Sadık Çelik yazdı: Ahlakı yücelttik ama ne sokaklar temiz kaldı, ne zihinler
Sadece Ahmet Değil: Bu Ülkede Yeterlilik Mevzu Edildi, Kötülük Sıradanlaştı _ İsmini unuttuğumuz ya da hiç bilmediğimiz tüm çocuklar için…
Korkuyla yoğrulmuş, cezasızlıkla hür bırakılmış, ihmalle örülmüş bir ülkenin orta yerinde, İstanbul’un göbeğinde, insanların gözleri önünde, 15 yaşında bir çocuk bıçaklandı.
Mattia Ahmet Minguzzi…
Adını ezberleyemeden yasına tutunduk… Halbuki ki hiçbir çocuğun ismi, bu kadar kısa müddette bir ağıta dönüşmemeli.
Önlenebilecek bir mevt, yalnızca yas değil, utanç da bırakır geride…
ÖNLEYEMEDİĞİMİZ YANGIN: BEYİN, SOKAK VE TOPLUM
İnsan beyni gelişirken iki kritik dönüm noktası yaşar. Biri 2 yaş civarında, başkası ergenlikte. Ergenlikte beyin adeta tekrar düzenlenir. Lakin bu süreçte şimdi tam oturmamış birtakım kısımlar vardır. Bilhassa de sağduyu, empati ve kendini frenleme marifetleri şimdi tam gelişmemiştir.
Bu da demektir ki; ergenlikte çocuklar çok düşünmeden hareket eder. Öfkeye çabuk kapılır, riskleri göremez. Zira onları durduracak iç ses, şimdi tam olarak gelişmemiştir.
Ama burada kritik bir şey daha vardır.
Eğer çocuk, ebeveyniyle sağlam bir bağ, inançlı bir bağ kurmuşsa, onun paha yargılarını “ödünç alır.” Doğruyu yanlışı kendi süzgecinden geçiremese bile, anne babanın süzgecini kullanır.
Fakat şayet bu bağ yoksa… O vakit diğer bir otorite arar. Zira insan, toplumsal bir varlıktır. Onaylanmak ister. Aidiyet arar.
Bugünün dünyasında çocuklar bu onaylanma ve otorite muhtaçlıklarını çok kolay diğer yerlerde gideriyor. Sanal kümeler, toplumsal medya, oyun arkadaşlıkları… Artık çocuklar rol modeli sokakta değil, ekranda oyun kanallarında, TikTok’ta, forumlarda buluyor.
Onlara yol gösteren kişi bir ebevey ya da bir öğretmen değilse, çoğu zaman bir ekran başındaki yabancı oluyor…
Ebeveynin rehberliği yoksa, öğretmen ulaşamıyorsa, sistem yetersizse… O boşluk kendi kurallarını koyuyor.
Sokak, yalnızca fizikî bir geçiş alanı değil artık, gençler için denetimsiz bir toplumsallaşma yeri ve bu toplumsal ortam, süratle daha tehlikeli bir tabana kayıyor. Yalnız bırakılan çocuk, bir biçimde bir yere ilişkin olmak zorunda. Şayet bu aidiyet sağlıklı bir etrafta kurulmazsa, şiddet yüklü yapılar devreye giriyor. Çeteler, yeraltı ekonomileri, informal gruplar… Çocuk, kendini korumak için bunlara tutunuyor. 18 yaş altı çocuklar hata çeteleri için adeta bulunmaz bir fırsat hâline gelmiş durumda. Zira bu çocuklar hem yönlendirmeye açıklar hem de yasalar gereği daha hafif cezalara çarptırılıyorlar ve/veya çok önemli ceza indirimleri alıyorlar. Cezasızlık algısı, onları araçsallaştıran yapılar için teşvik edici bir taban oluşturuyor. Bugün birçok çocuk, bu sistem zaafları nedeniyle suça itiliyor, kullanılıyor, tüketiliyor.
