İmamoğlu soruşturmasıyla gündemde: Mal varlıklarına el koymanın tarihi

Ekrem İmamoğlu’nun tutuklandığı İBB’ye yönelik soruşturma kapsamında birçok kişinin mal varlığına el konuldu, ondan fazla şirkete de kayyum atandı…

Al Capone (1899-1947) Brooklyn’de doğdu ve hayatı boyunca çete mensubu oldu. İçki yasağı devrinde ün kazandı, mafya liderliğine yükselmiş ve yedi yıl büyük bir saltanat sürdü. 33 yaşında hapishaneye girdi. Uyuşturucu, vergi kaçırma, şantaj, fuhuş yoluyla çok büyük paralar kazandı.

Al Capone kazandığı kara paranın bir kısmını çamaşırhane satın alarak, akladı. Kara paranın aklanması “money laundering” kavramı bu formda ortaya çıktı. Al Capone yalnızca çamaşırhane almadı, kumarhaneler, restoranlar üzere yasal işletmeler de kurdu. Bu formda kara paranın yasal ekonomik sisteme girmesini sağladı.

Kara para tabiri 1970 yılında Amerika’da yasa dışı faaliyet gelirlerinin finansal sistemler üzerinden aklanmasını önlemek için kabul edilen Banka Saklılığı Maddesi’nde (Bank Secrecy Ack) kullanıldı.

Kara para aklamak genel olarak; organize bir yapı oluşturarak, art planda hukuka karşıt kaynağı (uyuşturucu, fuhuş vb.) anlaşılmadan, hukuka uygun legal bir karmış üzere ekonomik sisteme girmesini sağlamak manasına geliyor. Bu halde kara paranın kimler tarafından kazanıldığı, nerelerden elde edildiği, kime ilişkin olduğu üzere tüm izlerini de saklama. Kara parayı getiren ticaretin çeşitliliği, kaynakları ve meblağı her geçen gün artmakta. Bilişim çağı ve teknolojisinin gelişmesi hem ticaretin hem de kara para aklamanın sağlanacağı yeni finansal sistemlerin bulunmasını kolaylaştırmakta.

KARA PARA AKLAMA YÖNTEMLERİ

Bu kapsamda birçok usul denenmekte. Kara paranın aklanmasında kullanılan kimi sistemler şöyle:

– Kara parayı devletin takip ettiği yüksek ölçünün üst sonuna ulaşmayacak birçok küçük hesaplara yatırmak. Buna “mantarlama” da deniyor.

– Kara parayı ülke dışına fiziki olarak çıkarmak, neredeyse hiç takip edilmediği ülkelere götürmek.

– Banka satın almak ve muhabir bankacılık yolu ile süreçler yapmak. Muhabir banka, sorumlu bankanın müşterisi için, kendi müşterisi üzere araştırma yapmaz.

– İnternet bankacılığı yolu ile. Bu teknikte en çok kullanılan metot, bir hizmet sunulacak şirket kurulması ve hizmet bedellerinin internet üzerinden kredi kartı ile ödenmesinin sağlanması. Hizmet sunulmaması lakin sunulmuş üzere, kredi kartlarına borç gönderilmesi. Kredi kartına gelen hizmet bedelleri, banka tarafından şirket hesabına yatırıldığında aklama gerçekleşmekte.

– Gayrimenkul almak.

– Oto finans borç sistemi ile. Kara para bir diğer ülkede hesaba yatırılmakta. Bilahare yaşadığı ülkede kredi kullanmak. Krediye öteki ülkedeki parasını teminat olarak göstermek ve krediyi ödememek. Bu durumda kredi ödenmediğinden teminat konulan para yaşadığı ülkeye getirildiğinde aklanmış olmakta.

– Telgraf havalesi yolu. Kara para öbür bir ülkedeki hesaba, banka aracı kılınarak telgraf havalesi ile gönderilmekte.

– Kiralık kasalarda parayı tutmak.

– Akıllı kart sistemleri, e para süreçleri üzere teknoloji kullanılarak yapılan süreçler sayılabilir.

