlter Türkmen, Avrupa Birliği davamızın baştan sona dengeli bir savunucusu olmuş, bu bahiste fikir ve teşebbüslerinde en ufak bir sapma olmamıştır.