Gerçek toplumsal bağlar çözüldükçe, yerlerini kırılgan ve süreksiz ilgiler alıyor. Arkadaşlık değil, sadakat bekleniyor. Hürmet değil, endişe işliyor bu ilgilerde. Çocuğun içinde bulunduğu dünya artık yalnızca güç değil, tıpkı vakitte tehlikeli hale geliyor.
Aileden, okuldan, toplumdan kopmuş bir çocuk… Aidiyet hissini en kolay nerede bulursa, oraya yöneliyor. Bu, kimi vakit bir sokak çetesi, kimi vakit bir şiddet örgüsü olabiliyor.
***
Çizgi sinemada arbede eden karakterlerle, o kadar erken yaşlarda başlıyor ki bu süreç…
Arkasından kanlı dijital oyunlar ve nihayet gerçek hayatta güç arayışı…
Yani şiddet, çocuk için adım adım olağanlaşıyor.
Kendini var etmekle, ziyan vermek ortasındaki çizgi silikleşiyor.
***
Bu bir ferdî trajedi değil.
Ahmet’in mevti, zincirleme bir yapısal bir problemler dizisinin son halkası.
“Benim çocuğum değil” diyerek kimse bu sorumluluktan kaçamaz. Zira bu sistem, hepimizin gözü önünde kuruldu.
Toplum, yalnızca yan yana yaşayan bireylerden oluşmaz. Ortak bedellerin, ortak hudutların, ortak yüklerin olduğu yerde toplum olur.
Bu yükü paylaşmayı bıraktığımız anda sistem çözülmeye başlar. Sorumluluğun çekildiği yere güç gelir. Bu güç, birçok vakit kaba kuvvetle, endişeyle, şiddetle işler. Kurallar yine yazılır; lakin bu sefer adaletin değil, dehşetin kalemiyle.
Bu yüzden Ahmet’in mevti sırf dehşetli bir cinayet değil. Kolektif suskunluklarımızın, ilgisizliğimizin ve dağınıklığımızın aynası.
Ahmet Mattia Minguzzi bu acının yalnızca görünen bir yüzü, artık bir sembol. Onun ismi duyuldu zira sesi gür çıkan bir ailenin evladıydı. Buz dağının görünen yüzü… Lakin Türkiye’de her gün, basına yansımayan, duyulmayan birçok misal öykü yaşanıyor. Akran zorbalığıyla başlayıp cinayete varan sessiz ve fecî trajediler… İsimsiz kalan, ismini hiç öğrenemediğimiz çocuklar… Geride kalan sayısız Ahmet ve adalet ararken sesi gereğince duyulmayan sayısız aile…
Bizi birbirimize bağlayan bağların koptuğu her yerde… yeni bir şiddet lisanı kuruluyor. Her birimiz, farkında olsak da olmasak da, bu tablonun içindeyiz ve sistemin kesimiyiz.
Sistem dediğimiz şey; sırf maddelerle değil, insanların neyi görüp neyi görmezden geldiğiyle inşa edilir.
Çok önemli bir sosyolojik yıkım yaşıyoruz. Kimse enkazın kendi meskenine yaklaşmakta olduğunu fark etmiyor. Toplumsal dokumuz parçalanıyor… Fakat biz hâlâ bunu “tekil vakalar” sanıyoruz.