TÜRKİYE’DE MAL VARLIĞINA EL KOYMANIN TARİHİ

Ülkeler, bu metotlarla uğraş ekmek için daima yenilenen, gelişen kontrol sistemleri kurmakta, hem ulusal hem de memleketler arası hukuk kurallarından faydalanmakta. Türkiye açısından bu gelişmelerden kimileri ve bilhassa devlet tarafından vakitle mal varlıklarına, eşyalara, paylara, haklara el koyma halinde gelişen yasalar şöyle sıralanabilir:

1991 YILI

Türkiye’de kara para ile uğraş kapsamında tüzel düzenlemelerin tarihinin 25 Eylül 1991 kabul edilebilir. Türkiye, Mali Hareket Vazife Grubu’na (FATF: Financial Action Task Force) üye oldu. Kümenin, kara paranın aklanmaması için önerdiği 40 tavsiye kararlarını yerine getirmek üzere düzenlemeler yaptı.

1996 YILI

4208 sayılı Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesi Kanunu (KPAÖK) kabul edildi, kara para aklama hata olarak tanımlandı.

Aynı kanun ile Mali Suçlar Araştırma Kurulu Başkanlığının (MASAK) kurulmasının da desteği. MASAK, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı. Misyonları her geçen gün yeni kabul edilen yasalar ile arttı…

Genel olarak misyonları kuşkulu süreç bildirimini toplamak, tahlil yapmak, savcılık ve kolluk kuvvetlerine raporları iletmek, kara para aklama ve terör finansmanına karşı kurumları denetlemek, milletlerarası işbirliği yapmak.

2004 YILI

1 Haziran 2005 tarihinde 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girdi. Kanunda kara para, el koyma ile ilgili ü. husus dikkati çekmekte.

TCK husus 54 Eşya Müsaderesi (El Koyma) İyiniyetli üçüncü bireylere ilişkin olmamak şartıyla, kasıtlı bir cürmün işlenmesinde kullanılan yahut cürmün işlenmesine tahsis edilen ya da kabahatten meydana gelen eşyanın müsaderesine hükmolunur. Cürmün işlenmesinde kullanılmak üzere hazırlanan eşya, kamu güvenliği, kamu sıhhati yahut genel ahlak açısından tehlikeli olması durumunda müsadere edilir.

Suçta kullanılan eşya, kabahat gelirleri, kabahatten elde edilen mallar ve bu malların el koyma kapsamına girmesi düzenlenmiştir. Silah, uyuşturucu, haksız kar, rüşvet ve kara para üzere cürümlerden elde edilen mallara el konulmaktadır. Mahkeme kararıyla mal varlığı devlete geçmektedir. Burada hatadan elde edildiği sabit olan mallar, şahsa geri verilmez.

TCK unsur 55 Çıkar Müsaderesi (Özel Hallerde El Koyma) Cürmünün işlenmesi ile elde edilen yahut hatanın konusunu oluşturan ya da hatanın işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler ile bunların kıymetlendirilmesi yahut dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan ekonomik yararların müsaderesine karar verilir. Bu fıkra kararına nazaran müsadere kararı verilebilmesi için maddi menfaatin cürmün mağduruna iade edilememesi gerekir.

Kalıcı ceza yaptırımı olarak kanuna koyuldu. Tanınmış davalardan örnek olarak Reza Zarrab (17-25 Aralık Operasyonu) ile ilgili olarak bu unsur kapsamında cürüm gelirlerine el konulması talep edildi. ABD’de yargılama sürecinde hatasını itiraf etti ve iş birliği yaptı. Bu kapsamda mal varlıklarına el konuldu ve devlete geçirilmesine karar verildi. Adnan Oktar Hata Örgütü davasında (2021-2022) şirket, gayrimenkul, araçlar ve nakit paralara el konuldu.

TCK 282. husus kabul edildi. Bu husus kara parayı “Suçtan kaynaklanan mal varlığı bedellerini aklama” olarak kabul etti ve bu cürmü düzenledi. Takip eden fıkralarda mahpus cezasının kamu vazifelisi, makul meslek sahibi, örgütlü faaliyet çerçevesinde, hukukî kişilik olarak işlenmesinde cezanın arttırılma oranları belirlendi.

Son fıkrasında kovuşturmaya başlamadan evvel kabahat konusu mal varlığı evvel mal varlığı bedelinin ele geçirilmesini sağlayan yahut bulunduğu yeri yetkili makamlara haber vererek kolaylaştıran kişi hakkında ceza hükmolunmaz. Aktif pişmanlık kararı kabul edildi. Fakat kovuşturma basamağında bu mümkün değil.

5271 Sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu yürürlüğe girdi.

CMK m. 127. El Koyma ile ilgili karar var. Hatayla ilgili eşya yahut çıkara el koyma. Hem soruşturma ve hem de kovuşturma sırasında eşya yahut yararların korunmasını sağlamak için getirilmiş karar. Hakim ya da gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, cumhuriyet savcısı, kolluk amiri yahut memuru tarafından da el koyma süreci yapılmakta. Fakat bu karar 24 saat içinde hakimin onayına sunulur, 48 saat içinde onaylanmazsa el koyma kalkar. Kabahatle ilgili kontaklı eşya ve çıkar varsa, kanıt olarak korunması gerekiyorsa el konmakta. Bu bir süreksiz önlem. Soruşturma ve kovuşturma etabında da olabilir. Somut eşya, cürüm aleti, kanıt niteliğindeki evrak yahut paralara el konmakta. Makul kuşku olması gerekir.

Bu kanun ile CMK m.128. “Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara El koyma” hususu vakitle 2014 ve 2016 tarihinde değiştirildi.

Suçtan kaynaklandığına dair kuvvetli kuşku olduğunda muhafaza önlemi olarak kabul edildi.

İlgili kurumlardan rapor alınır. Rapor üç ay içinde hazırlanır, özel sebepler varsa bu müddet iki ay daha uzatılabilir. Mal varlığını muhafaza, hata gelirini engelleme maksadıyla konuldu. Hakim kararıyla yapılmakta, gecikmesinde sakınca olan durumlarda cumhuriyet Savcısı el koyabilir lakin 24 saat içinde hakim onayına sunulması gerekir.

Taşınmazlara, kara, deniz hava ulaşım araçlarına, bankalara, başka mali kuruluşlardaki her türlü hesaba, gerçek ve hukuksal bireyler nezdindeki her türlü hak ve alacaklara, değerli evraka, ortağı bulunduğu şirketteki iştirak hisselerine, kiralık kasa mevcutlarına, başka mal varlığı bedellerine el konulabilir. Kabahat işlenmesine yardım eden ya da cürümden yararlanan üçüncü şahıslara ilişkin mal varlığına da el konabilir.

Mallar tasfiye edilmez, devredilmez, satılmaz. Malın mülkiyeti bu durumda bireyde kalır. Soruşturma ve dava sonucunda hatayla ilişki bulunmadığında geri verilir. Derhal uygulanan bir önlem, el koyma. Hatadan elde edilen mal varlıklarının devlete geçmesi ile sonuçlanacağı durumlarda uygulanır. TCK m. 54-55.madde için yasal destek sağlar.

Birçok hata için bu karar uygulanmakta. Soykırım ve insanlığa karşı kabahatler -Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti, organ yahut doku ticareti, hırsızlık, yağma, itimadı berbata kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas, uyuşturucu yahut uyarıcı unsur imal ve ticareti, parada sahtecilik, cürüm işlemek hedefiyle örgüt kurma, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, tefecilik, zimmet, irtikap, rüşvet, devletin güvenliğine karşı kabahatler, anayasal tertibe ve bu nizamın işleyişine karşı kabahatler, devlet sırlarına karşı hatalar ve casusluk cürümleri, ateşli silahlar ve bıçaklar ile öteki aletler hakkında kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı, bankalar Kanununun 22 nci hususunun (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet kabahati, kaçakçılıkla uğraş kanununda tanımlanan ve mahpus cezasını gerektiren hatalar, kültür ve tabiat varlıklarını müdafaa kanununun 68 ve 74 üncü hususlarında tanımlanan kabahatler,

En son karar olarak, bu husus uyarınca el konulan taşınmaz, hak ve alacakların yönetimi gerektiğinde bu mal varlığı kıymetlerinin idaresi gayesiyle kayyum atanabilir. Bu durumda 133 üncü husus kararları kıyasen uygulanır.