DÜĞÜNLER BİLE KAVGASIZ GEÇMİYOR
Bakın, Kars, Kağızman’daki kafede yaşanan son olay…
Bir uzman çavuş, “yan baktın,” diyerek diğer bir genç insanı beylik tabancasıyla öldürüyor. Bu kadar kolay… Bu kadar gündelik… Bu kadar içselleştirilmiş bir şiddet hali. Ondan evvel, Beykoz’da bir polis memurunun, trafikte tartıştığı mimar Turgut Toydemir’i silahla vurarak öldürmesi de tekrar bu sıradanlaşan şiddet ikliminin örneklerinden bir diğeri…
(Sadece bir diğerine yönelen şiddet de değil. Tıpkı sistemin yükünü taşıyan güvenlik vazifelileri ortasında intihar olayları ürkütücü boyutlara ulaşmış durumda örneğin. Ruhsal çöküntü, bastırılmış öfke ve denetimsiz reaksiyonlar yalnızca topluma değil, bireyin kendisine de yöneliyor. Ruh sıhhati alarm veriyor lakin o sesi sahiden duyan bir avuç insan var.)
Toplumsal ve siyasal kutuplaşma artık hayatın her alanına sızmış durumda. Bir bakıma herkes, kendini, zıddına karşı savunmak zorundaymış üzere yaşıyor. Muhalefet bir fikir değil, bir varoluş gayretine dönüşmüş. Üstte nasıl bir tansiyon çizgisi kurulmuşsa, aşağıda sokakta da benzeri refleksler yaşanıyor.
Düğünler bile kavgasız geçmiyor. Hiç yoktan çıkan bir trafik tartışması çarçabuk mevtle sonuçlanabiliyor. Gündelik hayatın her anı, güya görünmeyen bir çatışmanın parçasıymış üzere yaşanıyor.
Herkes kelamda kendi adaletinin, kendi hukukunun peşinde… Ancak ortak adalet hissini çoktan kaybetmiş üzereyiz. Bu kayıp, yalnızca mahkeme salonlarında değil; sınıflarda, sokakta, meskende, ekranda kendini her gün gösteriyor.
Mesele öfke değil. Sorun, toplumun en küçük çatışmasında bile şiddeti doğal görmesi ve bunu durduracak ortak bir vicdan tabanının kalmamış olması…
Ama tam da bu yerin yitip gittiği bir ülkede, yıllardır “üç çocuk yapın, beş çocuk yapın,” davetleri yankılanıyor. Ne var ki bu davetlerin hiçbirinde, “doğurduğunuz çocuk merhametli olsun, eğitimli olsun, insan olsun” denmiyor. Çocuk sayısıyla övünen bir tertipte, çocukların nasıl bir toplumda büyüyeceği neredeyse hiç konuşulmuyor.
SİSTEM KİMİ KORUYOR
Her seferinde birebir çaresizlikle yüzleşiyoruz.
Bir acıyı değil, birebir vakitte ortak bir hatası da taşıyoruz sırtımızda.
Sistem, gözümüzün önünde, sessizce, neredeyse alışılmış bir doğallıkla öldürüyor çocuklarımızı.
Sistem, sanıldığı üzere görünmez bir hayalet değil. Tam aksine; o, okulda, mahkemede, sokakta, toplumsal medyada… her yerde.
Ahmet Mattia Minguzzi’yi öldüren çocuk için erişkin üzere yargılansın talebi var.
Bu talep, birinci bakışta adil görünüyor. Zira herkes biliyor ki o çocuk bu saatten sonra dışarı çıkarsa, bir öbür çocuğun hayatına mal olabilir.
Ancak sorun birebir vakitte hangi çocukların, ne vakit, neden bu hale geldiğini sormak ve karşılığı sistemin kendisinde aramak fakat kimse bununla ilgilenmiyor.
Yasalar, yalnızca hatalıyı cezalandırmakla işlemez. Yasalar, tıpkı vakitte korumak için vardır. Fakat bu ülkede çocukları muhafazaya yönelik ne stratejik bir plan var, ne şimdiki bilgiler, ne tesirli bir çocuk güvenliği hareket haritası…
Çocuk istismarı ve ihmaliyle ilgili istatistikler toplanmıyor.
Suça sürüklenen çocuklara dair yanlışsız düzgün kamuya açık bir data yok. Hangi bölgelerde, hangi toplumsal şartlarda çocuklar suça karışıyor, bilinmiyor.