CMK 133. Unsuru, hatanın bir şirketin faaliyeti çerçevesinde işlenmekte olduğu konusunda kuvvetli kuşku sebeplerinin varlığı ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması halinde; soruşturma ve kovuşturma sürecinde, hâkim yahut mahkeme, şirket işlerinin yürütülmesiyle ilgili olarak kayyum atayabilir. Atama kararında, idare organının karar ve süreçlerinin geçerliliğinin kayyumun onayına bağlı kılındığı yahut idare organının yetkilerinin ya da idare organının yetkileri ile birlikte iştirak hisseleri yahut menkul değerler yönetim yetkilerinin tümüyle kayyuma verildiği açıkça belirtilir. Kayyum tayinine ait karar, ticaret sicili gazetesinde ve öteki uygun vasıtalarla ilan olunur.

2006 YILI

5549 s. Cürüm Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun (4208 sayılı yasanın yerini almıştır) kabul edildi.

MASAK yetki ve vazifeleri genişletilmiştir. Kuşkulu süreç bildirimi getirildi.

2010 YILI

6415 Sayılı Kanun Terörizmin Finansmanın Önlenmesi Hakkında kanun kabul edildi.

Bu kanun üçüncü kısmından itibaren konulan kararlar ile mal varlığının dondurulması kabul edildi. Mal varlığının dondurulması şu cürümler için kabil edildi. Bir halkı korkutmak yahut sindirmek ya da bir hükûmeti yahut memleketler arası kuruluşu rastgele bir aksiyonu gerçekleştirmeye yahut gerçekleştirmekten kaçınmaya zorlamak gayesiyle, taammüden öldürme yahut ağır yaralama fiilleri, T.C. Anayasada belirtilen cumhuriyetin niteliklerini, siyasî, tüzel, toplumsal, laik, ekonomik tertibi değiştirmek, devletin ülkesi ve milletiyle ayrılamaz bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, devlet otoritesini zaafa uğratmak yahut yıkmak yahut ele geçirmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, devletin iç ve dış güvenliğini, kamu sistemini yahut genel sıhhati bozmak hedefiyle bir örgüte mensup kişi yahut bireyler tarafından girişilecek her türlü kabahat teşkil eden aksiyonlar, ucaların ele geçirilmesi, memleketler arası korunmaya sahip bireylere karşı kabahatlerin önlenmesi, sivil havacılığın güvenliği, nükleer hususların fizikî korunması, deniz seyrinin güvenliği, kıta sahanlığında sabit platformların güvenliği, terörist bombalarının önlenmesi vb. fiiller istikametinden konuldu. 4. Hususunda hangi durumda hangi ceza verileceği ve cezanın hangi durumlarda ağırlaşacağı yazmaktadır. Bu kanunun 8. m. a f.’da 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) 133. unsurun uygulanabileceği de karar altına alınmıştır. Husus Şirket idaresi için kayyım tayini başlığı ile düzenlendi.

Sonuç olarak, şimdi ceza kararı katılaşmadan taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma önlem süreçleri yani CMK m. 128 istikametinden önlemin gerekli ve orantılı olmaması, ölçülülük unsuruna alışılmamış olur. Bu kapsamda T.C. Anayasa m. 13’de düzenlenen Temel Hak ve Hürriyetlere müdahale sonucunu doğurur. Yeniden T.C. Anayasa m. 35 Mülkiyet Hakkı ile ilgili düzenleme getirir. Keyfi, yetersiz münasebetlerle, uzun müddet, tesirli itiraz yolları tanımadan yapılan müdahaleler mülkiyet hakkı ihlal edilir. T.C. Anayasası m. 36 Adil Yargılama Hakkı düzenlemiş olup, kuşkulu yahut 3. Şahıslar dinlenmeden verilen önlemler, bu unsura karşıtlık teşkil eder. T.C. Anayasası 38. Hususu Hata ve Cezalara Ait Temelleri düzenlemekte. Bilhassa 3. şahıslar istikametinden somut kanıt olmadan önlemlerin uygulanması ile anayasa ihlal edilir.

Feza Yalçın