Devlet yalnızca “cezalandırma”ya odaklanırsa, muhafaza geri planda kalıyor.
Bugün, ceza ehliyeti yaşının aşağı çekilmesi talep ediliyor.
Ama bu talep, öfkenin yasaya dönüşmüş hali değil mi? Ayrıyeten bu öfkenin tarafı çocuklara değil, onları yalnız bırakan sisteme dönmeli.
Ceza ehliyeti yaşını düşürmek demek, çocukluğu kağıt üstünde silmek demektir. Tıpkı iş hukukunda çırak uygulamasıyla çocuk emeğini sömüren sistem gibi… Tıpkı çocuk yaşta evlilikleri legalleştiren sistem gibi… Çocukları yetişkin üzere yargılayarak, onları ne çocukları istismarına, ne erken yaşta evliliğe, ne de berbat muameleye karşı koruyabiliriz.
Daha sert cezalar, daha az hata manasına gelmez.
İngiltere, çocuklara takviye sunan toplumsal siyasetlerle hata oranlarını düşürdü.
Amerika ise ağır cezalarla, düşürülmüş ceza ehliyeti yaşıyla, başarısız oldu.
Çünkü sorun çocuğu cezalandırmakta değil… Onu suça sürükleyen yolları kapatmakta.
***
Rousseau, Emile isimli yapıtında çocuğun gelişimini dört temel alan üzerinden açıklar: Tabiat (genetik miras), aile (ilk çevre), etraf (sokak, arkadaşlık), ve eğitim (toplumsal yönlendirme).
Biz ise bugün bu dört alanın neredeyse tamamını kaybetmiş durumdayız. Çocuklar, bu başarısızlığın en ağır yükünü taşıyor.
Artık birbirini öldürüyorlar. Bir sokakta, okul çıkışında, bir pazar yerinde… Kendine “kardeşim” denmesini bile hakaret algılıyor çocuk ve karşısındaki çocuğu bıçaklıyor. Hırsları o denli büyük ki yere niyet üzerine bir de tekmeliyorlar…
İşyeri kurşunlatanlar, hesaplaşmalara alet edilenler, daima çocuk…
Şiddet, yaş seçmiyor artık. Küçüğü büyüğü yok. Sokakta, okulda, meskende, markette, her yerde… Üstelik yalnızca yaşanmıyor, olağanlaşıyor.
İzliyoruz. Sonra öbür bir görüntüye geçiyoruz. Gözümüzün önünde büyüyen bu karanlığa neredeyse alışıyoruz.
Ne vakit bu kadar sessizleştik? Ne vakit çocuklarımızın öfkesi, bizim suskunluğumuzdan daha yüksek sesle konuşmaya başladı?
Bu soruları artık erteleyemeyiz.
Çünkü sıkıntı sadece bir hata değil, bir kopuşun kıssası.
DOSTOYEVSKİ’NİN DEDİĞİ GİBİ
Aileden, okuldan, adaletten, merhametten, vicdandan… Tahminen de en acısı, artık hiçbir şeyin bizi gereğince sarsmıyor oluşudur.
Şiddetin böylesine sıradanlaştığı bir ülkede, kimse inançta değil.
“Biz ne orta bu hale geldik?”… Sorun şu ki… Bu hale nasıl geldiğimizi artık kimse sormuyor. Zira yanıt aynada ve bakmak yürek istiyor.
Dostoyevski’nin dediği üzere, “Her insan, herkes karşısında, her şeyden sorumludur.”
Ne oldu bize bu türlü?
Ahlâkı yüceltip durduk… lakin ne sokaklar pak kaldı, ne zihinler. Tıpkı gökyüzü altında bu kadar çok berbatlığın kol gezdiği, güzelliğin bu kadar az hissedildiği diğer bir vakit yaşanmış mıydı? Sanmıyorum.
Sadık ÇELİK
sadikcelik.gorus@gmail.com
